ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტების ეთიკა ყოველთვის აესებობდა "თითქოს" და დღესაც არსებობს. დღეს მათში მხოლოდ მოხალისეები იღებენ მონაწილეობას და კარგ თანხასაც იღებენ. დღეს რაიმე საფრთხის გამოვლენის შემთხვევაში, პროცესი მყისიერად წყდება. შემდგომში კი ექსპერიმენტის ობიექტი ექვემდებარება განუ თუმცა სამეცნიერო კვლევის ეთიკის მხრივ, ადრე ყველაფერი ისე არ იყო, როგორც ადამიანის უფლებათა პირუთვნელ დაცვას უნდა ექვემდებარებოდეს.

სანამ ფსიქოლოგია არსებობს როგორც მეცნიერება, უამრავი ექსპერიმენტი ხორციელდება. ზოგი სასაცილოდ და ერთგვარ თამაშად გვეჩვენება, ხოგი კი შიშის ზარს გვცემს. ასეთი თავზარდამცემი, უსასტიკესი ექსპერიმენტები ბევრი ჩატარდა მე-20 საუკუნეში. მათგან ყველაზე სასტიკსექსპერიმენტებს გამოვყოფ:

პატარა ალბერტის ექსპერიმენტი

1920 წელს ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ჯონ ბროდეს უოტსონმა გასართობი, მაგრამ არც თუ ისე სწორი ექსპერიმენტი ჩაატარა 1 წლის ბავშვზე, სახელად ალბერტზე. იმის გათვალისწინებით, რომ უოტსონმა იგი ქცევისკენ მიმართა და არა ცნობიერებისკენ, ექსპერიმენტი გარკვეულწილად მოგვაგონებდა პავლოვის ცნობილ ექსპერიმენტებს პირობითი რეფლექსების შესწავლაზე.

უოტსონმა შენიშნა, რომ ხმამაღალი და მოულოდნელი ხმები ბავშვებს აშინებდა და ივარაუდა, რომ ეს რეაქცია თანდაყოლილია. შემდეგ უოტსონმა გადაწყვიტა შეემოწმებინა, შესაძლებელია თუ არა ხმის გამოყენებით ბავშვს შეეშინდეს სრულიად უშიშარი რამეების, როგორიცაა რბილი სათამაშო ან თოვლის ბაბუა.

ექსპერიმენტის მონაწილედ აირჩიეს ბალტიმორის ფიპსის კლინიკის ერთ-ერთი ექთნის ვაჟი. პირველ რიგში, მეცნიერებმა შეამოწმეს პატარა ალბერტის ძირითადი რეაქციები: მას ნება დართეს ეთამაშა კურდღელთან, შინაურ ვირთაგვასთან, ძაღლთან, მის წინ გაზეთები დაწვეს, ძაფის ბურთები გადააგორეს - ბავშვი ყველაფერზე რეაგირებდა მშვიდობიანად. ბიჭს განსაკუთრებით მოსწონდა თეთრი ვირთხა - ის გახდა მთავარი ობიექტი. ალბერტმა სიამოვნებით ითამაშა მასთან, მაგრამ გარკვეული მომენტიდან, როგორც კი ვირთხას შეეხო, მის უკან მკაცრი მეტალის ხმა გაისმა - ეს იყო ექსპერიმენტატორი რკინის საგანზე ჩაქუჩის დამრტყმელი. როდესაც მათ კაკუნი შეწყვიტეს, ბიჭს უკვე ეშინოდა ვირთხის, ტიროდა და ცდილობდა მისგან გაძვრომას, რადგან ეს საშინელ ხმასთან ასოცირდებოდა.

ანალოგიურად, ბიჭს "ასწავლეს" კურდღლის და თოვლის ბაბუის მიმართ შიში. . 1 წლისა და 21 დღის ასაკში ალბერტი დედამ ექსპერიმენტიდან გაიყვანა. უოტსონმა კი დაწერა მრავალი სტატია მის შედეგებზე.

