40 წლის განმავლობაში შეერთებულმა შტატებმა ადამიანებზე არნახული მასშტაბების ექსპერიმენტი ჩაატარა. ალაბამას შავკანიან მაცხოვრებლებს, ლაბორატორიის ვირთხებივით სპეციალურად აინფიცირებდნენ სიფილისით, რათა შემდგომ კვლევები ჩაეტარებინათ.

ექვსასი ადამიანი დაყეს ორ ჯგუფად, რომელთაგან ერთი ჯგუფი იღებდა პლაცებოს, ხოლო მეორე დარიშხანს. რაც მთავარია, ექსპერიმენტის მიზანი იყო დაავადების მიმდინარეობის, “საცდელი ადამიანების" სიკვდილის მონიტორინგი და არა მათი მკურნალობა. ეს სიგიჟე გაგრძელდა 30-დან 70-იან წლებამდე.
როგორ ჩაითრიეს ტასკიგის მოსახლეობა ამ ექსპერიმენტში?

1932 წელს ალაბამას ერთ-ერთ პატარა ქალაქში გამოჩნდა რეკლამა, რომელიც ხალხს იწვევდა უფასო სამედიცინო გამოკვლევების ჩასატარებლად. შტატის ექიმების სახელით ტასკიგის მაცხოვრებლებს შესთავაზეს ანალიზების გაკეთება და მკურნალობა. მთელ ოჯახებს ჰქონდათ უფლება მისულიყვნენ ამ “კვლევების" ჩასატარებლად იმ დროს ქალაქში სიფილისი მძვინვარებდა. ადგილობრივ ღარიბ მოსახლეობას ჰქონდა არასრულფასოვანი კვება, ანტისანიტარიული პირობები და მედიცინის მიუწვდომლობა.
ტუსკეგი მიყრუებულ ქალაქად ითვლებოდა. ადგილობრივი მოსახლეობა სიამოვნებით ჩაერთო უფასო სამედიცინო მომსახურებაში. საბრალოებმა არ იცოდნენ, რომ არავინ აპირებდა მათ მკურნალობას. მთავრობისთვის ისინი არც არსებობდნენ. ასე ქალაქი გახდა კვლევითი ადგილი.

ექიმები ადგილობრივ მოსახლეობას სიფილისით 40 წლის განმავლობაში აინფიცირებდნენ. ეპიდემია გაგრძელდა პენიცილინის აღმოჩენის შემდეგაც, რომლითაც მთელი მსოფლიო წარმატებით მკურნალობდა საშინელ დაავადებას. ადგილობრივები განზრახ იზოლირებულნი იყვნენ ქვეყნის ნაწილისგან, რათა სხვა ექიმებისთვის არ მიემართათ.

არაადამიანური კვლევის მიზანი და მეცნიერთა გეგმები

ამერიკის მთავრობას ოფიციალურად რომ არ ეღიარებინა ექსპერიმენტის ფაქტი, მაშინ ტასკიგის ტრაგედია გავრცელებული შეთქმულების თეორიის ნაწილი იქნებოდა. 1997 წელს ბილ კლინტონმა, როგორც შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა, ბოდიში მოუხადა ქალაქის მცხოვრებლებს ამერიკელი ერის სახელით. ეს მოხდა საიდუმლო პროექტის დაწყებიდან 67 წლის შემდეგ.

ჯერ კიდევ 1932 წელს, სიფილისის ეპიდემია მძვინვარებდა ქვეყნის სამხრეთ შტატებში. ყველაზე მეტად მოსახლეობის დაუცველი ფენები დაზარალდნენ, რაც ბუნებრივი იყო. არავის აინტერესებდა მათხოვრები და შავკანიანები. მაგრამ რაც უფრო უარესია, მათი პრობლემების მიმართ ექიმებიც გულგრილნი იყვნენ. ექიმები ღარიბების დაავადებებს „ცუდ სისხლს“ მიაწერდნენ. მდიდარი პაციენტები სარგებლობდნენ არაპროპორციული ყურადღებით. მათ უსმენდნენ, იკვლევდნენ, მკურნალობდნენ. დაბალი ფენის წარმომადგენლები და შავკანიანები კი „ცუდი სისხლით“ იღუპებოდნენ.

გასაკვირი არ არის, რომ ტასკიგის მოსახლეობა მზად იყო ელოცათ პროვინციულ ქალაქში ჩამოსული მთავრობის ექიმებისთვის. კლარკ ტალიაფეროს ხელმძღვანელობით ექიმები ექსპერიმენტის მონაწილეებს უფასო მგზავრობას, მკურნალობას დაჰპირდნენ. პაციენტის გარდაცვალების შემთხვევაში მზად იყვნენ დაკრძალვის ხარჯების გასაღებადაც. გარედან ყველაფერი ძალიან კეთილშობილურად გამოიყურებოდა.
თუმცა, მკაცრი რეალობა კეთილ ზრახვებზე ძლიერი აღმოჩნდა. დიდი დეპრესიის დროს მთავრობას მეცნიერებისთვის დრო არ ჰქონდა. პროექტი დაფინანსების გარეშე დარჩა და დახურვის პირას იყო. სიტუაცია შეიცვალა ხელმძღვანელობის შეცვლით. გუნდის ახალი ლიდერი ოლივერ ვენგერი გაცილებით ცინიკური გამოდგა. უცნობია, როგორ მოიზიდა მან ახალი ინვესტიციები, მაგრამ კვლევა ორმოცი წლის განმავლობაში გაგრძელდა.

