უნიკალური ვიოლინო უჩვეულო ჟღერადობით თითქმის 300 წლისაა. ეს იყო ლეგენდარული იტალიელი მევიოლინეს ნიკოლო პაგანინის საყვარელი ინსტრუმენტი და ვირტუოზს მოუტანა არა მხოლოდ დიდება, არამედ „ეშმაკის მსახურის“ რეპუტაციაც, რადგან მისი ჟღერადობა მისტიკური იყო.

ამბობდნენ, მევიოლინემ ამ ხმიანობის გამო ეშმაკს სული მიჰყიდა. ინსტრუმენტს თავისი თვისებები დღემდე არ დაუკარგავს. ცოტა ხნის წინ ფრანგმა ექსპერტთა ჯგუფმა გადაწყვიტა ჩაეტარებინა ვიოლინოს სრული ანალიზი რენტგენის მიკროტომოგრაფიის გამოყენებით, რათა საფუძვლიანად გამოეკვლიათ და გამართლების შემთხვევაში მისი ჟღერადობის საიდუმლო ამოეხსნათ.

ამ ვიოლინოს უჩვეულო და ძლიერი ჟღერადობის გამო პაგანინს „ეშმაკის მევიოლინე“ უწოდეს.

ვიოლინოს, რომელიც მე-18 საუკუნეში ცნობილმა იტალიელმა ოსტატმა ჯუზეპე გვარნერმა გააკეთა, აქვს სახელი „Il Cannone“, რაც იტალიურად ითარგმნება, როგორც „იარაღი“, „ქვემეხი“. ითვლება, რომ ასეთი სახელი მიიღო ძლიერი და სულში ჩამწვდომი ჟღერადობის გამო, რომელიც გულგრილს არავის ტოვებდა.

დიდოსტატ ჯუზეპე გვარნერზე, რომელიც ასეთ ვიოლინოებს ამზადებდა, ლეგენდები დადიოდა. ამბობდნენ, რომ იცოდა განსაკუთრებული საიდუმლო, რომლის წყალობითაც მისი ინსტრუმენტების მიერ გამოსული ხმები მსმენელზე ჯადოსნურ გავლენას ახდენდა. მაგრამ „Il Cannone“ გამოირჩეოდა ამ დიდებული ოსტატის საუკეთესო ვიოლინოებს შორის.

ფრანგმა ბიზნესმენმა ლივრონმა ეს ვიოლინო აჩუქა ვირტუოზ მევიოლინეს ნიკოლო პაგანინს. თავიდან პაგანინს ინსტრუმენტი აზარტულ თამაშებში წაგების შემდეგ დროებით გადასცა, მაგრამ პაგანინის ხელში ვიოლინოს ჟღერადობის მოსმენის შემდეგ უკან დაბრუნებაზე უარი თქვა.

პაგანინი განთქმული იყო ნოტების დამახსოვრებით და შეეძლო სოლო კონცერტების გამართვა ნოტების გარეშე, ასევე წამში 12 ნოტის დაკვრა შეეძლო. მისი ხემის ქვეშ არამიწიერი ხმები იღვრებოდა, ხოლო მისი მუსიკა იმდენად უნიკალური იყო, რომ ზებუნებრივს და დემონურს უწოდებდნენ.

მას შემდეგ, რაც მის ხელში აღმოჩნდა ვიოლინო „Il Cannone“, ჭორები გავრცელდა, რომ პაგანინმა ეშმაკთან გარიგება დადო - სული მიჰყიდა ამ ვიოლინოს ჟღერადობის სანაცვლოდ. თითქმის 40 წლის განმავლობაში ამ ვიოლინოს ფლობდა და მოწიწებით ეპყრობოდა, ხოლო სიკვდილის შემდეგ ეს ინსტრუმენტი მშობლიურ ქალაქ გენუას უანდერძა.

როგორ მიმდინარეობდა უნიკალური ვიოლინოს კვლევა?

მუსიკოსთა მრავალი თაობა ცდილობდა ამ უნიკალური ინსტრუმენტის საიდუმლოს ამოხსნას, მაგრამ დღემდე ვერავინ შეძლო.

2024 წლის მარტში პაგანინის კონკურსის ორგანიზატორების თხოვნით ინსტრუმენტი მიიტანეს გრენობლში ევროპის სინქროტრონში (ESRF), მეოთხე თაობის ნაწილაკების ამაჩქარებელში უსაფრთხო ანალიზის ჩასატარებლად. მეთოდი, რომლის დახმარებით გამოკვლევა ჩატარდა, რენტგენული მიკროტომოგრაფია ჰქვია. მისი უსაფრთხოება წინასწარ შეამოწმეს რამდენიმე სხვა მუსიკალურ ინსტრუმენტზე.