მაგრამ ექსპერიმენტის ბნელი მხარეების გამოვლენა მოგვიანებით დაიწყო. აღმოჩნდა, რომ ბავშვი დედის ნებართვის გარეშე იყო ჩართული ექსპერიმენტში. ის უბრალო მედდა იყო, რომელიც ძიძების პალატაში ცხოვრობდა, უოტსონი კი - ცნობილი მეცნიერი. არავის უფიქრია ნებართვის თხოვნა. ისინი უბრალოდ მუშაობდნენ ბავშვთან დღის განმავლობაში, დედა კი დაკავებული იყო და ექსპერიმენტი შეწყდა მხოლოდ იმიტომ, რომ მან ჩაალგა ბარგი და კლინიკიდან წავიდა შვილთან ერთად.

მეორე მნიშვნელოვანი რამ გაცილებით გვიან გამოჩნდა - 2009 წელს, ცნობილი ფსიქოლოგის გარდაცვალებიდან ნახევარი საუკუნის შემდეგ. ბავშვს, რომელსაც სინამდვილეში დუგლას მერიტი ერქვა, აწუხებდა თანდაყოლილი ჰიდროცეფალია, ანუ ის სინამდვილეში ოლიგოფრენიკი იყო, რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს კვლევის ყველა შედეგს. დუგლასი გარდაიცვალა 1925 წელს ექვსი წლის ასაკში.

ექსპერიმენტი "ღმერთის თამაში"

1964 წელს ამერიკელმა ფსიქოლოგმა მილტონ როკიაჩმა იფსილანტის საავადმყოფოში (სალინი, მიჩიგანი) ჩაატარა ექსპერიმენტი: სამი სულით ავადმყოფი შეკრიბა, რომლებსაც თავი იესო ქრისტედ წარმოედგინათ და ერთ პალატაში მოათავსეს. ექსპერიმენტის მიზანი იყო პაციენტების ცრუ რწმენის დეესკალაცია. როკეაკს იმედი ჰქონდა, რომ ისინი ერთმანეთს დაარწმუნებდნენ, რომ არ იყვნენ იესო.

პაციენტები მხოლოდ მუდმივად კამათობდნენ იმაზე, თუ რომელი მათგანია "უფრო ქრისტე" და დავა ხშირად ფიზიკურ კონფლიქტამდე მიდიოდა. ექიმთან საუბრისას თითოეულმა "იესომ" ახსნა, რომ დანარჩენი ორი გიჟია და მისთვის, ნამდვილი იესოსთვის ძალიან რთულია მათთან ყოფნა.

როკეაჩმა გამოკვლევის შედეგებზე დაყრდნობით გამოაქვეყნა წიგნი "სამი ქრისტე იფსილანტი". არც ასეთი ექსპერიმენტის ჩატარების ეთიკური უფლება ჰქონდა მეცნიერს.

დაქვემდებარების ექსპერიმენტი

ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო და სასტიკი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტი ამერიკელმა პროფესორმა სტენლი მილგრამმა ჩაატარა 1963 წელს. მილგრამს სურდა გაერკვია, რამდენადაა მზად რიგითი ადამიანი დაექვემდებაროს ხელმძღვანელის მოსაზრებას, მაშინაც კი, თუ ეს აზრი ეწინააღმდეგება მის საკუთარ იდეებს სწორი ქცევის შესახებ. პრინციპში, ასეთი ექსპერიმენტის ჩატარება სხვადასხვა გზით შეიძლებოდა, მაგრამ მილგრამმა აირჩია ყველაზე ხისტი ვარიანტი. ამ კვლევის სტიმული ნაცისტური გერმანიის მოქმედებებმა აღუძრა მეცნიერს: მას სურდა გაეგო და აეხსნა, თუ როგორ ხდებოდნენ გერმანიის რიგითი მოქალაქეები სისასტიკეს საკონცენტრაციო ბანაკებში.

