ალბათ ყველამ იცის ნეფერტიტის დიდებული პროფილის შესახებ. მაგრამ ცნობები ამ ლამაზმანის პიროვნებიზე იმდენად წინააღმდეგობრივია, რომ სრული სურათის წარმოდგენა ძალიან რთულია. თუმცა, ვცადოთ ზოგი რამის გარკვევა და დაზუსტება...
ფარაონის «მარჯვენა ხელი»
ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მე-XV საუკუნის ბოლოს ეგვიპტის ქურუმთა კასტა უზარმაზარ სიმდიდრეს ფლობდა. გარდა ამისა, ისინი ასევე იყვნენ მოსახლეობის ყველაზე განათლებული ნაწილი: მათ შეეძლოთ ნილოსის წყალდიდობის წინასწარმეტყველება, ვარსკვლავური ცის რუქების და კალენდრის შედგენა, იცოდნენ როგორ გამოეთვალათ გეომეტრიული ფორმების არეები. ძალაუფლების შეგრძნებით გათამამებულმა ქურუმებმა დაიწყეს თავიანთი მოთხოვნების წამოყენება სამეფო ძალაუფლებისთვის.
ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მე-XV მე-XIV საუკუნეების მიჯნაზე განვითარდა ღია კონფლიქტი. ფარაონმა ამენჰოტეპ IV-მ გამოაცხადა ძველი ღმერთები ყალბად და შემოიღო მზის ერთადერთი ღმერთის - ატონის კულტი. ყოფილი ტაძრები დაიხურა, ქონება კი ჩამოართვეს. ფარაონმა დატოვა ძველი დედაქალაქი თებე და გადავიდა ახალში, რომელსაც უწოდა ახეტატონი („ატონის ჰორიზონტი“) და თავად მიიღო ახალი სახელი ეხნატონი ("სასარგებლო ატონისთვის".)
1965 წლის გაზაფხულზე, ამერიკელმა მოყვარულმა არქეოლოგმა, ყოფილმა დიპლომატმა რეი ვინფილდ სმიტმა, აღმოაჩინა დაახლოებით 16000 კირქვის ფრაგმენტი ძველი თებეს ტერიტორიაზე, კარნაკში, წარწერების ფრაგმენტებით, ხელების გამოსახულებებით, თავებით, მზის დისკითა და სხივებით. სმიტმა დაიქირავა ფოტოგრაფები, რომლებმაც გადაიღეს თითოეული ფრაგმენტი და შემდეგ მოგზაურობდნენ სხვადასხვა ქალაქებისა და ქვეყნების მუზეუმებში მსგავსი წარმოშობის სხვა ფრაგმენტების მოსაძებნად და გადასაღებად. შედეგად მიღებული იქნა დაახლოებით 40000 ფოტო. კომპიუტერულმა ანალიზმა შესაძლებელი გახადა მათგან ამოერჩიათ ისინი, რომლებიც თავსატეხის ფრაგმენტებივით ერგებოდა ერთმანეთს.
როდესაც გამოსახულებები და წარწერები ნაწილობრივ ხელახლა შეიქმნა, შესაძლებელი გახდა იმის გაგება, თუ რა როლი შეასრულა მშვენიერმა ნეფერტიტიმ ატონის ულტის დანერგვაში.
სმიტის მიერ შეგროვებული მასალების შესწავლის შემდეგ, მიუნხენის ისტორიკოსმა ფილიპ ვანდენბერგმა დაადგინა, რომ ტაძრის კედლებზე ბევრად უფრო გავრცელებულია ნეფერტიტის სახელი და გამოსახულებები და არა ფარაონ ეხნატონის. მკვლევარი მივიდა დასკვნამდე, რომ სწორედ ის იყო რეალური მმართველი ექსცენტრიული ფარაონის სამეფოში.
წარმოშობის ვერსიები და «კარიერის» დასაწყისი
ნეფერტიტის წარმოშობის შესახებ ინფორმაცია, რომელიც შეიცავს სხვადასხვა წყაროებს, ძალზე წინააღმდეგობრივია. დღემდე რამდენიმე ვერსია არსებობს.
ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ვერსიის მიხედვით ის იყო მიტანის მეფის ქალიშვილი, სახელმწიფო ზემო მესოპოტამიაში, იმდროინდელი ეგვიპტის ერთ-ერთი მთავარი მოკავშირე.
სხვა ვერსიით, ის სამეფო კარის ერთ-ერთი დიდებულის ქალიშვილია. ასევე შესაძლებელია, რომ იგი იყო ეიეს ასული , თეიეს ძმა, - ფარაონ ამენჰოტეპ III-ის ცოლი - ეხნატონის მამა. მაშინ ირკვევა, რომ ნეფერტიტი თეიეს ძმისშვილი იყო და ასევე თავისი ქმრის ბიძაშვილი. კიდევ ერთი ლეგენდა ამბობს: შესაძლოა ნეფერტიტიც ამენჰოტეპ III-ის ქალიშვილი იყო, მაგრამ სხვა ცოლისგან შობილი.
თხუთმეტი წლის ასაკში იგი, სავარაუდოდ, ხანდაზმულ ფარაონს ამენჰოტეპ III-ს გაჰყვა ცოლად. ორი წლის შემდეგ მოხუცი მონარქი გარდაიცვალა და ნეფერტიტი გახდა მისი 12 წლის ვაჟის, ამენჰოტეპ IV-ის ცოლი, რომლის დედა, თეიე დიდი გავლენით სარგებლობდა ფარაონის კარზე.
სხვათა შორის, ის, ისევე როგორც ნეფერტიტი (ერთი ვერსიით), მიტანის სამეფო ოჯახიდან იყო, სადაც ჩვეულევბრივ მოვლენად ითვლებოდა დედოფლების მონაწილეობა სახელმწიფო საქმეებში.
ინცესტი კლასიკური სქემის მიხედვით?
ერთ-ერთ ბარელიეფზე არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს ეხნატონის, თეიეს და მისი ქალიშვილის, პრინცესა ბექატატონის გამოსახულება, რომლის მამა არ შეიძლებოდა ყოფილიყო თეიეს ქმარი, ამენჰოტეპ III, რადგან ის გოგონას დაბადებამდე ოთხი წლით ადრე გარდაიცვალა. დიდი ალბათობით, ბექატატონის მამა იყო ეხნატონი თეიეს ვაჟი.
სწორედ ეს ინცესტური კავშირი, ამერიკელი ფსიქოლოგის იმანუელ ველიკოვსკის ვარაუდით, შეიძლება გახდეს ისტორიული წყარო ოიდიპოსის კომპლექსის შესახებ. ვანდენბერგის თქმით, ასეთი უჩვეულო „სასიყვარულო სამკუთხედი“ ხელს არ უშლიდა ნეფერტიტის სახელმწიფოს პოლიტიკური და რელიგიური მმართველობის განხორციელებაში და სწორედ მან შეასრულა წამყვანი როლი ღმერთ ატონის კულტის დამკვიდრებაში. ხოლო ყოფილი ეგვიპტური ღმერთების ძლევამოსილი ქურუმების წინააღმდეგ ბრძოლაში გამარჯვება ნეფერტიტის დიდ პოლიტიკურ ძალაზე მეტყველებს.
საოჯახო და სახელმწიფო საქმეები
ახალგაზრდა წყვილი, როგორც მრავალი კედლის ფრესკიდან ჩანს, მდიდრულ და ბედნიერ ოჯახურ ცხოვრებას ეწეოდა. მათი სამი ქალიშვილი, დაბადებული ქორწინების პირველ სამ წელიწადში, გამოსახულია მშობლების გარემოცვაში. სულ ნეფერტიტის და ეხნატონს ექვსი ქალიშვილი ჰყავდათ.
მათი ერთობლივი ცხოვრების მეოთხე წელს, ამენჰოტეპ IV იწყებს ახალი დედაქალაქის მშენებლობას თანამედროვე ქალაქ თელ-ელ-ამარნაში, ცენტრალურ ეგვიპტეში. სამი წლის განმავლობაში აშენებენ დიდებულ სიწმინდეებს, რეზიდენციებს და სამარხებს, აწყობენ სკვერებს ქვის ფილებით, რგავენ ხეებს. როდესაც მშენებლობა დასრულდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1357 წელს, ახეტატონი გახდა ყველაზე გრანდიოზული ნაგებობა იმ დროის ძველ სამყაროში.
