ძვ.წ. 70-ე საუკუნიდან ძვ.წ. მე-20 საუკუნემდე ევროპის კონტინენტი იბერო-კავკასიური მოდგმის ასობით სხვადასხვა ტომით და ხალხით გახლდათ დასახლებული. ევროპელ ეთნოსთა უმრავლესობა ამ 50 საუკუნის განმავლობაში წარმოადგენდნენ ერთ ოჯახს - იბერო-კავკასიურ ოჯახს, ისევე, როგორც ახლადანდელ ევროპელთა უმრავლესობა წარმოადგენს ერთ ოჯახს - ინდო-ევროპულს (არიულს). (იხ. იბერო-კავკასიური ევროპა). ამასვე ეთანხმება უკრაინელი პროფესორი, ენათმეცნიერი არტიომ ივანცოვი. ძვ.წ. მე-20 საუკუნიდან დაიწყო ევროპის კონტინენტის დომინანტურად ათვისება რუსეთის ტერიტორიებიდან შემოსული უამრავი ტომის მიერ, რომელთაც ცხენი მოიშინაურეს და ჰქონდათ საკმაოდ კარგად განვითარებული საბრძოლო კულტურა. ასევე თან მოიყოლეს ჭირის ეპიდემია, რასთანაც მათ იმუნიტეტს კარგი შემგუებლობა გააჩნდა, ხოლო დამხვდური ევროპელების ორგანიზმისთვის ეს დაავადება ჯერ კიდევ უცნობი იყო, რამაც გამოიწვია მისი სწრაფი გავრცელება და პანდემიად იქცა. განვითარდა თითქმის ისეთივე სცენარი, რაც ამერიკის ორ კონტინენტზე ევროპელთა გადასვლას მოჰყვა, კონტინენტურმა პანდემიამ, ომებმა და ასიმილაციურმა პროცესმა მოსული ინდო-ევროპელების თანდათანობითი გაბატონება გამოიწვია, ხოლო "ძველი ევროპის" იბერო-კავკასიური მოსახლეობა თანდათან უმცირესობაში მოექცა, ხოლო შემდგომში საერთოდ ასიმილირდა და დღეს მხოლოდ მამაკაცისა და ქალის ჰაპლოტიპური ხაზების სახით შემორჩნენ ევროპის მოსახლეობაში. პრაქტიკულად მათ მაინც ძალიან დიდი მონაწილეობა მიიღეს დღევანდელი ევროპელი ერების ჩამოყალიბებაში. მხოლოდ კუნძულებზე და მთებში მცხოვრებმა მოსახლეობამ შეინარჩუნა ე.წ. "ძველი ევროპის" ტრადიციები, ენა და ნაწილობრივ გენეტიკური ხაზებიც.

ერთ-ერთი ასეთი დღემდე შენარჩუნებული ძველევროპული ეთნოსი გახლავთ ესპანეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში მცხოვრები ბასკები, ბასკებმა შეინარჩუნეს თავიანთი ენა და ტრადიციები. ბასკეთის და საერთოდ ესპანეთის ტერიტორიაზე ინდო-ევროპელების მოსვლამდე არსებულ გენეტიკურ სიტუაციასთან დაკავშირებით უკვე ჩატარებულია სიღრმისეული კვლევები და შედეგებიც გამოქვეყნდა, რაც აღწერს ინდო-ევროპელების შემოჭრამდე არსებულ გენეტიკურ სიტუაციას არა მხოლოდ ამ რეგიონში, არამედ მთელ ევროპაში და ახლო აღმოსავლეთში. რაც შეეხება ბასკეთს, აქ ჯერ კიდევ ძვ.წ. 5000 წლიდან მოყოლებული ძვ.წ. I ათასწლეულამდე დომინანტური ჰაპლოჯგუფი მამაკაცის ხაზით გახლდათ G2a და ასევე I2. აქედან G2a ჰაპლოჯგუფის მატარებელი ხალხი ევროპაში შევიდა ძვ.წ. 70-ე საუკუნიდან და საკმაოდ დიდი რაოდენობით მოსახლეობას წარმოადგენდნენ, ისინი მთელ ევროპის კონტინენტს მოედნენ და გაავრცელეს მიწათმოქმედება, ხოლო მათ ევროპაში უკვე დაუხვდათ ძველი ევროპელი მონადირე-შემგროვებლები, რომელთანაც მოახდინეს ძალიან ინტენსიური შერევა და ჩამოაყალიბეს ძველევროპული ეთნოსები, ერთ-ერთი ასეთი ეთნოსი იყვნენ ბასკები. მათ გენეტიკაში სწორედ ამ ანატოლიელ და სამხ. კავკასიელ (პროტოქართველ) მიწათმოქმედთა და ძველევროპელ მონადირეთა გენეტიკა აღმოჩნდა საკმაო რაოდენობით - 35%-მდე დღევანდელი მოსახლეობისა, მაგრამ უმეტესი ნაწილი პოპულაციისა არის ინდო-ევროპული მამის ხაზით, კერძოდ R1b, როგორც მაგალითად სხვა დასავლეთ ევროპელი ხალხები, ვინაიდან ადგილი ჰქონდა შერევას ინდო-ევროპული შემოჭრის პერიოდში. არაბული გენომი მიუხედავად იმისა, რომ ესპანეთი რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ჰქონდათ დაპყრობილი არაბ მუსლიმებს, ბასკებს თითქმის საერთოდ არ აღმოაჩნდათ. ამას მეცნიერები ხსნიან იმით, რომ გეოგრაფიული და ასევე თავად ბასკების ხასიათის გამო ამ ადგილის დაპყრობა თითქმის ყველასთვის შეუძლებელი რჩებოდა. როდესაც ვსაუბრობთ ბასკების გენეტიკაზე, ასევე აღსანიშნავია რომ მათ გამორჩეულად ახასიათებთ რეზუს უარყოფითი სისხლის ჯგუფი - პოპულაციის თითქმის 60%-ს. ამის შესახებ იან ბრაუნი აღნიშნავს: "ბასკ მოსახლეობაში ხშირია ნულოვანი (პირველი) ჯგუფის სისხლი და ე.წ. რეზუს უარყოფითი ფაქტორი, რაც დაახლოებით ასეთივე სიხშირით დამახასიათებელია კოლხიდის მცხოვრებთათვის." (იხილეთ: Ancient DNA cracks puzzle of Basque Origins).