თითოეულ ექსპერიმენტში ორი ადამიანი მონაწილეობდა "მასწავლებლის" და "სტუდენტის" როლებში. "მასწავლებლის" აზრით, როლები შემთხვევით იყო მინიჭებული, სინამდვილეში კი "სტუდენტი" ექსპერიმენტის წინასწარ შეთანხმებული მონაწილე მსახიობი იყო. "მასწავლებელს" უთხრეს, რომ ეს იყო ექსპერიმენტი ტკივილის გავლენის შესასწავლად მეხსიერებასა და სწავლის უნარზე.

პირველ რიგში, "მასწავლებელმა" წაუკითხა "მოსწავლეს" წყვილი სიტყვების გრძელი სია, შემდეგ კი რიგრიგობით დაასახელა სიტყვები. მეზობელ ოთახში მჯდომ "სტუდენტს" უნდა დაესახელებინა თითოეული სიტყვის შესაბამისი წყვილი. თუ ის შეცდებოდა, "მასწავლებელს" უნდა დაეჭირა თითი გამაოგნებელი აპარატის ღილაკზე და "სტუდენტს" მიიღო 15 ვოლტიანი დენის იმპულსი. მასწავლებელი ინფორმირებული იყო, რომ ყოველი ახალი შეცდომის გამო, ძაბვა კიდევ 15 ვოლტით იზრდებოდა.

თუმცა, სინამდვილეში, "სტუდენტი" არ იღებდა ამ ელექტროშოკს და მისი ყვირილის გაძლიერება ძაბვის ყოველი შემდგომი მატებისას მხოლოდ ტკივილისა იმიტირება იყო. მაგრამ "მასწავლებელს" გულწრფელად სჯეროდა, რომ ის ნამდვილად "სჯიდა" "მოსწავლეს" არასწორი პასუხებისთვის.

პირველი თავშეკავებები მასწავლებლებისგან 105 ვოლტიანი დარტყმისას გაჩნდა. " მოსწავლემ" მეზობელი ოთახიდან კედელზე კაკუნი დაიწყო ( სცენარის შესაბამისად) და თანდათან პასუხებს შენელებულად ამბობდა. მაგრამ დამკვირვებელმა ექსპერიმენტატორმა სთხოვა გაეგრძელებინა და ყველამ გააგრძელა. კითხვების დასმის გარეშე, მათ300 ვოლტს მიაღწიეს - მოწყობილობის მასშტაბმა "სერიოზული შოკი" გამოავლინა და "მასწავლებელთა" დაახლოებით 12% -მა უარი თქვა მუშაობის გაგრძელებაზე, მიუხედავად ექსპერიმენტატორის შეგონებისა. ამ უკანასკნელმა წარმოთქვა არაერთი ფრაზა, რომელიც შექმნილია სპეციალურად ექსპერიმენტისთვის: "არ ინერვიულოთ, დენი არ გამოიწვევს ქსოვილის დაზიანებას" ან "უნდა გააგრძელოთ ექსპერიმენტი".

300-315 ვოლტის შემდეგ მოსწავლე თითქოს "გაითიშა", ანუ შეწყვიტა კედელზე დარტყმა და კითხვებზე პასუხის გაცემა. ამ ეტაპზე ექსპერიმენტატორმა განმარტა, რომ "მასწავლებელმა" უნდა დასაჯოს დუმილისთვის და გააგრძელოს მუშაობა. მასწავლებელთა ორმა მესამედმა მიიყვანა ძაბვა 450 ვოლტამდე, გააგრძელა რა დარტყმა დენით, ხოლო ღილაკზე თითოს დაჭერა ისე, რომ დენის მოქმედება გახანგრძლივებულიყო. ეს იყო სწორედ ის შედეგი, რასაც ეძებდა მილგრემი: ადამიანებში გამოიხატა მათი ფარული სისასტიკე!

