ჰერცოგი უილიამ I ისტორიაში შევიდა, როგორც ინგლისის დამპყრობელი, ნორმანების სამეფო დინასტიის დამაარსებელი. XI საუკუნის შუა ხანებში მან გააერთიანა დაქუცმაცებული სახელმწიფო, რომელიც დასუსტებული იყო შიდა არეულობებით, შექმნა ცენტრალიზებული ძალაუფლების ვერტიკალი. უილიამ I დამპყრობლის ეპოქა ინგლისისთვის იყო დიდი პოლიტიკური და სოციალური ცვლილებების დრო, რომლის გამოძახილმა მოაღწია თანამედროვე ისტორიამდეც.
ბავშვობა და ყრმაწვილობა
უილიამი დაიბადა ნორმანულ ქალაქ ფალეზში XI საუკუნის პირველ მესამედში. ისტორიკოსები მისი დაბადების სამ შესაძლო თარიღს ასახელებენ - 1027, 1028 ან 1029 წწ.
ბიჭის მამა - რობერტ II დიდებული, მეტსახელად ეშმაკი, ნორმანდიის მმართველი, სახელმწიფო, რომელიც ვიკინგებმა IX საუკუნეში შექმნეს ჩრდილო-დასავლეთ საფრანგეთში. უილიამის დედა არლეტა (იგივე ჰერლევა) არ გახლდათ კეთილშობილი წარმოშობისა. არსებობს ინფორმაცია, რომ არლეტას მამა, ფალეზის მკვიდრი, მდიდარი კაცი იყო.
არსებობს ლეგენდა უილიამის მშობლების შეხვედრის შესახებ. თითქოს, რობერტ II გოგონას ნაკადულთან შეხვდა, ნადირობიდან დაბრუნებისას. მისი სილამაზით გაკვირვებულმა ჰერცოგმა "ნადავლი" ფალეზის ციხესიმაგრეში წაიღო. მალე ჰერლევას ვაჟი შეეძინა, მაგრამ საყვარლებს შორის ქრისტიანული ქორწინება არ შედგა, ამიტომ ბიჭი უკანონოდ შებილად ითვლებოდა. ამიტომ მას უილიამ ბასტარდს უწოდებდნენ.
მაგრამ რობერტმა ბიჭი თავის ვაჟად აღიარა. ამას მოწმობს ის ფაქტი, რომ 1034 წელს იერუსალიმში მომლოცველად წასვლისას ჰერცოგმა უილიამი თავის მემკვიდრედ გამოაცხადა, რითიც მას ცხოვრება ძალიან გაურთულა. მართლაც, 1035 წელს რობერტის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ, მემკვიდრე გახდა დაბრკოლება ძალაუფლების მოსურნე მრავალი პრეტენდენტის გზაზე.
გარდაუვალი სიკვდილისგან უილიამი იხსნა იმ ფაქტმა, რომ თავადაზნაურებს შორის არ იყო ტახტის ღირსეული კანდიდატი, რომელსაც აბსოლუტური უმრავლესობა დაუჭერდა მხარს. ამით ისარგებლა რუანის მთავარეპისკოპოსმა რობერტმა, რომელიც იყო გარდაცვლილი ჰერცოგის პირველი მრჩეველი. საფრანგეთის სამეფო კარზე არსებული კავშირების წყალობით, მან უზრუნველყო, რომ მეფე ჰენრი I-ს ეღიარებინა ახალგაზრდა უილიამი მემკვიდრედ.
თუმცა, მთავარეპისკოპოსის გარდაცვალების შემდეგ, ახალგაზრდა ჰერცოგს კვლავ საფრთხე დაემუქრა. უილიამის ნათესავებს შორის დაიწყო ბრძოლა მემკვიდრეზე გავლენის მოპოვების მიზნით. სათითაოდ დაიღუპნენ მისი მეურვეები. ახალგაზრდა ჰერცოგის სიცოცხლეს ასევე არაერთხელ დაემუქრა საფრთხე. ცნობილია, რომ ბიძამ, დედის მხრიდან, დისშვილი არაერთხელ გადაარჩინა ღარიბეთა ქოხებში დამალვით.
ომები და სახელმწიფო მოღვაწეობა
მხოლოდ 1042 წელს, როდესაც გახდა 15 წლის, ჰენრი I-ის მხარდაჭერით, უილიამმა დაიწყო მონაწილეობა საზოგადოებრივ საქმეებში. თავდაპირველად, ფრთხილად, ეყრდნობოდა მის მხარდამჭერ თავადაზნაურობას, შემდეგ კი უფრო და უფრო თამამად აიღო ხელისუფლების სადავეები საკუთარ ხელში. ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში გამოწრთობილი მისი ხასიათი, უკანონო წარმოშობისთვის დაცინვამ, საყვარელი ადამიანების ღალატმა გახდა ძლიერი და მკაცრი.
