ის ცხოვრობდა ებრაელ ქალთან, მაგრამ იყო ანტისემიტი

გერმანელმა კომპოზიტორმა და დირიჟორმა რიხარდ ვაგნერმა დიდხანს იცოცხლა, მან დიდი გავლენა მოახდინა სიმფონიური ჟანრისა და ოპერის განვითარებაზე, იყო ნოვატორი და შემოქმედებითი მეგზური მრავალი მუსიკოსისთვის. ფაქტია, რომ ვაგნერი იყო მგზნებარე ანტისემიტი.

ითვლება, რომ კომპოზიტორი ებრაელების მოძულე გახდა მისი პირველი ცოლის, მინას გარდაცვალების შემდეგ, რომელიც ეროვნებით ებრაელი იყო. გაუგებარია, რატომ მოხდა ეს ზუსტად მაშინ, მაგრამ ცნობილია, რომ მინა იყო ძლიერი, დომინანტი ხასიათის ქალი და თავის შემოქმედებაში კომპოზიტორი ხშირად ითვალისწინებდა მის აზრს და მის რჩევებს ასრულებდა. იგი მასზე სამი წლით უფროსი იყო, ისინი ერთად ცხოვრობდნენ ოცდაათი წლის განმავლობაში, მაგრამ ისტორიკოსები კვლავ კამათობენ იმაზე, იყვნენ თუ არა ისინი ბედნიერი ქორწინებით.

სხვათა შორის, საარქივო მონაცემებში არის საჩვენებელი ფაქტი. კომპოზიტორის ძაღლი მეუღლის გვერდით დაკრძალეს და სასაფლაოზე ვიზიტის შემდეგ ვაგნერმა ერთხელ თავის ჩანაწერებში დაწერა: „ძაღლის მოსანახულებლად საფლავზე წავედი“.


რიხარდ ვაგნერმა საჯაროდ აჩვენა თავისი ზიზღი ებრაელების მიმართ და გაამართლა ეს ისე მჭევრმეტყველად და გადატანითი მნიშვნელობით, რომ მისმა ფილოსოფიურმა კონცეფციამ გავლენა მოახდინა ევროპაში ნაციზმის განვითარებაზე მისი გარდაცვალებიდან მრავალი წლის შემდეგ.

რატომ უწოდებენ მას ჰიტლერის მასწავლებელს?

საიდუმლო არ არის, რომ ფრიდრიხ ნიცშე არაერთხელ აღნიშნავდა თავის ნამუშევრებში, რომ აღფრთოვანებული იყო ვაგნერით (ისინი მეგობრები იყვნენ), ხოლო ადოლფ ჰიტლერი, რომელიც კომპოზიტორის გარდაცვალების შემდეგ დაიბადა, ზოგადად კერპად აქცევდა მას.

ნიცშესთან საუბარში ვაგნერმა ერთხელ თქვა, რომ გერმანიის სახელმწიფო ვერ იქნება მშვიდი, სანამ უკანასკნელი ებრაელი არ განადგურდება.


თავის სტატიებში, მათ შორის ცნობილ პუბლიკაციაში ებრაელების შესახებ მუსიკაში, ვაგნერმა განაცხადა, რომ ამ ხალხის ენა „ამაზრზენია ჩვენთვის“ (როგორც ჩანს, სჯეროდა, რომ მის გრძნობებს იზიარებდა ხალხის უმრავლესობა). და ასევე, კომპოზიტორის თქმით, ებრაელთა ენა და მისი ფრაზების მონაცვლეობა მათ მეტყველებას „გამოუთქმელად დაბნეულ ლაპარაკს“ აქცევს. ევროპელების ეს დამოკიდებულება ებრაელთა მიმართ, ვაგნერის აზრით, იყო მთავარი მტკიცებულება იმისა, თუ რამდენად უცხოა ებრაელები ჩვენთვის. კომპოზიტორმა მიიჩნია ის საზიზღარი შთაბეჭდილება, რომელსაც ებრაელები თითქოსდა სხვებზე ქმნიან, როგორც „ბუნებრივი“ და ღრმა ფესვების მქონე.

როგორც მაგალითი, რომელსაც ებრაელებმა უნდა მიხედონ, ვაგნერმა მოიყვანა მწერალი და ჟურნალისტი ბერნი, რომელმაც, როგორც ამ ეროვნების წარმომადგენელი, მიიღო ქრისტიანობა. თავისი აზრების შეჯამებით, ანტისემიტმა კომპოზიტორმა ებრაელებს მოუწოდა "თვითგანადგურებისკენ", რომელიც სავარაუდოდ "გადაარჩენდა".

თავის ყველაზე ცნობილ სტატიაში ებრაელი კომპოზიტორების წინააღმდეგ, ვაგნერი ამცირებდა მათ მიღწევებს მუსიკაში. განსაკუთრებით სასტიკად ესხმის მეიერბერს და მენდელსონს (მას მოგვიანებით ძალიან გაუხარდა ამ უკანასკნელის სიკვდილი).