მომდევნო ორი წლის განმავლობაში მილგრამმა რამდენჯერმე გაიმეორა ექსპერიმენტი. ერთი ვარიანტით, "სტუდენტმა", სანამ ელექტრო სავარძელზე მიაბამდნენ, მოახერხა ყვირილი, რომ მას ცუდი გული ჰქონდა და გარდაიცვლება ელექტროშოკიდან. სხვა შემთხვევაში, მასწავლებლები იყვნენ მხოლოდ ქალები. ექსპერიმენტი სხვა შტატის სხვა უნივერსიტეტში ჩატარდა. შედეგები არცერთ შემთხვევაში არ შეცვლილა. მასწავლებელტა 48-დან 65% -მდე ძაბვა მიიყვანეს ბოლომდე.

მილგრამის ექსპერიმენტიდან შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ ბოროტება ჩვენშია! და ზოგჯერ ის არ ჩანს, მაგრამ ფარულად მძვინვარებს ადამიანებში!

მაგალითად, მილგრემის ერთ-ერთ ვარიანტში, ექსპერიმენტატორი პირადად არ აძლევდა მითითებებს, არამედ ტელეფონით ან სუბიექტებს საშუალება მიეცათ დამოუკიდებლად აერჩიათ ზემოქმედების ძაბვა - არავინ არ ასულა 195 ვოლტს ზევით. ამრიგად, დადასტურდა, რომ სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულება დაქვემდებარებულებს აიძულებს, გადალახონ სადიზმის დეფიციტი საკუთარ თავში. გერმანიის საკონცენტრაციო ბანაკის ზედამხედველები, სავარაუდოდ, კარგი ადამიანები იყვნენ, რომლებიც მხოლოდ ცუდი გავლენის ქვეშ მოექცნენ.

ექსპერიმენტი "ჭარბი დოზირება"

მილგრემის ექსპერიმენტის ვარიაცია ჩაატარდა 1966 წელს ფსიქოლოგმა ჩარლზ ჰოფლინგმა. სხვადასხვა საავადმყოფოში შეირჩა 22 პროფესიონალი ექთანი, რომლებიც ერთმანეთს არ იცნობდნენ. თითოეულ მათგანს გარკვეულ მომენტში დაურეკა ადამიანმა, რომელმაც თავი დოქტორ სმიტად წარადგინა (ჰოფლინგი დარწმუნდა, რომ საავადმყოფოებში ექიმი არ არსებობდა ამ სახელით) და უბრძანა 20 მგ ასტროტენის დოზის შეყვანას გარკვეულ პაციენტზე, და პირობა დადო, რომ მოგვიანებით დაწერდა შესაბამის რეცეპტურას წამლის დანიშნვაზე

სინამდვილეში, ბუნებაში არ არებობდა წამალი ასტროტინი. ბოთლები ასტროტენის ეტიკეტით და მათზე მითითებული მაქსიმალური დასაშვები დოზა - 10 მგ მოათავსეს თითოეული საავადმყოფოს წამლების სათავსებში. ანუ, პაციენტისთვის "წამლის" მიცემით, სამჯერ დაირღვა ქცევის კოდექსი. პირველ რიგში, მედდა დაემორჩილა მისთვის უცნობ ექიმს ყოველგვარი დოკუმენტური მტკიცებულების გარეშე. მეორეც, მან გამოიყენა წამალი, რომელიც არ იყო დამტკიცებული ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ. მესამე, მან აშკარად ორჯერ გადააჭარბა მაქსიმალურ დასაშვებ დოზას.

ჰოფლინგის გასაკვირად, 22 ექთნიდან მხოლოდ ერთმა გამოცდილმა მედდამ თქვა უარი, რადგან დამტკიცებულ წამყვან სიებში ასტროტენი ვერ იპოვა.

