კავკასევსი ეწოდებოდა მზის ღმერთ აპოლონს კავკასიაში. თავად კავკასიონი თუ კავკასია (ბერძ. Kaukasos; ლათ. Caucasus) კი ძველთაგანვე, ლიტერატურულად ესქილეს (ძვ.წ. 525-456) "მიჯაჭვული პრომეთე"-ს შემდეგ ამ სახელით იყო ცნობილი ის თოვლიან-ყინულოვანი ქედი, რომელიც ევქსინის პონტოსა (შავი ზღვა) და კასპიის ზღვას შორის აღმართულა. კავკასიის მწვერვალები, რომელიც თავად ზევსმა განადიდა, ბერძენთა წარმოდგენით, ცის თაღებამდე აღწევს. აქვს ორი გადასასვლელი ბილიკი: ალბანიისა და სარმატული (სკვითიისკენ). ესქილეს მიხედვით, ტიტანი პრომეთე, ზევსის ბრძანებით, კავკასიონის მთაზე იყო მიჯაჭვული, ვიდრე ჰერაკლე იხსნიდა. ერთი ვერსიით პრომეთეს მიჯაჭვის ადგილი - კავკასიონი არა მთელ მთათა სისტემას, არამედ ერთ კონკრეტულ მთას - ხვამლის მთას ეწოდება და შემდეგ ეს სახელი განივრცო მთელს მთათა სისტემაზე.

კავკასიონი და მის ქვემოთ გადაშლილი კოლხეთის დაბლობი სავსებით ნათელი, დადგენილი ცნებებია, თუნდაც პრომეთე - ამირანის მითის, არგონავტების თქმულების, მილეტელთა კოლონიის - დიოსკურიის და მთელი ანტიკური გეოგრაფიული ტოპონიმიკის საბუთებით (ფაზისი-რიონი, კიტაიისი-ქუთაისი, კოლხები და სხვ.). ახლადელი საქართველოს სამხედრო გზა-ბილიკი ანტიკიდანვე ცნობილია. ჰეროდოტეს (ძვ.წ. 484-425) მოწმობით, შავ და კასპიის ზღვებს შორის, ვარსკვლავებამდე აღმართული ქედი, მსოფლიოს უმაღლესი მთაა (ეს სახელი მაკედონელმა ჰინდუკუშზე გაავრცელა). ნ. კავკასიონი.

კავკასია არაა ნახსენები არც ბიბლიაში და არც სხვა უძველეს რელიგიურ წიგნებში, მაგრამ ბერძნები უკვე იცნობენ და ლამობენ კიდეც მითების საბურველში გახვეული ამ ქედის სახელის ახსნას. მკვლევარები (უსლარი და სხვ.) სწორად შენიშნავენ, რომ ბერძნული ენით არ იხსნება ამ სიტყვის ეტიმოლოგია (წარმომავლობა), მაგრამ ხელოვნურია სხვა ვარაუდები: თითქოს სიტყვის ძირია არიული (ინდო-ევროპული) "კოხ" - მთა, ან სკვითური "კრუზაკ" - თეთრი მთები, მიდიური კავი-კუ (მეფე-მთა) და სხვ.

საგულისხმოა ი. ჯიშკარიანის ვარაუდი: ანტიკურ ეპოქაში შავი ზღვის სანაპიროზე მცხოვრებმა სვანებმა ბერძნებს პირველად გააცნეს თოვლიანი მწვერვალები, როგორც "კავკას" - ბრწყინვალე, მოციმციმე, მოკაშკაშე ა ეს სახელი მთებს ასე დაენათლაო, მაგრამ დღეს სვანურში არ ჩანს სიტყვა "კავკას".

საინტერესოა ტოპონიმის ახსნა ლათინური ენის მეშვეობით ნ. ცერცვაძის მიერ: "კავუს, კასუს" - კავუს ნიშნავს შემოზღუდულს, ხოლო კასუს - ღრმულს ან ქვაბს, ესე იგი კავუსკასუს - "მთებით შემოზღუდული დაბლობი ქვეყანა (ქვაბული)."

პომპეუსის (ძვ.წ. 106-48) ომების დროიდან (თუმცა რომაული ვერსიები საერთოდ ძალზე გვიანდელია) უფრო ნათლად გამოიკვეთა პოეტური ბურუსით მოცული "ქვეყნიერების აღმოსავლეთი კიდე", რაც დასავლეთის ჰერაკლეს სვეტებსა და ჰესპერიას უპირისპირდება (ესქ., ჰერ. და სხვ.; აპოლოდ. 1, 7, 1; 1, 9, 23; 2, 5, 11).

კავკასოსი ასევე ექვა მითოლოგიურ მწყემსს, რომელიც კრონოსმა მოკლა. მერე კი ზევსმა მისი სახელი უწოდა ქედს, რომელსაც უწინ ბირეის სახელი ერქვა; კავკასიონის მთათა ღმერთი, რომლის გამოსახულებაც შემორჩენილია რომაულ სარკოფაგზე და ჰერგამონის პლასტიკურ ფიგურებში, სადაც ჰერაკლე ათავისუფლებს პრომეთეს. გაუმაისტერი ფიქრობს, რომ სარკოფაგის გამოსახულებაზე კავკასოსს ხელში სიუხვის რქის ნაცვლად, შეცდომით უჭირავს მწვანე რტო, მაგრამ იოლი დასაშვებია, რომ ოსტატს შეგნებულად მიეცა კოლხეთისთვის უფრო დამახასიათებელი სიმბოლო.

წყარო: აკაკი გელოვანი. "მითოლოგიური ლექსიკონი". 1983.

კრებულები:

1. ქართველური ტომები

2. ქართული სახელმწიფოები

3. კავკასიური კულტურები

4. საქართველო

5. საქართველო (ნაწილი მეორე)

6. ნაციზმი

7. ჰიტლერი

8. რელიგია

9. პარანორმალი

10. მეცნიერება

11. მეცნიერება (ნაწილი მეორე)

12. ქართული მითოლოგია

ავტორი: თორნიკე ფხალაძე