მონღოლთა იმპერია იყო უდიდესი იმპერია კაცობრიობის ისტორიაში. ჩინგიზ ყაენმა მოახერხა თითქმის მთელი აზიის დაპყრობა და გაერთიანება ჩინეთის, შუა აზიისა და კავკასიის ჩათვლით და თავისი ჯარით აღმოსავლეთ ევროპაში მიაღწია. ახლა ბევრი ადამიანის გონებაში მონღოლეთის იმპერია განუყოფლად არის დაკავშირებული განადგურებასთან და დაცემასთან, მაგრამ ამავე დროს მან მოიტანა მრავალი ძალიან დადებითი რეფორმა.

1. რელიგიის თავისუფლება


მონღოლები ჩინგიზ ყაენის მეფობის დროს (1162 - 1227) წარმართები იყვნენ, მაგრამ ახალი მიწების დაპყრობისას მმართველისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა, რომელ ღმერთს ან ღმერთებს სცემდა თაყვანს ადგილობრივი მოსახლეობა. უფრო მეტიც, თუ ადგილობრივი რელიგიის პრინციპები შეესაბამებოდა მონღოლების პრინციპებს (ნუ მოატყუებთ, პატივი ეცით და დაემორჩილეთ უფროსებს), მაშინ ადგილობრივი რელიგიური ლიდერები იღებდნენ საგადასახადო გათავისუფლებას და უფლებას გაეგრძელებინათ თავიანთი რელიგიის პრაქტიკა.

2. ძალაუფლება დამსახურებით

მონღოლთა იმპერიაში, როგორც მის ყოფილ ტერიტორიებზე, ისე დაპყრობილ მიწებზე, ძალაუფლება მიენიჭებოდა არა პრივილეგირებულ ოჯახებში დაბადებულებს, არამედ მათ, ვინც თავს საუკეთესოდ ავლენდა, იქნებოდა ეს დასახლების მართვაში თუ, უფრო ხშირად, ბრძოლაში. რაც უფრო უკეთესად მოქმედებდა კაცი ბრძოლის დროს, მით უფრო მოსალოდნელი იყო ჯილდოს მიღება, ამიტომაც მამაკაცები უერთდებოდნენ ჩინგიზ ყაენის ჯარს.

3. ლოიალური დამოკიდებულება უცხო ჯარების ერთგული მეომრების მიმართ

ვინაიდან სიმამაცე და ერთგულება მონღოლურ საზოგადოებაში მთავარ თვისებად ითვლებოდა, დამარცხებული მტრის მიმართ დამოკიდებულებაც შეესაბამებოდა ამ პრინციპებს. მას შემდეგ, რაც ახალ ტერიტორიაა იპყრობდნენ და მმართველს კლავდნენ, მის მეომრებს, რომლებიც ბოლომდე ერთგული რჩებოდნენ დამარცხებული მმართველის მიმართ, შეიწყნარებდნენ და მიიღებდნენ ჯარში. სინამდვილეში, არჩევანი არც თუ ისე დიდი იყო - ჯარისკაცს სთავაზობდნენ ან სიკვდილს ან მონღოლთა ჯარში გაწევრიანებას. თუმცა, ასეთი არჩევანის არსებობა საკმაოდ უჩვეულო ქცევა იყო იმ დროისთვის დამპყრობელი არმიისთვის. მონღოლებში სიმხდალე და ღალატი ითვლებოდა სამარცხვინოდ და ისჯებოდა სიკვდილით, ამიტომ საბოლოოდ მხოლოდ მამაცი და მოტივირებული მეომრები დარჩნენ მეომრების რიგებში.

4. ლოიალური დამოკიდებულება მათ მიმართ, ვინც წინააღმდეგობას არ უწევდა

მონღოლთა ურდოს ჯარები დაუნდობლები იყვნენ მათ მიმართ, ვინც წინააღმდეგობას უწევდა დაპყრობას. სწორედ ამ სისასტიკემ წარმოშვა ჩინგიზ ყაენისა და მისი ჯარის შესაბამისი დიდება და უნდა ითქვას, რომ მონღოლთა დიდება, როგორც არმიის, რომელიც სიკვდილს თესავდა აბსოლუტურად ყველგან.