ექსპერიმენტმა დაადასტურა მილგრამის "ხელმძღვანელისადმი დაქვემდებარების" თეორიის სისწორე და, სხვათა შორის, სერიოზული დისკუსიები გამოიწვია ექთნების მომზადებასა და აშშ – ს საავადმყოფოებში პერსონალთან მუშაობასთან დაკავშირებით. როგორ მოიქცნენ მედდები იმის შემდეგ, რომ ეს ყველაფერი "ხუმრობა" იყო, უცნობია.

ექსპერიმენტი "მესამე ტალღა"

ექსპერიმენტის ავტორი რონ ჯონსი არ იყო ფსიქოლოგი. ის ჩვეულებრივი სკოლის პედაგოგი იყო და უბრალოდ არ ჰქონდა უფლება ასეთი ექსპერიმენტები ჩაეტარებინა თავის მოსწავლეებზე. მაგრამ მან გააკეთა ეს და სწორედ ამის წყალობით ის გახდა ცნობილი.

ერთ-ერთ კლასში ჯონსს დაუსვეს კითხვა: როგორ შეიძლებოდა რიგით გერმანელებს უგულებელეყოტ თავიანთ ქვეყანაში საკონცენტრაციო ბანაკების არსებობა? როგორ შეეძლოთ მათ შეგუებოდნენ ფაქტს, რომ მათი თანამოქალაქერ წაიყვანეს და გაანადგურეს? ჯონსს აზრი მოუვიდა, რომ მისი ყველა სტუდენტი ხდებოდა მოძრაობის მონაწილე, სახელწოდებით "მესამე ტალღა". გარედან ეს თამაშს ჰგავდა. მოძრაობის დევიზი იყო: "ძალა დისციპლინის საშუალებით, ძალა საზოგადოების საშუალებით, ძალა მოქმედებით, ძალა სიამაყე."

ჯონსმა პირველი დღე დისციპლინის დღედ გამოაცხადა: იგი მოითხოვდა აბსოლუტურ სიმშვიდეს და თანმიმდევრულობას საკლასო ოთახში შესვლისას, მკაცრ ჯაშუშობას ერთმანეთის მიმართ, კითხვებზე მკაფიო პასუხებს არა უმეტეს ერთი წინადადებით. ვინაიდან ეს თამაში იყო, ბავშვები შეუერთდნენ და ემორჩილებოდნენ კითხვის გარეშე.

მეორე დღე საზოგადოების დღე გახდა. ჯონსმა შესთავაზა ჟესტი, რომელიც ძალიან ჰგავდა ნაცისტურ მისალმებას - განსხვავება მხოლოდ მკლავის მოხრაში იყო. უფრო მეტიც, "თამაშის" მონაწილეებს სკოლის გარეთ ამ გზით მისალმება მოუწიათ.

მესამე დღე იყო მოქმედების დღე. ბავშვები სხვა მოსწავლლებს შორის ავრცელებდნენ "მესამე ტალღის" სწავლებას (ამასთან, პარალელური კლასების დაინტერესებული ბავშვები ექსპერიმენტს პროპაგანდის გარეშე, წმინდა ინტერესის გამო შეუერთდნენ). რამდენიმე მოსწავლეს დაევალა ჯონსისთვის ეცნობებინათ წესების დარღვევის შესახებ, მაგრამ ბოლოს უამრავი ინფორმატორი იყო და ბავშვები ნებაყოფლობით აკეთებდნენ ამის. წევრობის ბარათები გაიცა სკოლის მოსწავლეებზე - და დღის ბოლოს უკვე 200-მა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა "მესამე ტალღში"! უფრო მეტიც, დირექტორი ჯონსის შეხვედრაზე მალევე მიესალმა "მესამე ტალღის" არსებიბას.

მეოთხე დღეს ჯონსმა სიამაყე უწოდა. მან მოსწავლლებს განუმარტა, რომ ისინი მონაწილეობდნენ All-American Third Wave პროგრამაში ახალი ერის შექმნისთვის; მან მოიგონა მოთხრობა ორგანიზაციის ასობით ფილიალზე, ქვეყნის მასშტაბით უჯრედების ფორმირების შესახებ.