აღსანიშნავია, რომ თავად ინდო-ევროპელების ჩამოყალიბებაში საკმაოდ დიდი წვლილი მიუძღვის იბერო-კავკასიელთა მოდგმას, რაც დაამტკიცა უახლესმა სამეცნიერო კვლევებმა (იხილეთ სტატიები ამის შესახებ: ქართულად; ინგლისურად) ამასვე ეთანხმება ზემოთხსენებული ენათმეცნიერი - არტიომ ივანცოვი და აცხადებს, რომ არავითარი "მითიური პროტო-ინდო-ევროპული ენა" არ არსებობდა და დღევანდელ ინდო-ევროპულ ენათა საერთო წინაპარი წინარე-ქართველური ენაა, რომელზე მოლაპარაკეებიც გავრცელებულნი იყვნენ როგორც სამხრეთ კავკასიის, ასევე მესოპოტამიის და ანატოლიის ტერიტორიებზეც, რომელთაც შემდგომში ძვ.წ. 70-ე საუკუნიდან დაიწყეს ევროპაში გავრცელება ანატოლიიდან (იხ. Neolithic, Bronze age and Iron age migrations around Europe) და მოედნენ მთელს კონტინენტს და ინარჩუნებდნენ მასზე დომინანტობას ძვ.წ. მე-20 საუკუნემდე. მეორე ნაწილი კი თითქმის იმავე პერიოდში ჩრდილოეთ კავკასიისკენ დაიძრა და დიდი მონაწილეობა მიიღო პროტო-ინდო-ევროპელ ხალხთა ფორმაციაში, რომელთაც შემდგომში წარმოქმნეს ე.წ. "იამნაიას კულტურა", საიდანაც დაახ. ძვ.წ. მე-20 საუკუნიდან დაიწყეს გავრცელება მთელ ევროპაში კელტური, გერმანიკული და სლავური ხალხების წინაპრებმა.

ბასკები ერთ-ერთი ის უიშვიათესი გამონაკლისი ეთნოსია, რომელთაც ინდო-ევროპელებთან ასიმილაციის მიუხედავად, შეინარჩუნეს იბერო-კავკასიური ანუ ე.წ. "ძველი ევროპის" ერთ-ერთი ენა - ბასკური - თავიანთი უნიკალური ენა და განსხვავებული ტრადიციები, რომელიც უამრავ პარალელს ჰპოვებს დღევანდელ კავკასიურთან. ბასკური ენა დღეს ოფიციალურად ჯერჯერობით იზოლირებულ ენად მიიჩნევა. მისი გავრცელების არეალია ესპანეთისა და საფრანგეთის ის ტერიტორიები, რომლებიც ესაზღვრება ბისკაის ყურეს. მოიცავს აგრეთვე პირინეის მთების დასავლეთ ნაწილს. ბასკური არის ერთადერთი შემორჩენილი ენა, რომელზეც ლაპარაკობდა სამხრეთ-დასავლეთ ევროპის - იბერიის ნახევარკუნძულის (Iberian peninsula) მოსახლეობა, ამ რეგიონის რომანიზაციამდე. ბასკურ ენას ესპანეთში სახელმწიფო ენის სტატუსი გააჩნია ისევე, როგორც კასტილიურს, გალისიურს, კატალონიურს და ოქსიტანურ ენებს (ესენი უკვე ინდო-ევროპული ენებია).