თუმცა, თუ მონღოლები შედიოდნენ დასახლებაში, რომელიც წინააღმდეგობას არ უწევდა დამპყრობლებს, ისინი ტოვებდნენ თავიანთ გამგებლებს ადმინისტრაციული მმართველობისთვის და ისინი თვითონ გადაადგილდებოდნენ ქალაქისთვის ზიანის მიყენების გარეშე. თუკი ქალაქის მაცხოვრებლები აჯანყებას იწყებდნენ, როგორც კი მონღოლთა არმია წავიდოდა, ჩინგიზ ხანის ჯარი ბრუნდებოდა და “წესრიგს ამყარებდა". ფაქტობრივად, მთლიანად ანადგურებდნენ ასეთი ქალაქს. ამგვარმა დიდებამ გადაარჩინა არმიის ძალა ჯარის შემდგომი წინსვლისას და დაეხმარა მას უფრო სწრაფად გადასულიყო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთისკენ.

5. განათლება მასებისთვის

იმისდა მიუხედავად, რომ თავად ჩინგიზ ყაენს არ ასწავლიდნენ წერას, სწორედ მის დროს დაინერგა მონღოლთა იმპერიაში საერთო დამწერლობის სისტემა. მონღოლური ანბანი შედგენილია უიღურული სიმბოლოებით, რომლებიც დღესაც გამოიყენება შიდა მონღოლეთში.


6. ერთიანი კანონი მთელს იმპერიაში

ითვლება, რომ ჩინგიზ ყაენის დროს არსებობდა ზეპირი წესები, რომელთა შეცვლა აბსოლუტურად აკრძალული იყო. ამ წესების კრებულს იასა ერქვა. იასას თქმით, ბრძანებდნენ:
მხარი დაუჭირეთ კულტის/რელიგიების მქადაგებლებს, ექიმების და სხეულის განმბანელებს და გაათავისუფლეთ ისინი გადასახადებისგან;
აკრძალულია ძალაუფლების ხელში ჩაგდება;
აკრძალულია ხალხისა და ცხოველების სისხლის ზედმეტად დაღვრა;
კაცები ვალდებულნი არიან იმუშაონ უფასოდ იმპერიისთვის, ან გახდნენ ჯარის ნაწილი;
სიკვდილის შიშით, მეომარს ეკრძალება გაძარცვა და ყაჩაღობა ბრძანების გარეშე;
აკრძალულია ნათესაური ქორწინება;
ქორწინებაში მრუშობისთვის - სასჯელი სიკვდილია;
აკრძალულია წყლის ობიექტების დაბინძურება (მათში ბანაობა);
ტყუილისთვის, ალქაჯობისთვის ან ქურდობისთვის - სიკვდილი.

ყველა თანამედროვე ისტორიკოსი არ ეთანხმება, რომ წესების ეს ნაკრები რეალურად არსებობდა, რადგან დოკუმენტური მტკიცებულებები დღემდე არ შემორჩენილა, თუმცა, სპარსელი და არაბი ისტორიკოსები, ისევე როგორც მე-15 საუკუნის ეგვიპტელი მწერალი, წერდნენ მათ შესახებ.




7. საფოსტო სერვისი

მონღოლეთის იმპერიის ტერიტორიაზე იმ დროს დაინერგა საფოსტო სერვისის ინოვაციური სისტემა - ქალაქებში, ერთმანეთისგან დაახლოებით 40-50 კმ დაშორებით, იყო საფოსტო სახლები, რომლებშიც მხედარ-ფოსტალიონს შეეძლო დაისვენა და ცხენიც გამოეკვება. ასეთ ფოსტალიონს დღეში დაახლოებით 200 კმ-ის დაფარვა შეეძლო. ასე რომ, როდესაც ჩინგიზ ყაენი გარდაიცვალა ახლანდელ ჩრდილოეთ ჩინეთში, ამ ამბებმა ევროპაში სულ რაღაც 4 კვირაში მიაღწია.