ცინიკურმა და შორსმჭვრეტელმა ლიდერმა არა მხოლოდ იპოვა დაფინანსების წყაროები, არამედ დაამახინჯა ექსპერიმენტის მიზანი. 600 ღარიბი შავკანიანი აღმოჩნდა ლაბორატორიული ვირთხA. მათგან 399 ფაქტობრივად სიფილისით იყო დაავადებული. საკონტროლო ჯგუფში იყო 201 ადამიანი, რომლებიც არ იყვნენ დაავადებული სიფილისით.
1940-იან წლებამდე ექსპერიმენტს მეცნიერული ხასიათი ჰქონდა. ისინი ცდილობდნენ პაციენტების მკურნალობას სხვადასხვა ნივთიერებებით, ძირითადად ძლიერი შხამებით. ექიმებს ილუზიები არ ჰქონდათ, იცოდნენ, რომ მკურნალობა არ უშველიდათ და სულ სხვა მიზნებს მისდევდნენ. ისინი აკვირდებოდნენ წამლების მოქმედებას სხეულზე. ზოგიერთი პაციენტი „მკურნალობის“ დაწყებიდან მალევე კვდებოდა შხამებით, ხოლო “გადარჩენილები" უკვე მოგვიანებით, სიფილისით კვდებოდნენ.

ექსპერიმენტის კრიმინალური ბუნება პენიცილინის აღმოჩენის შემდეგ გამოიკვეთა. მიუხედავად იმისა, რომ ინოვაციური ანტიბიოტიკი მთელ მსოფლიოში ეხმარებოდა ხალხს თავი დაეღწია მანამდე განუკურნებელი დაავადებებისგან, ტასკიგის მაცხოვრებლები განაგრძობდნენ ავადმყოფობას და სიკვდილს. მკვლევრებისთვის მნიშვნელოვანი იყო იმის გარკვევა, კლავდა თუ არა სიფილისი შავკანიანებს ისევე, როგორც თეთრკანიანებს.

ტასკიგის შავი ანგელოზი

წლების შემდეგ ხალხს აინტერესებდა, როგორ მოახერხეს მკვლევარებმა მთელი ქალაქის მოტყუება. რატომ არ მივიდა არც ერთი მცხოვრები სხვა ექიმთან? უცნაურია, მაგრამ საყოველთაო მორჩილება შესაძლებელი გახდა ელემენტარული ბოროტების წყალობით.

მკვლევართა ჯგუფში იყო შავკანიანი მედდა იუნის რივერსი. როგორც ცნობილია, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს შორის, როგორც წესი, არის ნდობის ფაქტორი. იუნის რივერსი დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ტასკიგის ხალხში. მათ სჯეროდათ, რომ სწორედ მან მოაწყო უფასო სამედიცინო დახმარება გარეუბნებისთვის. ადგილობრივები მას ანგელოზად თვლიდნენ, რომელიც ზეციდან ჩამოვიდა „ცუდი სისხლის“ სამკურნალოდ.
კოლეგების აზრით, იუნის რივერსი იყო კრიმინალური ექსპერიმენტის ნამდვილი ბირთვი. მედდამ იცოდა კვლევის ბუნება. მან მშვენივრად იცოდა, რომ ავადმყოფებს სასიკვდილო შხამებით ან უსარგებლო წამლებით მკურნალობდნენ. ავადმყოფების გამოჯანმრთელებაზე არავინ ფიქრობდა, მათ შორის რივერიც. შავი ანგელოზის ავტორიტეტი იმდენად გაიზარდა, რომ კოლეგებმა და ადგილობრივებმა მისიას "რივერსის თავშესაფარი" უწოდეს. ექსპერიმენტში განსაკუთრებული როლი შავკანიან მედდას სწრაფი კარიერის ზრდას უქადდა. იუნის რივერსი იყო პროექტის უთქმელი ლიდერი. ამავდროულად, მან მოიპოვა შეუზღუდავი გავლენა ტასკიგის ხალხზე.


როგორ დაანგრია ერთმა ადამიანმა ეს საშინელი შეთქმულება?

პროექტი-ტასკიგი გასაიდუმლოებული არ იყო. ექიმები რეგულარულად აქვეყნებდნენ მოხსენებებს სამედიცინო ჟურნალებში და მონაწილეობდნენ საჯარო ლექციებში. რასისტული საზოგადოება ძალიან ტოლერანტული იყო შავკანიან თანამოქალაქეებზე ექსპერიმენტების მიმართ. 1966 წლამდე პროექტი არასოდეს დაუგმიათ ან გაუკრიტიკებიათ. კრიმინალური სიჩუმედუმილი ვენეროლოგმა პიტერ ბაკსტანმა დაარღვია.

