"1942 წლის ზაფხული იყო ერთ-ერთი რთული პერიოდი სსრკ-სთვის, გერმანელებმა მიაღწიეს არაერთ ბრწყინვალე გამარჯვებას. იმ დროისთვის ყირიმი და ხარკოვი ორჯერ გადავიდა ხელიდან ხელში . საბჭოთა ჯარისკაცების დიდი რაოდენობა ტყვედ ჩავარდა. ძალიან მძიმე ვითარება შეიქმნა სტალინგრადისა და კავკასიის მიმართულებით და 1942 წლის ზაფხულისთვის მტერი კავკასიის მთისწინეთს მიუახლოვდა“, - ამბობს ჟურნალისტი, პუბლიცისტი და სამხედრო ისტორიკოსი ლევან დოლიძე, წიგნის „ქართველი გენერლების“ ავტორი.

„…შემდეგ, ფელდმარშალ ევალდ ფონ კლაისტის მეთაურობით, გერმანელებმა გეზი გლუხორის, სანჩარსკის და მამისონსკის უღელტეხილისკენ აიღეს. ახლა გუდაუთიდან თითქმის 20-25 კილომეტრში იდგნენ. მდგომარეობა იმდენად სახიფათო იყო, რომ მტერს ფაქტობრივად შეეძლო რამდენიმე დღეში დაეპყრო საქართველო, შემდეგ კი სსრკ-ის სამხრეთ საზღვარზე მყოფი თურქეთის მილიონიანი არმია მზად იყო შეტევაზე გადმოსულიყო. ის გადიოდა ირანის პლატოზე, ბაქოზე. ბაქო რომ აეღოთ, სსრკ-ს ნავთობის მარაგს წაართმევდა. იმიტომ, რომ მოზდოკსა და გროზნოში, ქართველი სპეციალისტების დახმარებით, ნავთობის საბადოები უკვე ააფეთქეს. ამიტომ ნავთობის (ჯარისთვის) მიწოდება სრულიად შეუძლებელი გახდებოდა. „ტანკები და თვითმფრინავები გაჩერდებოდნენ, ომში იქნებოდა სრული კრახი, რომელიც სსრკ-ს სრული დამარცხებითა დამთავრდებოდა“

ბერიას როლი კავკასიის დაცვაში

„...და აი, ამ ურთულეს პერიოდში, 1942 წლის 18 აგვისტოს, სტალინი იბარებს ბერიას და აძლევს ბრძანებას უზრუნველყოს კავკასიის დაცვა.

ვიაჩესლავ მოლოტოვი იხსენებდა: „სტალინი რომ კავკასიის ფრონტზე შექმნილ ვითარებას გაეცნო, ბერიას მიუბრუნდა და რუსულ ენაზე, ჩვენს გასაგონად უთხრა:

– შენს სამშობლოს დღე დღეზე აიღებს ჰიტლერი, წადი, გაეცანი მდგომარეობას და დაიცავი. მიხედე იმ დოყლაპიებს, ვინც ამას ვერ ახერხებს.

– გასაგებია, ამხანაგო სტალინ! – უპასუხა ბერიამ.

"მინდა ხაზი გავუსვა ბერიას და საბჭოთა უშიშროების ოფიცრების როლს კავკასიის დაცვაში.

ამაზე ფაქტობრივად გაჩუმებულები იყვნენ და არავინ საუბრობდა. 1953 წლამდე ომზე მემუარები იბეჭდებოდა მცირე რაოდენობით. ბერიას და სტალინის სიკვდილის შემდეგ კი ეს თემა საერთოდ დაიხურა"(ლევან დოლიძე)