თავისი მმართველობის მეცამეტე წელს ეხნატონმა მოულოდნელად გამოაცხადა სემნეხკარე თავის თანამმართველად - უფროსი ქალიშვილის მერიტატონის ქმარი. ამის შემდეგ პოლიტიკურ ცაზე ნეფერტიტის ვარსკვლავი ქრებოდა. არსებობს საფუძველი იმის დასაჯერებლად, რომ სემნეხკარე იბრძოდა მასთან ძალაუფლების მოსაპოვებლად.
რაღაც პირადი ცხოვრებიდან
როგორც ჩანს, ცოლქმრული ცხოვრების ბოლო პერიოდში მშვენიერი დედოფალი თაყვანისმცემელთა ბრბოთი იყო გარშემორტყმული. ამ წლების განმავლობაში, თავის სასახლეში მცხოვრებმა, კიდევ სამი ქალიშვილი გააჩინა - ყველა სხვადასხვა მამისგან.
მაგრამ ნეფერტიტი როდი იყო ყველას მიმართ კეთილგანწყობილი, ვინც მასთან ინტუმურ ურთიერთობაში გახლდათ. 1971 წელს აღმოაჩინეს სამი თიხის ფირფიტა, რომლებიც თითქოს სამი სურათისგან შედგენილი კომიქსია. ისინი ასახავს, თუ როგორ უახლოვდება ცერემონიის ორგანიზატორი უმიხანკო, ნეფერტიტის მასთან ჩახუტების განძრახვით, ხოლო განრუსხებული დედოფალი ბრძანებს მის გაგდებას უდაბნოში, სადაც იგი კვდება ათი დღის შემდეგ.
ალბათ, ეს უბედური თაყვანისმცემელი არ იყო მის მიერ უარყოფილი ერთადერთი მამაკაცი. ახეტატონის ნანგრევების ადგილზე აღმოჩენილი ნეფერტიტის ცნობილი ბიუსტი, სამეფო კარის სკულპტორის თუტმესის მიერ დამზადებული გამოსახავს დედოფალს მხოლოდ ერთი თვალით. მაგრამ ზოგადად, ბიუსტი არ ტოვებს დაუმთავრებელი ნამუშევრის შთაბეჭდილებას. ვანდენბერგი თვლის, რომ მარცხენა თვალის არარსებობა ნიშნავს ხელოვანის უძლური შურისძიების გამოხატულებას, რომელიც იტანჯება კაპრიზული ლამაზმანისადმი უპასუხო ვნებით.
მამაკაცებთან მიღწეული წარმატების მიუხედავად, თავად ნეფერტიტი აღარასოდეს გათხოვილა. მაგრამ მისი ერთ-ერთი ქალიშვილი, უმცროსი, ანხესენპაატენი, ცოლად გაჰყვა ფარაონ ტუტანხატონს, რომელიც იმ დროს 11 წლის იყო. მალე ახალი მმართველი ტოვებს ახეტატონს თავის კართან ერთად ბრუნდება თებეში, აბრუნებს ძველი ღმერთების კულტს, იღებს ახალ სახელს - ტუტანხამონს და კვდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1349 წელს, დაახლოებით 20 წლის ასაკში.
და თითქმის 3300 წლის შემდეგ, არქეოლოგმა ჰოვარდ კარტერმა აღმოაჩინა ამ ახალგაზრდა ფარაონის საფლავი, რომელშიც, მისი მუმიის გარდა, არის ფასდაუდებელი ხელოვნების ნიმუშები, რომლებიც ახლა მთელ მსოფლიოში ცნობილია, როგორც "ტუტანხამონის აკლდამის საგანძური".