ამას მოწმობს ის, თუ როგორ მოექცა აჯანყებულებს, რომლებმაც მოაწყვეს შეთქმულება მის წინააღმდეგ 1044-1046 წლებში. აჯანყებას ხელმძღვანელობდა გი ბურგუნდიელი, უილიამის ბავშვობის მეგობარი, რომელსაც სურდა საჰერცოგოში ძალაუფლების ხელში ჩაგდება. და ის წარმატებას მიაღწევდა, რომ არა ჰენრი I-ის კიდევ ერთი დახმარება. ფრანგმა და ნორმანმა მეომრებმა ერთად დაამარცხეს აჯანყებულები.
ამ მაგალითმა გააძლიერა ახალგაზრდა ჰერცოგის ძალაუფლება, შორეული ქვეყნების არისტოკრატებიც კი ფიცს დებდნენ მის წინაშე. უილიამმა აირჩია თავისი შტაბი - ქალაქი კაენი, რომელმაც დაიწყო ზრდა და განვითარება. თუმცა, ბასტარდის აღზევება მაინც აღიზინებდა თავადაზნაურობის გარკვეულ წარმომადგენლებს.
და 1050-იანი წლების დასაწყისში კიდევ ერთი აჯანყება წამოიჭრა ახალი ხელისუფლების წინააღმდეგ. ამჯერად აჯანყების სათავეში აღმოჩნდა ახალგაზრდა ჰერცოგის ბიძა, არქეზის გრაფი, უილიამ დე ტალუ, ძმასთან, რუანის მთავარეპისკოპოსთან, მაუგერთან ერთად. მათ გადაიბირეს ჰენრი I, რომელიც უკმაყოფილო იმით, რომ პროტეჟე ასე გულმოდგინედ აძლიერებდა თავის პოზიციებს.
დაპირისპირებაში ჰენრიმ დაკარგა ჯარების მნიშვნელოვანი ნაწილი და უკან დახევა არჩია. შემდეგ არქეზის ციხე დაეცა, უილიამ დე ტალუ გაიქცა და თავისი სამფლობელოები ძმისშვილს დაუტოვა. საჰერცოგოში შიდა აჯანყებები აღარ ყოფილა. უილიამმა მოახერხა სახელმწიფოს გაძლიერება და 1060-იან წლებამდე მონაწილეობდა მხოლოდ შეტაკებებში ფრანგ მოწინააღმდეგეებთან - ჰენრი I-თან და ჟოფროი მარტელთან, ანჟუს გრაფთან, რომლებიც გაერთიანდნენ ნორმანების მზარდი ძალაუფლების წინააღმდეგ. მოკავშირეები ნორმანდიაში ორჯერ შეიჭრნენ, 1054 და 1058 წლებში, მაგრამ მარცხი განიცადეს. 1060 წელს ჰენრი I-ისა და ჯეფროი მარტელის გარდაცვალების შემდეგ თავდასხმები შეწყდა.
1066 წელს გარდაიცვალა ინგლისის მეფე ედუარდ აღმსარებელი. ეს მონარქი უილიამ I-ს უკავშირდებოდა არა მხოლოდ მეგობრული კავშირებით, არამედ სისხლის ნათესაობითაც. ნორმანდიელი მმართველი გალდათ ედუარდის დედის ნათესავი. ნორმანდიის კარზე ამ უკანასკნელმა 25 წელზე მეტი გაატარა ემიგრაციაში და ამიტომ უყვარდა უილიამი, როგორც საკუთარი შვილი და დაჰპირდა, რომ მას ტახტს უანდერძებდა, რადგან პირდაპირი მემკვიდრეები არ ჰყავდა.
თუმცა, მონარქის გარდაცვალების შემდეგ, ბრიტანელებმა მეფედ აირჩიეს ანგლო-საქსი არისტოკრატი ჰაროლდ გოდვინსონი, ედუარდის ცოლის ძმა. ამან ულიამი განარისხა. მან უარი თქვა ჰაროლდის მმართველობის აღიარებაზე და დაიწყო ინგლისის წინააღმდეგ სამხედრო კამპანიის მზადება. ჰერცოგმა მოიხმო დიდი ვასალების ძალები, მას შეუერთდნენ არისტოკრატები ფლანდრიიდან და საფრანგეთიდან. მაგრამ ულიამის მთავარი კოზირი იყო ვატიკანის მხარდაჭერა.