რა თქმა უნდა, ექსპერიმენტს წინააღმდეგობა გაუწიეს - მაგრამ დუნედ. ერთ-ერთი მოსწავლის მამა ევროპაში იბრძოდა და "ნაცისტური ეთიკა" საკუთარი თვალით ენახა. ის ცდილობდა მოეხდინა გავლენა ჯონზე, მაგრამ მან შეძლო დაემტკიცებინა გაბრაზებული მშობლისთვის, რომ იგი უბრალოდ იმიტირებდა სიტუაციას, რომლის თავიდან აცილებაც მომავალში შეიძლებოდა.

მეხუთე დღეს ჯონსმა ნათლად აჩვენა და განუმარტა ორასზე მეტ მოსწავლეს, თუ რამდენად ჰგავდა მათი საქციელი ჩვეულებრივი გერმანელების ქცევას 30-იან წლებში არიული პატრიოტიზმის ტალღაზე და ამით პასუხი გასცა დიდი ხნის წინ დასმულ კითხვას. ბევრი ბავშვი, ისევე როგორც სკოლის წარმომადგენლები, მკაცრად მოითხოვდნენ "მანიპულირების ექსპერიმენტის" შედეგების დამალვას. ჯონსი დათანხმდა და ათი წლის შემდეგ გამოაქვეყნა ისინი. ოფიციალური ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტებისგან განსხვავებით, ჯონსის გამოცდილება არ გახდა სერიოზული სამეცნიერო მუშაობის წინაპირობა, მაგრამ მან კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ადამიანი არის არსება, რომელიც ადვილად ემორჩილება ნებისმიერ მანიპულაციას.

ოკლაჰომა სონის ბუმის ექსპერიმენტი

ისტორიის ყველაზე მასობრივ ფსიქოლოგიურ ექსპერიმენტში მთელი ქალაქი მონაწილეობდა. 1964 წლის 3 თებერვლიდან 29 ივლისის ჩათვლით, ქალაქ ოკლაჰომა სიტის მახლობლად (იმ დროს - 340, 000 მცხოვრები, მიტროპოლიტის რაიონში - ნახევარი მილიონი), 1253 ბგერითი დარტყმის იმიტაცია გაკეთდა - თითქოს თვითმფრინავებმა რეგულარულად გაარღვიეს ხმის ბარიერი უშუალოდ საცხოვრებლის სიახლოვეს.

1960-იან წლებში დაიწყო იმის გარკვევა, თუ როგორ იმოქმედებდა რიგით მოქალაქეებზე რეგულარული თვითმფრინავები, რომლებიც გადალახავდნენ ხმის ბარიერს მათ სახლებთან ახლოს. ეს რიგით მეოთხე ექსპერიმენტი იყო, მაგრამ პირველ სამში გამოიკვლიეს მხოლოდ ფიზიკა (გატეხილი ფანჯრების რაოდენობა, საგნების სამედიცინო პარამეტრები და ა.შ.). ოკლაჰომაში მათ გადაწყვიტეს ფსიქოსოციალური ფაქტორის შეფასება.

ექსპერიმენტში გამოყენებული იყო ოთხი თვითმფრინავი - Lockheed F-104 Starfighter, Convair B-58 Hustler, McDonnell F-101 Voodoo და Convair F-106 Delta Dart. რეგულარული "დარტყმის" ხმა ისმოდა ყოველდღე დილის 7 საათიდან შუადღემდე; შედეგად, პირველ 14 კვირაში, ქალაქის ორმა მაღალმა ცათამბჯენმა დაკარგა სულ 147 ფანჯარა, სხვა დაზიანების არჩათვლით. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ სკანდალიმოაწყო და სამხედროები იძულებულნი გახდნენ შეეწყვიტათ ექსპერიმენტი.