ექიმი აღშფოთებული იყო მისი კოლეგების დანაშაულებრივი ქმედებებით. ადეკვატური სამედიცინო დახმარების გაწევის ნაცვლად, მათ დეტალურად აღწერეს დაავადების მიმდინარეობა. ხუთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, პიტერ ბაქსტანი უშედეგოდ აგზავნიდა წერილებს ოფიციალურ არხებზე. 1972 წელს ვენეროლოგმა გადაწყვიტა სასოწარკვეთილი ნაბიჯი გადაედგა და Washington Post-ის ჟურნალისტს მოუყვა არაადამიანური ექსპერიმენტის შესახებ. საშინელი დარღვევის ამბავმა ამერიკა შოკში ჩააგდო.

სენატორმა ედვარდ კენედიმ სასწრაფოდ მოიწვია აშშ-ის კონგრესი. ქვეყანა მოიცვა საპროტესტო ტალღამ ადამიანის უფლებების დაცვის მოწოდებით. კონგრესმა დანიშნა სპეციალური კომისია, რომელსაც დაევალა უმოკლეს დროში წარედგინა ანგარიში ექსპერიმენტის არსის შესახებ. კომისიამ კვლევას არაადამიანური უწოდა. ეს იყო ადამიანის კვლევის კოდექსის უხეში დარღვევა, რომელიც მიღებულ იქნა ნიურნბერგის სასამართლო პროცესზე.

კოდექსის მთავარი დებულება იყო ის, რომ მკვლევარებმა უნდა მიიღონ ექსპერიმენტის მონაწილის ნებაყოფლობითი თანხმობა. ადამიანმა უნდა იცოდეს კვლევის არსი, შესაძლო რისკები. ტასკიგის მკვიდრებმა არც კი იცოდნენ, რომ ისინი ლაბორატორიული ვირთხების პოზიციაზე იმყოფებოდნენ. მეტიც, არ იცოდნენ, რომ უსარგებლო ან უკიდურესად სახიფათო წამალს იღებდნენ. არაპრინციპული ექსპერიმენტატორები ნამდვილ დიაგნოზს მალავდნენ „ცუდი სისხლის“ სიტყვების ქვეშ.

შედეგები

საპროექტო ჯგუფმა დაზარალებულებს გადაუხადა, საქმე სასამართლომდე არ მისულა. თითოეულმა პაციენტმა მიიღო $37, 500. საკონტროლო ჯგუფის მონაწილეებმა, რომლებსაც სიფილისი არ აწუხებდათ, 16000 დოლარი მიიღეს. კომპენსაციის მთლიანმა ოდენობამ ათი მილიონი დოლარი შეადგინა. იმ დროისთვის 600 პაციენტიდან მხოლოდ 74 ადამიანი გადარჩა. სიფილისმა მხოლოდ 28 პაციენტი მოკლა. ტასკიგგის კიდევ 100 მცხოვრები გარდაიცვალა სიფილისით გამოწვეული გართულებებით.

ექსპერიმენტულმა „მკურნალობამ“ რამდენიმე ასეული ადამიანის სიკვდილი გამოიწვია. ბევრი მსხვერპლი ვერ ცოცხლობდა 1972 წლამდე ცუდი ჯანმრთელობის გამო. დაზარალდნენ საცდელი პირების ოჯახის წევრები. ცოლები დაინფიცირდნენ სიფილისით, ბავშვები დაიბადნენ დაავადების თანდაყოლილი ფორმით. ხალხმა არ იცოდა, რით იყვნენ დაავადებული. ექიმებმა მათ სასიცოცხლო მნიშვნელობის ინფორმაცია დაუფარეს.

"შავმა ანგელოზმა" იუნის რივერსმა კიდევ მრავალი წელი იცხოვრა ბედნიერად. იგი გარდაიცვალა 1986 წელს. გახმაურებული სკანდალიდან ხუთი წლის შემდეგ, შავკანიანი ქალების ისტორიის პროექტის ჟურნალისტმა ინტერვიუ ჩაწერა მასთან, რომელშიც ის ისე საუბრობდა როგორც გმირი და უდანაშაულო მსხვერპლი ყოფილიყოს. მედდამ განაცხადა, რომ მას, როგორც მის კოორდინატორს, წარმოდგენა არ ჰქონდა კრიმინალური პროექტის არსზე.
ტასკიგის კვლევა სამარცხვინო გვერდია ამერიკის ისტორიაში. გასაკვირი არ არის, რომ დღესაც ბევრი აფროამერიკელი არ ენდობა ექიმებს. ამ ამბის ფონზე, შეთქმულების თეორია არ ჩანს ბოდვად. განსაკუთრებით ის ნაწილი, რომელიც საუბრობს შიდსზე, როგორც რასისტულ იარაღზე შავკანიანების წინააღმდეგ.