ამ მეთოდის გამოყენებით პირველად გახდა შესაძლებელი ვიოლინოს 3D გამოსახულების შექმნა და მისი მასშტაბირება ხის უჯრედულ დონეზე, ნებისმიერ ადგილას მისი სტრუქტურის შესწავლა. ასე შეისწავლეს უნიკალური ინსტრუმენტის ადამიანის თვალისთვის დამალული საიდუმლო ადგილები.

კვლევის ობიექტზე პაგანინის ვიოლინო მოათავსეს შუშის კოლბაში ორმაგი კედლით, რომელიც ინარჩუნებდა სტაბილურ ტემპერატურას და ტენიანობას, რადგან უძველესი ინსტრუმენტის შენახვის რეჟიმის ნებისმიერი დარღვევა დაუშვებელია, რადგან ამან შეიძლება უარყოფითი გავლენა მოახდინოს მის უსაფრთხოებაზე. მიუხედავად იმისა, რომ გამოკვლევამდე ვიოლინო დაზღვეული იყო 30 მილიონ ევროდ, გამოცდის პროცესი ძალიან საინტერესო იყო მეცნიერებისთვის.

ძვირფასი ინსტრუმენტის კურატორმა ალბერტო ჯორდანომ ექსპერტებს სთხოვა, ვიოლინოს ძალიან ფრთხილად მოჰპყრობოდნენ - უნდა არსებობდეს გარანტია, რომ ინსტრუმენტები მომავალ თაობებს ცვლილებების გარეშე გადაეცემა და ისინიც შეძლებენ მისი ღვთაებრივი ხმით დატკბობას. მეცნიერებთან საუბრისას ჯორდანო ხუმრობდა: „ვბერდები, ჩვენ ყველა ვბერდებით, ის კი სამუდამოდ ახალგაზრდა რჩება და ასე უნდა გაგრძელდეს“.

კვლევა მიზნად ისახავდა ვიოლინოს მდგომარეობის შეფასებას, მის ასაკთან დაკავშირებული ცვლილებების რუკის შედგენას, მაგრამ მეცნიერებს ასევე იმედი ჰქონდათ, ხის სტრუქტურის და წებოვანი ნაწილების შესწავლით დაადგენდნენ, რა ხდის ვიოლინოს ხმას უნიკალურს.

რა აღმოაჩინეს ფრანგმა ექსპერტებმა პაგანინის ვიოლინოს სრული სკანირების შემდეგ?

სკანირების შემდეგ პროექტის ხელმძღვანელმა ლუიჯი პაოლაზინმა თქვა, რომ ვიოლინოზე მუშაობა „ფანტასტიკური გამოცდილება“ იყო. თითქმის 3 საუკუნის ვიოლინოს აქვს იდეალური მდგომარეობა და ჟღერადობა, მას არ შეხებია ასაკობრივი ცვლილებებიც და არის იმედი, რომ ეს გაზომვები ხელს შეუწყობს ინსტრუმენტის შენარჩუნებას, რომელზეც დროდადრო უკრავენ მომავალი თაობისთვის.

პაოლაზინმა განაცხადა, რომ ეს კონკრეტული კვლევა ხსნის ახალ შესაძლებლობებს შემდგომი კვლევებისთვის, რომლებიც განხორციელდება უძველესი კულტურული ღირებულებების მუსიკალური ინსტრუმენტების შესანარჩუნებლად.

ფრანგმა ექსპერტებმა შეძლეს ვიოლინოს ამჟამინდელი მდგომარეობის შეფასება, მაგრამ მისი სკანირების შედეგების დეტალური ანალიზი, რამაც შესაძლოა ნათელი მოჰფინოს მისი საოცარი ხმის საიდუმლოებას, ჯერ არ დასრულებულა. მოსალოდნელია, რომ ამას რამდენიმე თვე დასჭირდება, რომლის დროსაც ექსპერტები ყურადღებით შეისწავლიან ვიოლინოს ყველა ასპექტს.

დღეს ეს ვიოლინო ითვლება გენუაში მუზეუმის მთავარ და ფასდაუდებელ ექსპონატად, საიდანაც მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში გამოაქვთ, მკაცრი კონტროლის ქვეშ. ამ უნიკალურ ინსტრუმენტზე დაკვრის უფლება მხოლოდ ერთეულებს აქვთ - მსოფლიოს საუკეთესო მევიოლინეებს და პაგანინის საერთაშორისო კონკურსის გამარჯვებულებს, რომელიც იმართება ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ გენუაში.