ინგლისელი ისტორიკოსი ა. მორტონი თავის კაპიტალურ ნაშრომში "ინგლისის ისტორია" (1948 წ. ლონდონი) აღნიშნავს, რომ იბერიელები იყვნენ ბრიტანეთის კუნძულების უპირველესი მოსახლეები და ამბობს, რომ ისინი მოვიდნენ კონტინენტური ევროპიდან ძვ.წ. 30-ე საუკუნიდან მთელი მესამე ათასწლეულის განმავლობაში, კერძოდ იბერიის ნახევარკუნძულიდან - იმ ტერიტორიებიდან, სადაც დღეს არის ესპანეთი და პორტუგალია. შემდეგ ამ კუნძულებზე გალები, იგივე კელტები გადავიდნენ დაახლოებით ძვ.წ. 500 წელს. გალებს მათ უწოდებდნენ ლათინები, ხოლო კელტებს - ბერძნები. ჰიბერნია იგივე ალბიონია და ისინი სიტყვა "იბერიიდან" ტრასფორმირდნენ - იბერია-ჰიბერნია-ჰალბიონი. აკაკი გელოვანიც შენიშნავდა, რომ ალბიონი კუნძულს დაარქვეს იქ მიგრირებულმა ხალიბებმა და დაარქვეს ხალიბიონი/ჰალბიონი/ალბიონი. ხალიბები დასავლეთ ქართველური ანუ კოლხური ტომები იყვნენ.

მორტონი ასევე აღნიშნავს, რომ ანატოლიის, ევროპის ხმელთაშუაზღვისპირეთის, შავიზღვისპირეთის და ჩრდილოეთ აფრიკის ხმელთაშუაზღვისპირეთის პირველმოსახლეები სამხრეთიდან მოსული იბერები იყვნენ, რომლებმაც უგალავნო, უზღუდო ქალაქები დააარსეს (რაც გახდა კიდეც მიზეზი მათი თავდაცვისუნარიანობის შესუსტების მიზეზი არიული შემოჭრისას), ისინი მიწათმოქმედებას მისდევდნენ და ძალიან მშვიდობიანი კულტურა გააჩნდათ, რომელიც შეიცავდა მატრიარქატის ნიშნებს, თავად მათი მთავარი ღვთაება დიდი დედა გახლდათ. მოგვიანებით, ძვ.წ. პირველ ათასწლეულში ამ ხალხს ჯერ კელტები ანუ გალები შემოესივნენ და მათი შერევით კელტ-იბერები ჩამოყალიბდნენ, ხოლო შემდგომ ბრიტანეთში კელტ-იბერებთან ასიმილაცია მოახდინეს ანგლო-საქსებმა უკვე ახალი წელთღრიცხვის პერიოდში, შუა საუკუნეებში. ასე ჩამოყალიბდა დღევანდელი ბრიტანეთის ერები: ინგლისელები, შოტლანდიელები, უელსელები...

რაც შეეხება დღევანდელ ესპანელებს, ისინი სწორედ ძველი იბერიული ტომებისა და ინდო-ევროპელების შერევით არიან წარმოშობილნი. შეგიძლიათ აქვე იხილოთ ქართული და ესპანური იბერიის უძველესი დამწერლობების - პიქტოგრამების შედარება, რომელიც შეადგინა მკვლევარმა გიორგი გიგაურმა 2014 წელს:

ფრანგი მკვლევარი ა. ბოდრიმონი თავის წიგნში "ბასკების ისტორია", რომელიც მეოცე საუკუნეში გამოსცეს პარიზში ასკვნის, რომ იბერიელები იბერიის, იგივე პირინეის ნახევარკუნძულზე მოვიდნენ კავკასიის იბერიიდან - საქართველოდან და ახალ ქვეყანას იმ ქვეყნის სახელი დაარქვეს, საიდანაც მოვიდნენ - იბერია. ნიკო მარის ჰიპოთეზის მიხედვითაც, იბერიელები (ბასკების წინაპრები) საქართველოს ტერიტორიიდან არიან წასულნი ანატოლიის გავლით, რომელიც სხვათაშორის დომინანტურად სწორედ იბერო-კოლხური ტომებით იყო დასახლებული უძველესი დროიდან მოყოლებული.