. გამოკითხული ქალაქის მცხოვრებთა 72%-მა თქვა, რომ ხმაური მათ საერთოდ არ აწუხებთ, 25% -მა თქვა, რომ ასე ცხოვრება შეუძლებელი იყო, მაგრამ მათ გაუძლეს და სჯეროდათ, რომ ეს მალე დასრულდებოდა. დანარჩენი 3% კი აქტიურად წერდა საჩივრებს. საერთო ჯამში, 15 452 საჩივარი და 4 901 საჩივარი იქნა შეტანილი. ეს ამბავი დასრულდა სარჩელით აშშ-ს მთავრობის წინააღმდეგ, რამაც გამოიწვია Boeing 2707- ის პროექტის დახურვა - ეს არის ერთადერთი მცდელობა, აშშ-ს შექმნა ზებგერითი სამგზავრო თვითმფრინავი.

და მივადექით, კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე საშინელ და სასტიკ ფსიქოლოგიურ ექსპერიმენტს!

სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი

ყველაზე ცნობილი ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტი 1971 წელს ჩაატარა ექიმმა ფილიპ ზიმბარდომ და მას "სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი" უწოდეს. ოცდაოთხი შემთხვევითი მოხალისე დაყოფილი იყო ორ ჯგუფად - "მცველები" და "პატიმრები", რის შემდეგაც ისინი იმ პირობებში მოათავსეს, რომლებიც ციხის იმიტაციას ახდენს. თქვენ ალბათ გსმენიათ ეს ამბავი, ან მინიმუმ უყურეთ ცნობილ გერმანულ ფილმს, რომელშიც მთავარ როლს ასრულებს მორიც ბლეიბტრეუ. და თქვენ იცით, როგორ დასრულდა ეს

ზიმბარდო თავად არ გამოუგონებია ეს ექსპერიმენტი - სინამდვილეში, ეს იყო აშშ – ს საზღვაო ძალების შეკვეთა. სამხედრო ციხეებში მყოფმა ჯარისკაცებმა, გარკვეული დროის მუშაობის შემდეგ, დაიწყეს ზედმეტად სასტიკი მოპყრობა პატიმრების მიმართ, რამაც გამოიწვია შეშფოთება ჯარის წრეებში.

ექიმმა შეიმუშავა მარტივი, მაგრამ ეფექტური ტექნიკა. სტენფორდის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის ფაკულტეტის სარდაფში შეიქმნა ციხის მოდელი, რომლის "დირექტორი" იყო თავად ზიმბარდო, ხოლო მენეჯერი - მისი ასპირანტი. დარჩენილი 24 ახალგაზრდა კაცი (ყველა მამაკაცი) მიიღეს შემთხვევითი გზით. ისინი ორ ჯგუფად დაიყვნენ - პატიმრები და ზედამხედველები (დაცვა). ორივეს განემარტა მათი უფლებები და მოვალეობები, შემდეგ კი ზიმბარდომ სისტემა გაუშვა თავისით, მხოლოდ გარე დაკვირვებით შემოიფარგლა.

ზედამზხედველებმა მიიღეს ფორმები, სათვალეები და ხელკეტები; მათ მოუწიათ მორიგეობით მუშაობა, "ციხის" გარშემო შემოვლა და ბრძანების კონტროლი. პატიმრებსეცვათ არასასიამოვნო, დანომრილი ხალათები და ჩუსტები, ხოლო მათ თავისუფლების შეზღუდვის ნიშნად ჯაჭვები ეკეთათ ტერფებზე. მაგრამ რაც მთავარია, ბრიფინგის დროს ზიმბარდომ ბევრჯერ გაიმეორა, რომ ზედამხედველებს ასპროცენტიანი ძალაუფლება აქვთ, ხოლო პატიმრები სრულიად უძლურნი არიან.

საინტერესოა, რომ "პატიმრებს" ინსტრუქციები არ მიუღიათ. ისინი უბრალოდ მოულოდნელად წაიყვანეს, გაიარეს სრული შემოწმების პროცედურა და გაგზავნეს "ციხეში" - ეს გაკეთდა მოდელის სრული რეალიზმის გამო.