ამის მისაღებად ნორმანმა წარმოადგინა ჰაროლდის ღალატის მტკიცებულება, კერძოდ, მან მოახსენა, რომ სიკვდილამდე ედუარდმა, როგორც შეთანხმებული იყო, გაგზავნა გოვინდსონი ნორმანდიაში, რათა ერთგულების ფიცი მიეცა ინგლისის ახალი მეფისთვის, ანუ უილიამისთვის. ჰაროლდმა წმინდა ნაწილებზე დაიფიცა, რომ უილიამს ყოველმხრივ დაუწერდა მხარს, , მაგრამ მან ფიცი გატეხა და თავად ავიდა ტახტზე.
ეს ინფორმაცია ნაჩვენებია ნორმანდიის შუა საუკუნეების ოფიციალურ ბიოგრაფიაში "ჰერცოგ უილიამის ქმედებანი", დაწერილი გიომ დე პუატიეს მიერ და, ისტორიკოსების აზრით, "ათეთრებს" განხორციელებული კამპანიის აგრესიულ ხასიათს, რაც საშუალებას გვაძლევს მივიჩნიოთ ისინი საეჭვოდ.
მაგრამ მე-XI საუკუნეში არავინ ისურვა იმის გარკვევა, სად იყო სიმართლე და სად ტყუილი. გარდა ამისა, პაპისთვის მომგებიანი გახლდათ უილიამის მხარე დაეჭირა, რომელიც კენტერბერის არქიეპისკოპოსის, სტიგანდის გადაყენებას დაჰპირდა. შედეგად, 1066 წლის აგვისტოში ჰერცოგი ლაშქრობაში წავიდა თითქმის 7 ათას კაციანი არმიით. ლა-მანშის სრუტის გადაკვეთის შემდეგ ჯარები ლონდონის სამხრეთით მდებარე ჰასტინგსაკენ მიიწევდნენ.
აქ, 1066 წლის 14 ოქტომბერს მოხდა საბედისწერო ბრძოლა, რომელმაც შეცვალა ინგლისის ისტორია. ჰაროლდის არმია დამარცხდა თავად ის კი დაიღუპა. ჰასტინგსის ბრძოლაში გამარჯვებამ უილიამს ინგლისის მეფის გვირგვინი უბოძა. მიუხედავად იმისა, რომ ცალკეული ანგლო-საქსური დინასტიები მაინც ეწინააღმდეგებოდნენ ნორმან ჰერცოგს, მათი ქმედებები ვეღარაფერს წყვეტდა.
1066 წლის 25 დეკემბერს უილიამი ინგლისის მეფედ ეკურთხა. სახელმწიფოს დამორჩილების შემდეგ, ნორმანმა დაიწყო თავისი რეზიდენციის - ლონდონის ტაუერის მშენებლობა და შეუდგა ძალაუფბრივი პოლიტიკის განხორციელებას. მაღალი თანამდებობები ახლა მხოლოდ მის ვასალებს ეკავათ, ბრძოლაში მონაწილე ანგლო-საქსონ ფეოდალებს მიწები ჩამოარვეს და გამარჯვებულ ნორმანებს გადასცეს.
უკმაყოფილო ბრიტანელები ცდილობდნენ აჯანყებას, აქა-იქ აჯანყებებმა იფეთქა, რომელიც ახალმა მეფემ სასტიკად ჩაახშო. ამავდროულად, ნორმანმა მოახდინა ტერიტორიის გადანაწილება - ჩამოართვა მეამბოხე არისტოკრატებს მიწები, შექმნა ახალ მიწის ერთეულები, შემოიტანა თანამდებობის პირთა წოდებანი, ეცადა გაეძლიერებინა და შესაძლებლობის მიხედვით გაეფართოებინა თავისი სამფლობელო.
1075 წლისთვის, ე.წ. "სამი გრაფის აჯანყების" ჩახშობის შემდეგ, უილიამმა მიაღწია თავისი ძალაუფლების საბოლოო აღიარებას. მაგრამ ამ დროისთვის ნორმანდიაში წარმოიშვა პრობლემები. როდესაც საფრანგეთის მეფე ფილიპ I სრულწლოვანი გახდა ანტინორმანული განწყობა გამოავლინა. 1078 წელს კი უილიამის წინააღმდეგ წავიდა მისივე ვაჟი რობერტ კურტგესი, რომელსაც ნორმანდიის ტახტზე ასვლა სურდა. ფილიპ I-მა მხარი დაუჭირა აჯანყებულს, მაგრამ უილიამმა დაამარცხა ის, რობერტი კი ფლანდრიაში გაიქცა.