პროფესორი გიზო ჭელიძე აღნიშნავდა: ბასკები რომ "ოროველას" მღერიან, შუმერები კი "შამაშრერას", ჰომეროსის ლექსი ძალიან რომ მიაგავს ქართული "მთიბლურების" წყობას, ან კიდევ ხეთების მეტყველებაში მოჭარბებულად რომ ჟღერს მეგრული ლექსიკა, სხვა არაფერია თუ არა ბიოლოგიურ წინაპართა სისხლის ყივილი." ბასკების საგვარეულო კოშკები კი ძალიან ჰგავს სვანურ საგვარეული კოშკებს:

როგორც უკვე ვთქვით, ბასკებს საოცარი და ღრმა ისტორია აქვთ, იმდენად ღრმად მიდის მათი ისტორიული ფესვები, როგორც 9000 წელია, როდესაც პროტო-ქართველები ევროპაში გადავიდნენ და ეს კონტინენტი დაასახლეს. ბასკებმა ძალიან ბევრი ბრძოლა, ომი, ჩაგვრა გამოიარეს და დღემდე მოაღწიეს, როგორც თვითმყოფადმა და ამაყმა ხალხმა.

იან ბრაუნი თავის "ბასკოლოგიის შესავალში" წერს:

"ცხოვრების მძიმე პირობებმა, ეროვნულმა ჩაგვრამ, გაბატონებული კლასების მხრიდან ექსლუატაციამ, მაინც ვერ მოსპო ბასკი ხალხი და ვერ გატეხა მისი ამაყი სული. ბასკი, მიუხედავად მისი სოციალური მდომარეობისა, მიწის მუშაა იგი, მწყემსი, მეთევზე თუ ინტელიგენტი, ძლიერ მოყვარული და დამცველია თავისი ტრადიციებისა ზნე-ჩვეულებებისა, მოდგმისა და ენის. თუ ბასკს წარმომავლობას ჰკითხავთ, ის არასოდეს გიპასუხებთ რომ ესპანელია ან ფრანგი. უთუოდ გეტყვით, რომ ბასკია ესპანეთიდან ან ბასკია საფრანგეთიდან. აქედან ჩანს, რომ ბასკებს შენარჩუნებული აქვთ ძლიერი ეროვნული თვითშეგნება."

რაც შეეხება შუა საუკუნეების ბასკთა ცხოვრებას, აღსანიშნავია, რომ ბასკები იმდენად დაუმორჩილებლები იყვნენ, რომ მათზე სრული კონტროლი ვერც რომაელებმა, ვერც არაბებმა, ვერ დაამყარეს. თვით ქრისტიანული ევროპის კულტურამაც კი ვერ მოახდინა დიდი გავლენა ამ საოცარ ერზე. იმდენად, რომ იქ პირველად ქრისტიანობამ ნელ-ნელა შესვლა მხოლოდ ახ.წ. 1200 წლიდან დაიწყო და 1600 წლისთვისაც კი ბასკური საზოგადოების ყველა ფენაში დომინანტურ რელიგიად იბერო-კავკასიური წარმართობა რჩებოდა. სწორედ ამის გამო ესპანელებმა იქ ეპისკოპოსები და მღვდლები გაგზავნეს რათა მათ ბასკების ქრისტიანული ეკლესიის საერთო მდგომარეობა შეეფასებინათ და შეემოწმებინათ ხომ არ ჰქონდა ადგილი ე.წ. "მწვალებლობას" ანუ რჯულის ისე არშესრულებას, როგორც ეს დოგმატურად იყო გაწერილი მაშინდელ კათოლიციზმში. სასულიერო პირები უკან გაოგნებულნი დაბრუნდნენ, ვინაიდან შუა ესპანური ინკვიზიციის პერიოდში და შუა ევროპაში მათ დიდებული წარმართული ქვეყანა აღმოაჩინეს. მალევე ამას ბასკეთის სრული აოხრება მოჰყვა ესპანელების მიერ. ბასკებს დიდ კოცონებში ყრიდნენ და ცოცხლად წვავდნენ. დაწვეს მათი დიდებული წარმართული ტაძრები და უკლბლივ ყველა ის ადამიანი, ვინც "ჯადოქრად" შერაცხეს. გადარჩენილები კი ძალით გააქრისტიანეს.