ექსპერიმენტი თავდაპირველად ორი კვირის ხანგრძლიობით იყო შექმნილი, მაგრამ ზიმბარდო იძულებული გახდა ექვსი დღის შემდეგ შეეწყვიტა იგი, რადგან სიტუაცია მთლიანად კონტროლიდან გამოვიდა. პირველივე დღეს ზედამხედველებმა ძალაუფლება მიიღეს და მეორე დღეს დაიწყეს პატიმრების აქტიური დაცინვა - ცემა, დაშინება, დათრგუნვა, შევიწროება, დატერორება. მესამე დღეს ზედამხედველებმა პატიმრებს უარი უთხრეს ბანაობის უფლებაზე, ჩამოართვეს ლეიბები, აიძულეს ტუალეტები გაეწმინდათ შიშველი ხელებით და ა.შ. პატიმრებმა ბუნტი მოაწყვეს. ერთ-ერთი პატიმარი, რომელიც შიმშილობდა, ჩაკეტილ იქნა "სასჯელის საკანში" (კარადაში), საიდანაც ზიმბარდომ პირადად გაათავისუფლა, რადგან ეს ექსპერიმენტის ნაწილი არ იყო.

რიგით ადამიანებში სადისტური ტენდენციები იმდენად მოკლე დროში იჩენდა თავს, რომ ზიმბარდოს უბრალოდ დრო არ ჰქონდა რეაგირება მოეხდინა სიტუაციის სპონტანურ ცვლილებებზე. ამავე დროს, პატიმრები, თავის მხრივ, ფსიქოლოგიურად შეიცვალნენ. ისინი მუდმივად დეპრესიულ, ჩაგრულ მდგომარეობაში იყვნენ, აჯანყების სურვილი უკვე მეოთხე დღეს გავიდა და სხვებიც მზად იყვნენ დაეტოვებინათ ექსპერიმენტი, თანხის ანაზღაურების გარეშეც კი.

ზიმბარდოს ექსპერიმენტის შედეგად მიღებული მონაცემები შემდგომში გამოიყენეს პატიმრებისა და მეთვალყურეთა ფსიქოლოგიის შესწავლისას - როგორც ჯარში, ასევე ციხეებში. ექსპერიმენტის წყალობით აშკარად გამოიკვეთა პენიტენციური სისტემის სისუსტეები და მისი ზოგიერთი ელემენტი შეიცვალა ფსიქოლოგების რეკომენდაციების შესაბამისად.

სხვათა შორის, მსგავსი ექსპერიმენტი 2006 წელს ჩაატარეს ფსიქოლოგებმა ალექს ჰასლემმა და სტივ რაიხერმა - ამჯერად BBC- ის დაკვეთით. ექსპერიმენტის შედეგები ზიმბარდოსგან განსხვავდებოდა- "უფრო რბილი" იყო. ექსპერიმენტი იყო სატელევიზიო შოუს ნაწილი და სერიოზული სარგებელი არ მოუტანა ფსიქოლოგიის, როგორც მეცნიერების განვითარებისთვის.

როგორც დასაწყისში აღვნიშნე, ექსპერიმენტებსა და ნებისმიერ კვლევას თან უნდა ახლდეს ეთიკის ნორმების დეტალური დაცვა! თუმცა თითქმის შეუძლებელია რაიმე ასეთი ექსპერიმენტის ჩატარება ეთიკური სტანდარტების დარღვევის გარეშე!

მედლის მეორე მხრიდან თუ შვხედავთ, ეს დარღვევა უფრო დიდ სიკეთეს ემსახურება, რადგან ექსპერიმენტების შედეგებმა მრავალი ადამიანის დახმარება და საზოგადოების გაუმჯობესება შეძლო. ამასთან, სუბიექტები ნებაყოფლობით მონაწილეობენ ექსპერიმენტებში და მათი ამისთვის კარგად უხდიან.