დღეს ძალიან ცოტაა ცნობილი ჩვენი წინაპრების შესახებ, რომლებიც ქვის ხანაში ცხოვრობდნენ. დიდი ხნის განმავლობაში არსებობდა მოსაზრება, რომ ეს ხალხი გამოქვაბულის მკვიდრნი იყვნენ, დადიოდნენ ხელკეტებით, არ გამოირჩეოდნენ დიიდ ჭკუით და ა. შ. მაგრამ თანამედროვე მეცნიერები დარწმუნებულნი არიან, რომ ქვის ხანაში, ისტორიის უზარმაზარი პერიოდი, რომელიც დაიწყო დაახლოებით 3, 3 მილიონი წლის წინ და გაგრძელდა 3300 წლამდე, ყველაფერი ისე არ იყო, როგორც სკოლის წიგნებშია აღწერილი.

1. Homo Erectus-ის ინსტრუმენტები

ისრაელში, თელ-ავივის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, გათხრების დროს ასობით უძველესი ქვის იარაღი აღმოაჩინეს. 2017 წელს 5 მეტრის სიღრმეზე აღმოჩენილი არტეფაქტები ადამიანის წინაპრებმა დაამზადეს. დაახლოებით ნახევარი მილიონი წლის წინ შექმნილმა ინსტრუმენტებმა რამდენიმე ფაქტის შესახებ გვიამბეს მათი შემქმნელების - შესახებ, რომლებსაც ჰომო ერექტუსი შეარქვეს. ითვლება, რომ ეს ტერიტორია ერთგვარი ქვის ხანის სამოთხე იყო - იყო მდინარეები, მცენარეები და უხვი საკვები - ყველაფერი, რაც არსებობისთვისაა საჭირო.ამ პრიმიტიული ბანაკის ყველაზე საინტერესო აღმოჩენა იყო ქვის ნატეხები. როგორც ჩანს, მათ კაჟის ქვების კიდეები დაამუშავეს, და მისგან მსხლის ფორმის ნაჯახის პირები დაამზადეს, რომლებსაც, სავარაუდოდ, მიწის სათხრელად და ცხოველების მოსაკლავად იყენებდნენ.

2. პირველი ღვინო

ქვის ხანის ბოლოს თანამედროვე საქართველოს ტერიტორიაზე დაიწყო პირველი ღვინის დაყენება. 2016 და 2017 წლებში არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს კერამიკული ნატეხები, რომლებიც თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 5400 - 5000 წლით. გაანალიზდა ნეოლითის ხანის ორ უძველეს ნამოსახლარზე (გადახრილი მთა და შულავერის მთა) აღმოჩენილი თიხის ჭურჭლის ფრაგმენტები, რის შედეგადაც ექვს ჭურჭელში აღმოჩნდა ღვინის მჟავა.

ეს ქიმიკატი ყოველთვის უდაო ნიშანია იმისა, რომ ჭურჭელში ღვინო იყო. მეცნიერებმა ასევე დაადგინეს, რომ ყურძნის წვენი ბუნებრივად დუღდა საქართველოს თბილ კლიმატში. იმის გასარკვევად, წითელი თუ თეთრი ღვინო იყო, მკვლევარებმა ნარჩენების ფერზე ჩაატარეს ანალიზები. ისინი მოყვითალო ფერის იყო, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ძველი ქართველები თეთრ ღვინოს აწარმოებდნენ.

3. სტომატოლოგია

ჩრდილოეთ ტოსკანის მთებში სტომატოლოგები მკურნალობდნენ პაციენტებს 13000-დან 12740 წლის წინ. ექვსი ასეთი პაციენტის მტკიცებულება ნაპოვნი იქნა რიპარო ფრედიანის ზონაში. ორ კბილზე აღმოაჩინესა პროცედურის კვალი, რომელსაც ნებისმიერი თანამედროვე სტომატოლოგი ამოიცნობს - კბილის პლომბი. ძნელი სათქმელია, გამოიყენეს თუ არა ტკივილგამაყუჩებლები, მაგრამ მინანქარზე კვალი რაღაც ბასრმა ინსტრუმენტმა დატოვა.

სავარაუდოდ, ის ქვისგან იყო დამზადებული, რომელსაც იყენებდნენ ღრუს გასაფართოვებლად, გაფუჭებული კბილის ქსოვილის გახეხვით. ნაცნობი ტექნოლოგია გვერდით კბილშიც აღმოჩნდა - პუნქციის ნაშთები. იგი მზადდებოდა მცენარეული ბოჭკოებითა და თმით შერეული ბიტუმისგან. თუ ბიტუმის (ბუნებრივი ფისი) გამოყენება გასაგებია, ჯერ კიდევ გაურკვევლია რატომ დაუმატეს მას ბოჭკო და თმა.