იან ბრაუნი წერს: "ესპანეთი და საფრანგეთი ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდნენ და ხშირად ომობდნენ პირინეის (იბერიის) საზღვის გამო. ბასკეთი პოლიტიკური დავის საგნად იქცა. როგორც ნავარიის სამეფო, ისე ესპანეთის ბასკეთის დანარჩენი მხარეები: გიპუსკოა, ბისკაია, ალავა, ესპანეთის სახელმწიფოს რიგით პროვინციებად გადაიქცნენ. საფრანგეთის ბასკების მხარე კი საფრანგეთის სახელმწიფოს ნაწილი გახდა. ორივე ქვეყანა (განსაკუთრებით კი ესპანეთი) ცდილობდა ბასკების ასიმილაციას და მრავალგვარ ღონისძიებას მიმართავდა საამისოდ. მაგრამ მიუხედავად ამ ყველაფრისა, როგორც საფრანგეთის, ისე ესპანეთის ნაწილში მცხოვრებ ბასკებს არასოდეს დაუკარგავთ ერთიანობის შეგნება და დღემდე შეინარჩუნეს თავიანთი ეროვნული თვითმყოფადობა".

აკადემიკოსმა ნიკო მარმა სამეცნიერო მივლინებით დიდი ხანი დაჰყო საფრანგეთის ბასკებში და 1927 წელს კავკასიის ისტორიულ-არქეოლოგიური ინსტიტუტის მე-5 ტომში გამოაქვეყნა ცნობილი ნაშრომი "პირინეის გურიიდან". ის წერს: "განმაცვიფრა მსგავსებამ საქართველოსთან. ყველაფერიმაგონებდა საქართველოს, კერძოდ გურიას. საჭმლის კეთება ჩვენებურად იციან."

პროფესორი ი. ტაბაღუა, რომელიც იმყოფებოდა საფრანგეთის ბასკეთში, თავის ერთ-ერთ სტატიაში წერს, რომ ბასკების სახლებში ფართო კერიაა, რომელიც ქართულს მოგვაგონებს. ცეცხლის თავზე ქვაბი ჩამოკიდებულია გრძელ ჯაჭვზე, ბასკურად მას ეწოდება "ლაცა", მეგრულად "ლარჭა", სვანურად კი - "ნაცა". (იხ. ტაბაღუა, ბასკებთან, ცისკარი, 1963, N8.)

საინტერესოა, რომ ბასკეთში გვხვდება კაფე-რესტორნები სახელად "გურია", რაც ქართველის ყურადღებას იქცევს, თუმცა ეს არ არის ჩვენი რეგიონის სახელწოდება, არამედ ეს სიტყვა ბასკურად ნიშნავს "ჩვენთან".

პროფ. ირ. მიქელაძე მოგვითხრობს: "ბაიონის" ეთნოგრაფიულ მუზეუმში ცოტა რამ როდი იგრძნობა გურიისა და აჭარის სოფლის ყოფასთან: იგივე აკვანი, შუაცეცხლი, ურემი, სამთო მარხილი, საოჯახო დანიშნულების მრავალი საგანი და სხვა მოწყობილობა. ბასკების ცეკვამ ძალიან მოგვაგონა ჩვენებური, განსაკუთებით - ხორუმი."(გაზ. "თბილისი", 19.02.73 წ.).

მარტინა მინტეგი ბილბაო თავის წიგნში "ჩემი ბასკეთი" მიუთითებს, რომ სადილს ბასკი უღვინოდ არ მიირთმევს, სახარჯოდ თხეი ღვინო აქვს, გურულ იზაბელას ჩამოჰგავს. კერძებში ბევრი პილპილი და მწვანილი იციანო. მიხრა-მოხრა ქართველისებურია. ბასკონიის ქალაქ სან-სებასტიანოში გამართულ მსოფლიოს კინოფესტივალის მონაწილემ, ცნობილმა მსახიობმა სოფიკო ჭიაურელმა განაცხადა, რომ ფესტივალის დღეებში აკვირდებოდა ბასკებს: "საერთოდ დიდი მსგავსება დავინახე გარეგნობაში, საქციელში, ტემპერამენტში, ისინიც ჩვენსავით გულღია, მოსიყვარულე, გულთბილი, სტუმართმოყვარე ხალხია" (გაზ. ახ. კომუნისტი. 19.08.72 წ.).