სხვათა შორის, როდესაც მეფემ ერთხელ მოისურვა, რომ ვაგნერის პრემიერაზე ორკესტრის დირიჟორი ებრაელი უნდა ყოფილიყო, კომპოზიტორი აღშფოთდა და ამაზე მხოლოდ იმიტომ დათანხმდა, რომ მონარქს ვერ შეეწინააღმდეგა.

თუმცა, საკუთარ სიკვდილამდე რამდენიმე წლით ადრე, ბაიროითში გამართულ კონცერტზე, ვაგნერს ჯერ კიდევ მოუწია ორკესტრის დირიჟორობა, რომელიც ასრულებდა მენდელსონის იტალიურ სიმფონიას. კითხვაზე, თუ როგორ შეეძლო ამის გაკეთება მისი შეხედულებების გათვალისწინებით, ვაგნერმა მაინც აღიარა, რომ მენდელსონი დიდი კომპოზიტორი იყო. მაგრამ მან მაშინვე ზიზღით დაამატა, რომ თეთრი ხელთათმანები ეცვა - "ისე, რომ პარტიტურს არ შეხებოდა".

გერმანელი კომპოზიტორი ასევე იყო ვეგეტარიანელი (მოგვიანებით ჰიტლერი მიჰყვა მის მაგალითს), განმარტა, რომ „ებრაელი ღმერთი მოუწოდებდა ხორცის ჭამას“.


იმის გათვალისწინებით, რომ ჰიტლერი არ მალავდა ვაგნერისადმი აღფრთოვანებას, იზიარებდა მის შეხედულებებს, უწოდებდა მის მუსიკას რელიგიას და ძალიან უყვარდა მისი ნაწარმოებების მოსმენა, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ამ კომპოზიტორს ნაციზმის მეორე იდეოლოგი უწოდეს და თვლიდა, რომ ჰოლოკოსტის პასუხისმგებლობა მას სიკვდილის შემდეგაც ეკისრება. და თავად ვაგნერმა სიცოცხლის განმავლობაში არაერთხელ აღიარა, რომ მას ძალიან სურდა იდეოლოგი გამხდარიყო. მაგალითად, მან ერთხელ განაცხადა, რომ მისი დირიჟორის ჯოხი კიდევ დიდხანს გააგრძელებს მომავალ თაობებისთვის სწორი გზის ჩვენებას.

ისრაელის ხალხი ფუნდამენტურად უარს ამბობს იმ ადამიანის მუსიკის მოსმენაზე, რომელსსაც იისნისძულდა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი ებრაელები იყვნენ. მათ შეწყვიტეს გერმანელი კომპოზიტორის მუსიკის შესრულება ჯერ კიდევ 1930-იანი წლების ბოლოს, როდესაც ისრაელის სახელმწიფო ჯერ არ არსებობდა და ტერიტორია პალესტინას ეკუთვნოდა.

რა თქმა უნდა, არ შეიძლება ითქვას, რომ ისრაელის ას პროცენტს სძულს ვაგნერის მუსიკა. არიან ისეთებიც, ვისაც ეს მოსწონს (თუმცა არც ისე ბევრია). მაგალითად, ვაგნერის ნამუშევრების გულშემატკივრებმა ქვეყანაში ფანკლუბის მსგავსი რამაც კი გახსნეს. 2012 წელს კონცერტის მოწყობა სცადეს - იპოვეს მუსიკოსები, დირიჟორი და დარბაზი, რომელშიც მათი საყვარელი კომპოზიტორის ნაწარმოებები უნდა შესრულებულიყო. თუმცა, ღონისძიებამდე ის მოულოდნელად გაუქმდა. დარბაზის მფლობელებმა განმარტეს, რომ თითქოს თავდაპირველად არ იცოდნენ რომელი კომპოზიტორის მუსიკას შეასრულებდნენ, მაგრამ ახლა, როგორც ამბობენ, ასეთი კონცერტის გამართვას ვერ დაუშვებენ.

უფრო ადრე, 2001 წელს, ცნობილმა ისრაელელმა დირიჟორმა და პიანისტმა დანიელ ბარენბოიმმა შეასრულა უვერტიურა ვაგნერის ცნობილი ოპერიდან ტრისტანი და იზოლდა. ამან მის თანამემამულეებში აღშფოთების ქარიშხალი გამოიწვია. რეზონანსი ისეთი იყო, რომ მუსიკოსის ქმედებები ქნესეტშიც კი განიხილეს (ისრაელის პარლამენტში).

სხვათა შორის, კომპოზიტორის სიცოცხლეში, მისი შემოქმედების თაყვანისმცემლებს შორის ბევრი ებრაელი იყო. და როდესაც ერთ-ერთმა იმპრესარიომ უსაყვედურა ვაგნერს ანტისემიტიზმის გამო და აღნიშნა, რომ სწორედ ებრაელები აკეთებდნენ ფულს მის კონცერტებზე, მუსიკოსმა თავმომწონედ უპასუხა: ”თუ უყვარხართ, მოითმენენ”. როგორც დრომ აჩვენა, ებრაელების მოთმინება გაუთავებელი არ იყო.