4. ხოცვა-ჟლეტა ნატარუკეში

ქვის ხანის კულტურებმა შექმნეს ხელოვნებისა და სოციალური ურთიერთობების საინტერესო მაგალითები, მაგრამ ისინი ასევე იბრძოდნენ ომებში. ერთ შემთხვევაში ეს უბრალოდ უაზრო ხოცვა-ჟლეტა იყო. 2012 წელს, ნატარუკაში, ჩრდილოეთ კენიაში, მეცნიერთა ჯგუფმა აღმოაჩინა მიწიდან ამოსული ძვლები. აღმოჩნდა, რომ ჩონჩხს მუხლები მოტეხილი ჰქონდა. ქვიშა ძვლებისგან გაწმენდის შემდეგ, მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ისინი ქვის ხანის ორსულ ქალს ეკუთვნოდა. მიუხედავად მისი მდგომარეობისა, ის მოკლეს. დაახლოებით 10 000 წლის წინ ქალი ვიღაცამ შებოჭა და წყალში გადააგდო.

იქვე 27 ადამიანის ნეშტი იპოვეს, მათ შორის 6 ბავშვი და კიდევ რამდენიმე ქალი იყო. ნარჩენების უმეტესობას ძალადობის კვალი ეტყობოდა, მათ შორის ტრავმა, მოტეხილობა და ძვლებში ჩარჩენილი იარაღის ნაჭრებიც კი. შეუძლებელია იმის თქმა, თუ რატომ განადგურდა მონადირე-შემგროვებელთა ჯგუფი, მაგრამ ეს შეიძლებოდა ყოფილიყო რესურსებზე კამათის შედეგი. ამ დროის განმავლობაში ნატარუკი იყო აყვავებული და ნაყოფიერი მიწა მტკნარი წყლით - ფასდაუდებელი ადგილი ნებისმიერი ტომისთვის. რაც არ უნდა მომხდარიყო იმ დღეს, ნატარუკის ხოცვა-ჟლეტა რჩება ადამიანთა ომის უძველეს მტკიცებულებად.

5. ნათესაური შეწყვილება

შესაძლებელია, რომ შეჯვარების ადრეულმა აღიარებამ გადაარჩინა ადამიანი, როგორც სახეობა. 2017 წელს მეცნიერებმა ამ გაგების პირველი ნიშნები ქვის ხანის ადამიანების ძვლებში აღმოაჩინეს. სუნგირში, მოსკოვის აღმოსავლეთით, 34000 წლის წინ დაღუპული ადამიანების ოთხი ჩონჩხი აღმოაჩინეს. გენეტიკურმა ანალიზმა აჩვენა, რომ ისინი თანამედროვე მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებასავით იქცეოდნენ, როდესაც საქმე ეხებოდა ცხოვრების თანამგზავრების არჩევას. მათ გააცნობიერეს, რომ შთამომავლობის ყოლა ახლო ნათესავებთან, როგორიცაა და-ძმა, სავსე იყო ცუდი შედეგებით. სუნგირში აშკარად თითქმის არ ყოფილა ქორწინების ფაქტები ერთ ოჯახში.

თუ ადამიანები შემთხვევით წყვილდებოდნენ, შეჯვარების გენეტიკური შედეგები უფრო აშკარა იქნებოდა. მოგვიანებით მონადირე-შემგროვებლების მსგავსად, ისინი ეძებდნენ პარტნიორებს სხვა ტომებიდან სოციალური კავშირების საშუალებით. სუნგირიშუ დაკრძალვას თან ახლდა საკმარისად რთული რიტუალები, რომ ვარაუდობდნენ, რომ ცხოვრების მნიშვნელოვანი ეტაპები (მაგალითად, სიკვდილი და ქორწინება) თან ახლდა ცერემონიებს. თუ ასეა, მაშინ ქვის ხანის ქორწილები იქნება ყველაზე ადრეული ადამიანური ქორწინება. ნათესავებთან ურთიერთობის გაუგებრობამ შესაძლოა განწირა ნეანდერტალელები, რომელთა დნმ უფრო მეტ შეჯვარებას აჩვენებს.

6. ქალთა კულტი

2017 წელს მკვლევარებმა გამოიკვლიეს უძველესი საცხოვრებლები ლეხტალში, გერმანიაში. მათი ასაკი დაახლოებით 4000 წელი იყო. როდესაც მაცხოვრებლების ნაშთები გამოიკვლიეს, გაოცდნენ როცა აღმოაჩინეს, რომ ოჯახების უმეტესობა დაარსდა ქალების მიერ, რომლებმაც დატოვეს თავიანთი სოფლები ლეტალში დასასახლებლად. ეს მოხდა გვიანი ქვის ხანიდან ადრეულ ბრინჯაოს ხანამდე.