"სიმღერებიც ქართულ მოტივებს შეიცავს", ამბობდა ნიკო მარი. შეადარეთ ერთი ადგილი წიგნიდან "ჩემი ბასკეთი": "შვიდკაცას გახსენებამ და ღვინომ სიმღერის ხასიათზე დააყენა ინიაკი, სივესტრე და ხოსე. სამხმიანი ბასკური სიმღერა წამოიწყეს. ბევრი რამ ნაცნობი მომესმა მათ სიმღერებში. განსაკუთრებით ერთი მათგანი ძალიან ჰგავდა გურულ სიმღერას: "სამნი ძმანი გურულები მუშაობდნენ ყანასა".

ბასკი ხალხის საამაყო შვილმა - დოლორეს იბარურიმ ერთ-ერთ საუბარში განაცხადა: ზოგჯერ ვფიქრობ, თუ როგორ შეხვდებოდნენ ბასკეთში და საერთოდ ესპანეთში ქართული სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლს. იცით, რა წარმატება ექნებოდა მას?".

საინტერესო ექსპერიმენტი ჩაატარა ა. კიკნაძემ:"ცალკე ფურცლებზე ამოვწერე ძველი წიგნებიდან აღებული ბასკების დახასიათება, წერს იგი. ამონაწერები მოგვითხრობდნენ ბასკების ზნე-ჩვეულებებს, ღვინის დაყენების დიდ უნარს, მისი დალევის არანაკლებ ხელოვნებას, ბასკური სუფრის რიტუალს. შემდეგ ეს ამონაწერები წავუკითხე საქართველოში სამ ცნობილ და განათლებულ ადამიანს - ისტორიკოსს, მწერალსა და ჟურნალისტს, ოღონდ არ მითქვამს რომ საუბარია ბასკებზე. სამივე დარწმუნებული იყო, რომ ეს ქართველების დახასიათებაა და გაოცდნენ, ასეთი აღწერილობა ადრე რატომ არ გვსმენიაო".

ჟურნალისტი ა. კიკნაძე ამავე სტატიაში ხაზგასმით აღნიშნავს ბურთის კულტზე ბასკონიაში. ბურთის თამაში ბასკეთში დღემდე ძალიან პოპულარულია. ნიკო მარი წერდა: "ბურთი - ეს წმინდა საგანია. ბურთის თამაში - ეს კულტის გადმონაშთია. როგორც არ უნდა იყოს თამაშის ტექნიკა, იქნება ეს მოთამაშის წინ საგანგებოდ აღმართული კედელი, როგორც ბასკებს აქვთ, თუ მებრძოლები, რომლებიც ეჯიბრებიან ერთმანეთს ბურთის ბოლომდე გატანაში. ამასთანავე აღსანიშნავია, რომ ამ მიზნის მიღწევას აგვირგვინებენ გამარჯვების ყიჟინით "ლელო!", რაც საკუთრივ ღვთაების სახელი უნდა იყოს. გავკადნიერდები და ვიტყვი რომ სწორედ იმ ღვთაებისა, რომელმაც თავისი სახელი "ლელო" დაგვიტოვა ბასკური ეპოსის ერთ-ერთ შემონახულ ფრაგმენტში. ეს ფრაგმენტი რომის იმპერატორ ოქტავიანესთან ბრძოლის შესახებ იწყება სწორედ ამ ოთხტაეპოვანი ლექსით: "ლელო! ილ ლელო!" და ა.შ. ყოველივე ეს განსაკუთრებით უნდა გვახსოვდეს, როდესაც ლაპარაკია ქვეყანაზე, სადაც ბურთის თამაში მართლაც კულტადაა დღემდე ქცეული - ბასკონიაზე".

სოკრატე წერდა: "ევქსინის პონტოსთან (შავ ზღვასთან) მცხოვრები ეს იბერიელები გამოსულნი არიან იმ იბერიელთაგან, რომლებიც ესპანეთში იმყოფებიან".

აქ ხაზგასმულია აშკარა ნათესაობა კავკასიისა და აპენინის იბერთა შორის არა მხოლოდ სახელში, არამედ მათ ყოველმხრივ ნათესაობაში. და ეს იმდენად თვალშისაცემი იყო სოკარატესთვის, რომ მან გააკეთა ამგვარი დასკვნა. შეცდა მხოლოდ იმაში, რაც ხალხთა გავრცელების მიმართულებას ეხება, ვინაიდან დღევანდელი სამეცნიერო კვლევები ნათელს ჰფენს, რომ იბერო-კავკასიელთა გავრცელება მოხდა ანატოლიიდან და სამხრეთ კავკასიიდან ევროპაში და არა პირიქით.