„...სტალინის ბრძანების მიღების შემდეგ ბერიამ წაიყვანა საუკეთესო თანამშრომლები და ქართველი გენერლები . ისინი მოსკოვიდან თვითმფრინავით წრიული მარშრუტით გაფრინდნენ(რადგან გერმანელები უკვე განლაგებულნი იყვნენ ჩრდილოეთ კავკასიაში), ჩრდილოეთ აზიისა და კრასნოვოდსკის გავლით. თბილისში ისინი ღამის 12:00 საათზე ჩავიდნენ და მათ უკვე დახვდათ ამიერკავკასიის რესპუბლიკების სამი პირველი მდივანი: საქართველო - ჩარკვიანი, სომხეთი - არუთიუნოვი და აზერბაიჯანი - ბაგიროვი. ასევე გენერალი ტიულენევი. ისინი ისე დათრგუნულები გამოიყურებოდნენ, რომ როცა ბერია თვითმფრინავიდან გადმოვიდა, უსაყვედურა: „გაპარსული რატომ არ ხართ? რა თავპირი ჩამოგტირით? თქვენი შემხედვარე, კაცი იფიქრებს, რომ კავკასია უკვე მტრის ხელშიაო.

რატომ დადის ქალაქში ჭორები, რომ წყალი არ არის და რატომ არ მუშაობს ტრამვაი? "რა, ტრამვაებიც ფრონტზე წავიდნენ?"

შემდეგ ბერია მივიდა სასახლის ქუჩაზე მდებარე სამხედრო შტაბში (ახლა ეს არის რუსთაველის გამზირის მონაკვეთი თავისუფლების მოედნიდან მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლემდე).

საგანგებო თათბირი, რომელზეც გადაუდებელ ღონისძიებათა ოპერატიული გეგმა შეიმუშავეს. ამ დროს ბერიას შვილი.პატარა სერგო შენობის დერეფანში მიდი-მოდიოდა. პატარა ისე დაიღალა, რომ ტახტზე ჩაეძინა. როგორც კი გათენდა, ბერია ქალაქის დასათვალიერებლად გავიდა. ცხელი დღე იყო. ირგვლივ ხეებისა და მცენარეების სასიამოვნო არომატი იდგა, მაგრამ ქუჩებში კაციშვილის ჭაჭანება არ ჩანდა. თბილისში არც წყალმომარაგება მუშაობდა და არც ერთადერთი ტრანსპორტი – ტრამვაი. ადამიანები კი ქალაქს ტოვებდნენ და სოფლებში იხიზნებონენ. ბერია ჩარკვიანს მიუბრუნდა და უთხრა: "სასწრაფოდ აღადგინეთ ქალაქის ნორმალური ცხოვრების რიტმი და ხალხს დაანახვეთ, რომ არ დავცემულვართ“.

კანდიდ ჩარკვიანი იხსენებდა: „საგანგებო დავალებები რომ მივიღეთ, ბერია ოთხი დღით გაუჩინარდა და არავინ იცოდა, სად იმყოფებოდა. მოგვიანებით კი გავიგეთ, რომ ბერია მონადირის სამოსში გამოწყობილი სამიოდე ადიუტანტთან და სერგო ბერიასთან ერთად სვანეთში იყო ასული და იქაურ მოსახლეობას ხვდებოდა. ბერიამ მთელი სვანეთის მოსახლეობის მობილიზება განახორციელა. შექმნა სვანური ბატალიონები. შეაიარაღა ისინი და საჭირო პროდუქტებითაც კი მოამარაგა. აგრეთვე, დააწესა ფულადი ჯილდოები ფაშისტების განადგურებისთვის და სვანებმა ღირსეულად დაიცვეს თავისი სამშობლო. იალბუზის წვერიდან კი ფაშისტური დროშა ჩამოგლიჯეს და წითელი აღმართეს. მნიშვნელოვანი ფაქტია ის, რომ ფრონტის წინა ხაზზე ბერიას სერგოც თან ახლდა. ამას ყველა ხედავდა. ბერიას ეს საქციელი აღაფრთოვანებდა მათ და საბრძოლო შემართებას უმაღლებდა. ეს ძალიან სწორი ფსიქოლოგიური სვლა იყო.