ინგლისში დაბრუნებულმა მეფე უილიამმა განახორციელა სახელმწიფოს რადიკალური რეფორმა. მან დაამტკიცა გადასახადი მიწის თითოეულ ერთეულზე, როგორც საქსონებისთვის, ასევე ნორმანებისთვის. ხოლო გადახდების სისწორეში დასარწმუნებლად ბრძანა დიდი გამოძიების ჩატარება, სამეფოს მიწებისა და მათი მფლობელების ჩამონათვალის შედგენა. აღწერა 6 წლის განმავლობაში ტარდებოდა, აგროვებდა ინფორმაციას ე.წ „უკანასკნელი განკითხვის წიგნში“. საქსონებმა მას განკითხვის დღის ანალოგი უწოდეს, როდესაც ადამიანს უკითხავენ თავისივე საქმეების სიას.
უილიამმა ჩაატარა მთელი რიგი რეფორმები სასულიერო სფეროში, გაზარდა ეკლესიის დამოკიდებულება მეფეზე: მან დაიწყო ეპისკოპოსებისა და აბატების დანიშვნა, გადაწყვიტა, რომ პაპის დოკუმენტები ვერ შევიდოდა ძალაში მეფის ნებართვის გარეშე და მკაცრად განაცალკევა საეკლესიო და საერო იურისდიქცია. ოფიციალური ენად გამოცხადდა ნორმანული მკაფიო ფრანგული დიალექტით. ამ და სხვა ნაბიჯებმა გამოიწვია ინგლისში ძლიერი ცენტრალიზებული ძალაუფლების შექმნა. სწორედ ეს სოციალურ-პოლიტიკური სისტემა გახდა შუა საუკუნეების ინგლისური სახელმწიფოს საფუძველი.
პირადი ცხოვრება
მამისგან განსხვავებით, უილიამ I დამპყრობელი არ ემორჩილებოდა გრძნობებს და პირად ცხოვრებას მხოლოდ პოლიტიკური ინტერესების თვალსაზრისით განიხილავდა. 1053 წელს (სხვა წყაროების მიხედვით - 1056 წელს), ჰერცოგმა, ეკლესიის აკრძალვის მიუხედავად, ცოლად შეირთო ფლანდრიელი გრაფის ბალდუინ V-ის ქალიშვილი მატილდა ფლანდრიელი. უკვე იმ დროისთვის, ნორმანი ინგლისის ტახტზე ფიქრობდა, ხოლო მატილდა ინგლისის პირველი მეფის, ალფრედ დიდის შთამომავალი გახლდათ.
ქორწინება დიდ პერსპექტივას მოასწავებდა. ამ კავშირში დაიბადა 10 ბავშვი: 6 ქალიშვილი და 4 ვაჟი - რობერტი (მეტსახელად კურტგეზი), რიჩარდი, უილიამ II, ჰენრი I ბოკლერკი. უილიამი მთელი ცხორების მანძილზე იტანჯებოდა ბასტარდის დაღით, ქორწინებაში გამოირჩეოდა ერთგულებით, თავშეკავებითა და ღვთისმოსაობით. მეფის პორტრეტების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ეს იყო ჩაფსკვნილი მსუქანი მამაკაცი (სიმაღლე 178 სმ) წარმოუდგენელი ფიზიკური ძალით. ბოლო წლებში ჭარბი წონა აწუხებდა.
გარდაცვალება
მოუქნელობა და ჭარბი წონა იქცა მონარქის გარდაცვალების მიზეზად. 1086 წლის ბოლოს იგი სასწრაფოდ გაემგზავრა ნორმანდიაში საფრანგეთის მეფე ფილიპ I-თან კონფლიქტის გამო, რომელმაც დაიწყო უილიამის საკუთრების ძარცვა. გადაწვა საფრანგეთის ქალაქი მანტე და მის ცეცხლმოკიდებულ ქუჩებში გავლა გადაწყვიტა. უცებ ცხენმა ცეცხლმოკიდებულ ნაკვერჩხალს დააბიჯა და ყალყზე შედგა. მსუქანმა, მოხუცებულმა უილიამმა უნაგირზე თავი ვერ შეიმაგრა და დაცემისას მძიმედ დაიჭრა მუცლის არეში.
ხელმწიფემ ნახევარი წელი გაატარა ტანჯვაში, ანთებიანი ჭრილობა სისხლდენა და საშინელი ტკივილი აწუხებდა. 1087 წლის 9 სექტემბერს უილიამი გარდაიცვალა სენ-ჟერვეის მონასტერში, რუანის მახლობლად, მისი მეუღლე მატილდა უკვე 4 წლის გარდაცვლილი იყო. სიკვდილამდე მეფემ ინგლისის ტახტი თავის მეორე ვაჟს უილიამს უანდერძა, ხოლო რობერტს ნორმანდიის მართვის უფლება უბოძა.
უილიამ I-ის ძეგლი მდებარეობს ფრანგულ ფალეზში. მისი მეფობის ეპოქაზე მრავალი წიგნი დაიწერა, გადაიღეს ფილმები და სერიალები.