პირველ საუკუნეში მცხოვრები ვარონი კი ფიქრობდა, რომ პირინეელი იბერები საქართველოდან არიან გადასახლებულნი დასავლეთში. ამავე აზრს იზიარებდა ბიზანტიელი მწერალი მაქსიმე აღმსარებელი. მათ არ იცოდნენ იმის შესახებ, რომ საუბრობდნენ ნეოლითის და ბრინჯაოს ხანაში არსებულ საერთო იბერიული ცივილიზაციის ნარჩენებზე, რომელიც დღემდე მოღწეულ ორ იბერიას შორის მდებარეობდა - კავკასიიდან ალბიონამდე და რომლებიც ხალხთა დიდმა მიგრაციებმა ერთმანეთს მოწყვიტეს და ეთნიკური კუნძულების სახითღა შემოარჩინეს დღევანდელ დღემდე კაცობრიობას.

შ. ძიძიგური ხაზგასმით მიუთითებს: "საბჭოთა ქართველოლოგია აღიარებს, რომ ბასკები ქართველთა მონათესავე ხალხია, ხოლო ბასკური ენა მიეკუთვნება იბერო-კავკასიური ენების ოჯახს." (აკად. არნოლდ ჩიქობავა). ეს თვალსაზრისი შესულია როგორც საქართველოს ისტორიის, ისე ენათმეცნიერების სახელმძღვანელოებში."

ფონეტიკური შეპირისპირებებისა და სინტაქსური შეხვედრების გარდა, დღემდე დადასტურებულია ბასკურ-ქართულის ორმოცამდე მორფოლოგიური შეხვედრა და სამასამდე ლექსიკური მსგავსება.

"ბასკური ენა თითქმის ორი ათასი წლის განმავლობაში მოქცეულია ინდო-ევროპულ ენათა გარემოცვაში ესპანეთსა და საფრანგეთში, მაგრამ იგი მკვეთრად განსხვავდება ინდო-ევროპულ ენათაგან არსებითი მომენტების მიხედვით: სიტყვის (სახელის, განსაკუთრებით კი ზმნის) აგებულების და შესაბამისად წინადადების სტრუქტურის მიხედვით და აი, სწორედ ამ მომენტების მიხედვითაა რომ შეინიშნება გასაოცარი დამთხვევები იბერიულ-კავკასიურ ენებთან" (საქართველოს სსრ. მეცნიერებათა აკადემიის კ. კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ინსტიტუტმა იტალიიდან 1972 წლის დასაწყისში მიიღო ოთხტომიანი წიგნი "აღმოსავლური ცივილიზაცია" (რედაქტორი ჯუზეპე ტუჩი).

საქართველოს შესახებ ჯოზეფ სმიტის სტატიაში ნათქვამია, რომ შესაძლოა ბასკურიც ენათესავებოდეს ქართულს. დასაშვებია, რომ ბასკები ეთნიკურადაც კავკასიური წარმომავლობისანი იყვნენ. თუ გავიხსენებთ, რომ რომაელები საქართველოსაც და ესპანეთსაც იბერიას ეძახდნენ საფიქრებელია, რომ ეს საერთო წარმოშობაზე მიუთითებდეს (გაზ. "ლიტერატურული საქართველო" 14.04.72).

მარტინა მინტეგი ბილბაო საკუთარ წიგნში "ჩემი ბასკეთი" მიუთითებს, რომ თანდებული ბასკურში, ისევე, როგორც ქართულში სიტყვის ბოლოსაა. ასევე ამბობს, რომ მახვილი ბასკურში არ იგრძნობა და რომ არც ბასკურში და არც ქართულში არ არსებობს გრამატიკული სქესი.

ფილიპ ვეინერის წიგნიდან "ბასკები" რომელიც გამოიცა 1957 წელს, ვკითხულობთ: "ლინგვისტები ბასკურ და კავკასიის დღევანდელ ცოცხალ ენებს შორის საერთოს პოულობენ კერძოდ ფონეტიკაში, სიტყვების ძირებში და გრამატიკულ სუფიქსებში. მთელი რიგი სპეციალისტებისათვის როგორებიც არიან პროფესორი რ. ლაფონი და კრლ ბოუდა, არსებობს საერთო ეუსკარო-კავკასიურს შორის, რომლის ერთ-ერთი შტოც გახლავთ ბასკური. მათი აზრით, ბასკები იბერიის ნახევარკუნძულზე მოვიდნენ აზიიდან ნეოლითის ხანაში. აღვნიშნავთ, რომ ეს აზრი ამჟამად მეტად გავრცელებულია". (და უკვე მეცნიერულად სრულიად დადასტურებულიც).