კავკასიის დაცვაში ერთ-ერთი გადამწყვეტი როლი მე-18 არმიის სარდლად კონსტანტინე ლესელიძის დანიშვნამ შეასრულა, რაც ასევე, ბერიას დამსახურება იყო.

ჯერ კიდევ 1938 წელს, მოსკოვში გადაყვანის შემდეგ, ბერიამ შექმნა სპეციალური სნაიპერული ჯგუფები НКВД ჯარებსა და სასაზღვრო ჯარებში.

„წარმოიდგინეთ, კავკასიის მთისწინეთში, ერთ სნაიპერს შეუძლია მთელი დივიზიის შეჩერება. ჩვენ უკვე ვიცით სნაიპერების მნიშვნელობა სტალინგრადის ბრძოლიდან და ომის სხვა ეპიზოდებიდან. ასე რომ, ქართველმა გენერალმა ნესტორ ლაბაძემ, რომელიც მეთაურობდა სასაზღვრო ჯარებს, სნაიპერებისგან მებრძოლთა რაზმები შექმნა. მათ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს. და სიტუაცია რთული იყო. საქართველოში თითქმის ყოველდღე კავკასიის დაცვის დროს 100-200 ჯაშუში და დივერსანტს აკავებდნენ. მაშინ გამოიცა ცნობილი ბრძანება 227 - არც ერთი ნაბიჯი უკან“, - ამბობს დოლიძე

ამავე დროს, მან აღნიშნა, რომ სიტუაციას ართულებს ის ფაქტი, რომ პრაქტიკულად მთელი ჩრდილოეთ კავკასია „ანტირუსული იყო“. „ეს ბუნებრივია ცნობილი და ყველაზე გრძელი კავკასიური ომის შემდეგ (მე-19 საუკუნეში მეფის მმართველობის დროს), რომელიც 45 წელი გაგრძელდა, ჩეჩნებსა და ინგუშებს სძულდათ საბჭოთა ხალხი, ხოცავდნენ უცხოელებს, არამუსლიმებს, ანადგურებდნენ დასახლებებს და სოფლებს. ომის დროს, მაგალითად, 4 ათასი ჩეჩენი გამოიძახეს ჯარში, მაგრამ მათგან მხოლოდ 200 დარჩა ომში, დანარჩენი დეზერტირი იყო“, - წერს მკვლევარი.

„... და ამ მძიმე ვითარებაში, საქართველოში ჩამოსვლიდან სულ რაღაც ერთი დღის შემდეგ, ბერიამ გენერალი კონსტანტინე ლესელიძე დანიშნა 46-ე არმიის ახალ მეთაურად, რომელიც იცავდა კავკასიის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილს. განხორციელდა ქმედებები, რათა გერმანელებს არ შეეღწიათ ფოთსა და ბათუმში ნოვოროსიისკის გავლით, როგორც ეს იყო დაგეგმილი. ასევე მიღებულია ზომები კავკასიონის ქედის უღელტეხილებისა და გადასასვლელების დასაცავად. ლესელიძის შტაბის უფროსი იყო პოლკოვნიკი, შემდეგ კი გენერალი მიხეილ მიქელაძე. სხვათა შორის, მანამდე ლესელიძე მეთაურობდა 50-ე არმიის არტილერიას, რომელიც იცავდა ტულას. შემდეგ ის მეთაურობდა 47-ე და მე-18 არმიებს. და რომ არა მისი ტრაგიკული სიკვდილი, ლესელიძეს შეეძლო გამხდარიყო ფრონტის მეთაური და მარშალი, იმდენად დიდი იყო მისი ნიჭი“, - დასძინა დოლიძემ.

ლავრენტი ბერია კი მხოლოდ მაშინ დაბრუნდა მოსკოვში, როდესაც კავკასიაში საფრთხე სრულად იყო განეიტრალებული.

ასევე დაგაინტერესებთ:ლავრენტი ბერიას რეფორმები, რომელსაც "ეკონომიკური სასწაული" უწოდეს