ოფიციალურად მიღებული ვერსიით, ნეფერტიტი 34 წლის ასაკში გარდაიცვალა, სავარაუდოდ, ჭირის ეპიდემიის დროს. მისი საფლავი ჯერ კიდევ არ არის ნაპოვნი. თუ მას ოდესმე აღმოაჩენენ, მეცნიერები უდავოდ მიიღებენ ახალ ინფორმაციას ამ გამორჩეულად იდუმალი ქალბატონის სიცოცხლისა და სიკვდილის შესახებ.
კიდევ ერთი თამამი ვარაუდი
ამავდროულად, არსებობს ძალიან ორიგინალური ჰიპოთეზა ნეფერტიტის ბედის შესახებ მისი სიცოცხლის ბოლო წლებში. მკვლევარი ნიკოლას რივზი ამტკიცებს, რომ ნეფერტიტის გაუჩინარება ეხნატონის მეფობის ბოლოს შეიძლება ჩაითვალოს მის დაწინაურებად ფარაონის თანამმართველად და მემკვიდრედ, მაგრამ სხვა სახელით.
ამ შემთხვევაში, რივზი დარწმუნებულია, რომ ნეფერტიტი არის სწორედ ის იდუმალი ფარაონი სემნეხკარა, რომელმაც შეცვალა ეხნატონი და იყო ტუტანხამონის წინამორბედი, რომელსაც ვნებიანად უყვარდა ფარაონი ეხნატონი და არ მალავდა თავის გრძნობებს მის მიმართ. ეს ყველაფერი ასახულია მათი ერთობლივი მმართველობის პერიოდის ფრესკებსა და ნახატებში, რამაც ეგვიპტოლოგები განაცვიფრა და წარმოშვა ვარაუდი სამეფო ოჯახის არატრადიციული ორიენტაციის შესახებ. ამრიგად, ეხნატონის უცნაური უსქესო კოლოსები არის ნეფერტიტის სკულპტურული გამოსახულებები, რომლებიც ტახტზე მჯდომარეა გამოსახული ფარაონის ნიღაბში.
არანაკლებ გაბედული ჰიპოთეზა
ცნობილია, რომ ეხნატონის სიკვდილამდე ეგვიპტეში რაღაც დაავადების ეპიდემიამ იფეთქა, რომელმაც მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. "გარდასული" ღმერთების ყოფილი ქურუმები აცხადებდნენ, რომ ეს იყო ჭეშმარიტი ღმერთების სასჯელი, რომლებიც უარყო ერეტიკოსმა ფარაონმა. ეგვიპტელთა უმეტესობამ სერიოზულად მიიღო ასეთი განცხადებები. წარმოიქმნა აჯანყების საშიშროება.
ასეთ ვითარებაში ნეფერტიტის უფროსმა ქალიშვილმა და მისმა ახალმა ქმარმა (სემენხარი ცოცხალი აღარ იყო), მათი მომხრეების დიდი რაზმით დატოვეს ქვეყანა. ხმელთაშუა ზღვის სამხრეთ და დასავლეთ სანაპიროებზე ხანგრძლივი მოგზაურობის შემდეგ, ხმელეთზე ხანგრძლივი შეყოვნებით (რომლის კვალი ნაპოვნია არქეოლოგების მიერ), ფლოტი შევიდა ატლანტიკაში და გაემართა ჩრდილოეთით სანაპიროს გასწვრივ. ეს ყველაფერი ნათლად ჩანს სხვადასხვა ხალხისა და ქვეყნების ისტორიულ ქრონიკებში, სადაც მერიტატონს სკოტი ეწოდება, მის მეუღლეს კი გიუტელოსი.
საბოლოოდ, ექსპედიცია დასახლდა დღევანდელ შოტლანდიაში. დგილობრივებთან ურთიერთობა, ზოგადად მშვიდობიანი იყო, მაგრამ შეიარაღებული კომფლიქტიც არ წარმოადგენდა იშვიათობას. ერთ-ერთ ასეთ ბრძოლაში სკოტი დაიღუპა. მისი მეომრები, შემდგომში შერეული ადგილობრივებთან, გახდნენ ქვეყნის მოსახლეობის განუყოფელი ნაწილი, სახელწოდებით "სკოტის მიწა Scotland - შოტლანდია.