ბილბაოს (ბასკეთის მთავარ ქალაქს) ფუნიკულიორი გადაჰყურებს თავს. ამ მთას, რაზეც ის მდებარეობს ბასკურად ეწოდება "არჩანდა". "ჩემი ბასკეთი"-ს ავტორი წერს: როდესაც ბურუსიან ამინდში ატლანტის ოკეანიდან დაძრული ღრუბლები თავზე ტყვიასავით დააწვებიან ხოლმე, "არჩანდა" ნამდვილად არ ჩანს."

წერილში "სიტყვა ბასკებზე" (გაზ. "კომუნისტი", 15.02.75 წ.) ა. კიკნაძე მოგვითხრობს გენეტიკის დარგში ცნობილი საბჭოთა სელექციონერის, აკადემიკოსის, ნ. ვავილოვის დაკვირვებებზე. მცენარეთა კულტურების მსოფლიო კერების ძიებაში აღნიშნულმა მეცნიერმა 60 ქვეყანა შემოიარა. და ჩრდილოეთ ესპანეთში იპოვა პურის ისეთი სახეობა, რომელიც მხოლოდ საქართველოში იყო ცნობილი და სხვაგან არსად (იყო საქართველოს ენდემური სახეობა). ასევე მისი ყურადღება მიიქცია პატარა ჯოხებმა, რომელთაც ადგილობრივები თავთავების გადასატანად იყენებდნენ. მოსავლის მოწევის ასეთი ხერხი კი შემდგომში მან დასავლეთ საქართველოში, კერძოდ დაბა ლეჩხუმში ნახა. მეცნიერი წერს: "ამრიგად, აგრონომიულად და ბოტანიკურად მოხერხდა განსაცვიფრებელი კავშირის დადგენა ჩრდილოეთ ესპანეთსა და საქართველოს შორის."

სხვადასხვა მონაცემთა გაანალიზების შემდეგ აკადემიკოსი ვავილოვი ასკვნის, რომ: "ჩრდილოეთ ესპანეთის ხალხები გენეტიკურად შეკავშირებულნი არიან ერთიან ოჯახში თანამედროვე კავკასიის ხალხებთან".

ძალიან საინტერესოა ისიც, რომ ბასკეთისა და საქართველოს საერთო ტოპონიმიკა. ბასკეთში მდებარეობს დასახლებები სახელად: გალი, ლენტეხი, ხაშური, გორი, მესტია, სოფელი იზორია და ა.შ.

მნიშვნელოვანია ყურადღება მივაქციოთ უამრავ ბასკურ გვარს, რომელიც ბასკეთში ძალიანაა გავრცელებული და ბასკებს მხოლოდ თავიანთი ეროვნული გვარები ჰგონიათ, რადა ბევრი მათგანი საქართველოშიც გავრცელებულია, ან ძაიან ჰგავს ქართულს: ანთია, ალანია, ზარანდია, ბერია, ბენია, სარია, უბირია, ბედია, ლანდია, აბარია, ბედუა, ბიჩია, აბალია, აბენია, აბარო-ეჩებარია, აბია, აჩიტია, არქაია, ამესკუა, ბეასკუა, სელაია, ლაბაურია, ზურია, ლოლუა, ნოდია, ლორია, ბოკერია, ერისთავი, ხუბულური, ინაური, ოჩიაური, წიკლაური, ბარეთელი და ასე შემდეგ... დღესდღეობით 2019 წლისთვის მსოფლიოში ბასკების რაოდენობა 3 მილიონამდე აღწევს. აქედან 2, 410, 000 ესპანეთში ცხოვრობს, ხოლო 239, 000 საფრანგეთში, დანარჩენები სხვადასხვა ქვეყანაში არიან გაფანტულნი.

და ბოლოს, მოუსმინეთ ამ ძალიან საინტერესო და ამავე დროს იუმორისტულ ვიდეოს, რომელსაც ქართულ ენაზე ტექსტი დაადო ლადო ბაზიაშვილმა, როგორც თავად ესმოდა ეს სიტყვები და არა ის, რასაც შინაარსობრივად ნიშნავს. სიმღერის ტექსტი მართლა ძალიან ჰგავს ქართულ ენას და სასიმღერო მოტივებს, არადა ჩანაწერი მე-20 საუკუნეშია გაკეთებული და მღერიან ბასკები ბასკურ ენაზე თავიანთ ეროვნულ სამხმიან სიმღერას:

კრებულები:

1. ქართველური ტომები

2. ქართული სახელმწიფოები

3. კავკასიური კულტურები

4. ქართული მითოლოგია

5. საქართველო

6. საქართველო (ნაწილი მეორე)

7. ნაციზმი

8. ჰიტლერი

9. მეცნიერება

10. რელიგია

11. პარანორმალი

ავტორი: თორნიკე ფხალაძე