ალბათ ყველას სმენია ლეგენდა 300 სპარტელის შესახებ, რომლებმაც გაბედულად წინააღმდეგობა გაუწიეს რიცხობრივად აღმატებულ მტრის არმიას უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე. ამ სიუჟეტისადმი მიძღვნილმა ჰოლივუდურმა ფილმებმა დიდი ხმაური გამოიწვია, თუმცა მათგან ისტორიულ სიზუსტეს არ უნდა ველოდოთ. როგორ მოხდა სინამდვილეში თერმოპილეს ლეგენდარული ბრძოლა?

თერმოპილეს ბრძოლა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 480 წელს მოხდა. ე. ბერძენ-სპარსეთის ომის დროს. სპარსეთი იმ დროს იყო ახალგაზრდა, აგრესიული ზესახელმწიფო, რომელიც ცდილობდა თავისი საზღვრების გაფართოებას.


ქსერქსესი იყო უზარმაზარი ძალაუფლებით დაჯილდოებული მმართველი, დესპოტური და ამბიციური - ის ეძებდა ძალაუფლებას მთელ მსოფლიოში. მისი ეშინოდათ, მაგრამ გაღმერთებული არ ჰყავდათ, როგორც ეს ჰოლივუდურ ფილმშია ნაჩვენები. გასაკვირია მისი გარეგნობაც - მეფე პირსინგებით, ჯაჭვებით ჩამოკიდებული, გამოიყურება, რბილად რომ ვთქვათ, უცნაურად.

თავდამსხმელ სპარსელთა ჯარი ბევრჯერ აღემატებოდა ბერძნების ძალებს. სხვადასხვა შეფასებით, სპარსელების რაოდენობა 80-დან 250 ათასამდე ჯარისკაცი იყო, ბერძნების 5-დან 7 ათასამდე. მიუხედავად უთანასწორო ძალებისა, პირველ ორ დღეში ბერძნებმა მოიგერიეს სპარსელთა თავდასხმები თერმოპილეს ხეობაში, მაგრამ მესამე დღეს ბრძოლის ტალღა დაირღვა.
ერთი ვერსიით, ადგილობრივმა მცხოვრებმა ეფიალტემ სპარსელებს უამბო მთის შემოვლითი მარშრუტის არსებობის შესახებ და აჩვენა იგი ფულადი ჯილდოსთვის, სპარსელებმა თავად აღმოაჩინეს ეს გზა. როგორც არ უნდა იყოს, მესამე დღეს შეძლეს უკნიდან შესვლა. ამის შესახებ მაცნემ გააფრთხილა სპარტელები. ლეონიდმა გააცნობიერა მოვლენების წარუმატებელი შედეგი, შესთავაზა ბერძნებს დაარბიათ თავიანთ ქალაქებში. თვითონ და მისი 300 სპარტეელი დარჩნენ.

თუ ამ გადაწყვეტილების ზედმეტ რომანტიზებასა და განდიდებას გამოვტოვებთ, ცხადი ხდება, რომ ლეონიდს სხვა არჩევანი არ ჰქონდა. სპარტას ჰქონდა ძალიან მკაცრი კანონები – არავის ჰქონდა უფლება ბრძანების გარეშე უკან დაეხია ბრძოლის ველიდან. თუ ეს მოხდებოდა, სპარტანელი დაკარგავდა თავის სამოქალაქო უფლებებს, მას სირცხვილი და გადასახლება დაემუქრებოდა. ლეონიდს ესმოდა, რომ ყველა მოკვდებოდა, მაგრამ მას არჩევანი არ ჰქონდა, უკან დახევა შეუძლებელი იყო. სპარტანელი მეომარი ვალდებული იყო სიკვდილამდე ებრძოლა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის გახდებოდა საზოგადოებაში გარიყული და თავად მოისურვებდა სიკვდილს, რათა არ გადაეტანა მარადიული შეურაცხყოფა და ზიზღი.

ყველაზე დიდი კითხვა არის ბერძნული არმიის ზომა. ამის შესახებ ჰეროდოტე ამბობს შემდეგს:

„ელინის ჯარები, რომლებიც ამ მხარეში ელოდნენ სპარსეთის მეფეს, შედგებოდა 300 სპარტელი ჰოპლიტისგან, 1000 ტეგეელი და მანტინელი (თითოეული 500); შემდგომში 120 ადამიანი ორხომენიდან არკადიიდან და 1000 დანარჩენი არკადიიდან. იმდენვე არკადი იყო. შემდეგ კორინთიდან 400, ფლიუსიდან 200 და 80 მიკენიდან. ეს ხალხი პელოპონესიდან ჩამოვიდა. ბეოტიიდან 700 თესპიელი და 400 თებანელი იყო. გარდა ამისა, ელინებმა დახმარებისთვის მოუწოდეს ოპუნტი ლოკრიელებს მთელი თავისი მილიციით და 1000 ფოკიელით“.

ანუ მხოლოდ 5200 მეომარი. მათთან იყვნენ მსახურებიც – ჰელოტები.

300 სპარტელი მართლაც იყო - ჯარისკაცების რაოდენობა მუდმივი გახლდათ, თუ ერთი იღუპებოდა, მის ადგილს მეორე იკავებდა. მაგრამ სპარტელების გარდა, იყო ასობით ბერძენი სხვა ქალაქ-სახელმწიფოებიდან, რომელთა რიცხვი 5000-მდე ადიოდა და ბრძოლის პირველ ორ დღეში ისინი ერთად იბრძოდნენ თერმოპილეში. მაგრამ დაახლოებით 1000 ბერძენი, განსაკუთრებით თესპიელები, დარჩნენ თავიანთი ნებით. არავინ ამცირებს სპარტელების ღვაწლსა და გამბედაობას, მაგრამ ისინი არ იყვნენ ერთადერთი, ვინც იმ დღეს უთანასწორო ბრძოლაში დაიღუპნენ. ბერძნების დანაკარგებმა სამ დღეში შეადგინა დაახლოებით 4000 ადამიანი, სპარსელების - 5-ჯერ მეტი.