რვა საუკუნის განმავლობაში ქალები, ალბათ ბოჰემიიდან ან ცენტრალური გერმანიიდან, უპირატესობას ანიჭებდნენ ლეხტალის მამაკაცებს. ქალების ასეთი გადაადგილება საკვანძო იყო კულტურული იდეებისა და ობიექტების გავრცელებისთვის, რაც თავის მხრივ დაეხმარა ახალი ტექნოლოგიების ჩამოყალიბებას. აღმოჩენამ ასევე აჩვენა, რომ მასობრივი მიგრაციის შესახებ წინა შეხედულებები კორექტირებას საჭიროებს. იმისდა მიუხედავად, რომ ქალები ბევრჯერ გადასულან ლეხტალში, ეს ხდებოდა წმინდა ინდივიდუალურ საფუძველზე.


7. წერითი ენა

მკვლევარებმა შესაძლოა აღმოაჩინეს მსოფლიოში უძველესი წერილობითი ენა. სინამდვილეში, ეს შეიძლება იყოს კოდი, რომელიც წარმოადგენს გარკვეულ ცნებებს. ისტორიკოსებმა დიდი ხანია იცოდნენ ქვის ხანის სიმბოლოების შესახებ, მაგრამ წლების განმავლობაში მათ უგულებელყოფდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ გამოქვაბულის ნახატებს უამრავი მნახველი სტუმრობს. ესპანეთისა და საფრანგეთის გამოქვაბულებში ნაპოვნია მსოფლიოში ყველაზე წარმოუდგენელი კლდეზე მოჩუქურთმების მაგალითები. ბიზონების, ცხენებისა და ლომების უძველეს გამოსახულებებს შორის, პაწაწინა სიმბოლოები იყო დამალული რაღაც აბსტრაქტულის წარმოსაჩენად.

დაახლოებით 200 გამოქვაბულის კედლებზე ოცდაექვსი ნიშანი მეორდება. თუ ისინი რაღაც ინფორმაციის გადმოცემას ემსახურებიან, ეს მწერლობის გამოგონებას 30000 წლის წინ „წინ სწევს“. თუმცა, უძველესი მწერლობის ფესვები შესაძლოა უფრო ძველიც იყოს. საფრანგეთის გამოქვაბულებში კრო-მანიონების მიერ მოხატული მრავალი სიმბოლო აღმოჩენილია ძველ აფრიკულ ხელოვნებაში. კერძოდ, ეს არის ღია კუთხის ნიშანი, რომელიც ამოტვიფრულია სამხრეთ აფრიკის ბლომბოსის გამოქვაბულში, რომელიც 75000 წლით თარიღდება.

8. ჭირი

იმ დროისთვის, როდესაც ბაქტერია Yersinia pestis ევროპისკენ გაემართა მე-14 საუკუნეში, მოსახლეობის 30-60 პროცენტი უკვე მკვდარი იყო. 2017 წელს გამოკვლეულმა ძველმა ჩონჩხებმა აჩვენა, რომ ჭირი ევროპაში ქვის ხანაში გაჩნდა. გვიანი ნეოლითის და ბრინჯაოს ხანის ექვსი ჩონჩხი ჭირზე დადებითად დადასტურდა. დაავადება ვრცელდება ფართო გეოგრაფიულ არეალში, ლიტვადან, ესტონეთიდან და რუსეთიდან გერმანიასა და ხორვატიამდე. განსხვავებული მდებარეობისა და ორი ეპოქის გათვალისწინებით, მკვლევარები გაოცდნენ, როდესაც შეადარეს Yersinia pestis-ის (ჭირის ბაცილის) გენომები.

შემდგომმა გამოკვლევამ აჩვენა, რომ ბაქტერია, სავარაუდოდ, აღმოსავლეთიდან მოვიდა, როდესაც ხალხი დასახლდა კასპიურ-პონტიური სტეპებიდან (რუსეთი და უკრაინა). დაახლოებით 4800 წლის წინ ჩამოსულებმა მათ თან მოიტანეს უნიკალური გენეტიკური მარკერი. ეს მარკერი ევროპულ ნაშთებში გაჩნდა ჭირის ადრეულ კვალთან ერთად, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ სტეპებმა ეს დაავადება თან წაიღეს. უცნობია, რამდენად სასიკვდილო იყო ის იმ დღეებში, მაგრამ შესაძლებელია, რომ სტეპის მიგრანტები ეპიდემიის გამო სახლები გაიქცნენ.