მზე მესამე თაობის ახალგაზრდა ვარსკვლავია, რომელიც სხვა ვარსკვლავის აფეთქების შედეგად მიღებული, ვარსკვლავის მტვრის და გაზის ნისლეულისგან წარმოიქმნა.

მზე და მისი სისტემა 4, 6 მილიარდი წლის წინ ჩამოყალიბდა. მაგრამ, მისი ისტორია ბევრად უფრო ადრე, 6 მილიარდი წლის წინ დაიწყო, მეორე თაობის გიგანტური ვარსკვლავის აფეთქების შემდეგ.

თუ როგორ წარმოიქმნა სამყარო, უცნობია. ყველაზე გავრცელებული ჰიპოთეზის თანახმად, ის 13, 7 მილიარდი წლის წინ, დიდი აფეთქების შედეგად შეიქმნა:

აფეთქდა ატომზე უფრო პატარა ნაწილაკი, რომლის სიმკვრივე და ტემპერატურა უსასრულოდ დიდი იყო. პირველად წარმოიშვა გრავიტაციული ძალა. წამის მემილიონედში, მოლეკულის ხელა სამყარო – ჩოგბურთის ბურთის ხელა გახდა. წამის მეორე მემილიონედში – მზის სისტემის ხელა. ამ დროს, სამყაროს ტემპერატურა ტრილიონი გრადუსი იყო... შემდეგ, ტემპერატურა თანდათანობით ეცემოდა, ხოლო სამყარო – ფართოვდებოდა.

როგორც ატომური ბომბის აფეთქების დროს, ნივთიერება ენერგიად გარდაიქმნება, ასევე, დიდი აფეთქების დროს, ენერგია ნივთიერებად გარდაიქმნა: პირველად გაჩნდნენ სუბატომები, რომლებიც უწესრიგოდ და სწრაფად მოძრაობდნენ. სამყაროს შექმნის I წამში, სუბატომებისგან ატომები ჩამოყალიბდა. პირველად წყალბადის ატომი შეიქმნა, ხოლო 3 წუთის შემდეგ – ჰელიუმის. იმ დროს, სამყარო რძისფერი იყო.

300 ათასი წლის შემდეგ, რძისფერი სამყარო გამჭვირვალე გახდა და ამ დროიდან, ვარსკვლავების ფორმირება დაიწყო...

პირველი ვარსკვლავები, დიდი აფეთქებიდან, 200 მილიონი წლის შემდეგ გაჩნდნენ. 1 მილიარდი წლის შემდეგ კი, გალაქტიკები შეიქმნა.

ხოლო, 9 მილიარდი წლის შემდეგ, ანუ 4, 6 მილიარდი წლის წინ, – შეიქმნა მზის სისტემა.

ისევე როგორც ადამიანები, ვარსკვლავები იბადებიან, გადიან ცხოვრების ციკლს და კვდებიან. ვარსკვლავის ცხოვრების ხანგრძლივობა, მის ზომაზე არის დამოკიდებული. რაც უფრო დიდია ვარსკვლავი, მით უფრო ხანმოკლეა მისი სიცოცხლე, რადგან დიდი ვარსკვლავები, უფრო სწრაფად ხარჯავენ ვარსკვლავურ საწვავს და კარგავენ სიცოცხლის ენერგიას. ისინი რამდენიმე მილიონ წელს ცხოვრობენ, ხოლო პატარები – რამდენიმე მილიარდს.

სიცოცხლის I სტადიაზე, ვარსკვლავი მტვრისა და გაზის ღრუბელს წარმოადგენს. შემდეგ, გრავიტაციის ძალის გავლენით, ღრუბელი იკუმშება და მკვრივდება და პროტოვარსკვლავი ყალიბდება. ეს ვარსკვლავად ჩამოყალიბების ბოლო სტადიაა. ამის შემდეგ, შეკუმშვა წყდება და იწყება თერმო-ბირთვული პროცესი, რომელიც ვარსკვლავის ცხოვრებაში, ყველაზე სტაბილური პერიოდია.

ვარსკვლავები სამყაროში, გიგანტურ ატომურ კერებს ქმნიან, რომლებშიც წყალბადის ატომების შეჯახებით, ჰელიუმი და თავისუფალი ნეიტრონები წარმოიქმნება. ამ პროცესის დროს, გამოიყოფა უზარმაზარი ენერგია, რომელიც ვარსკვლავის ზედაპირზე, სინათლის სახით გამოდის. როდესაც ვარსკვლავს წყალბადის მარაგი ეწურება, თერმო-ბირთვული პროცესის შედეგად მიღებული ჰელიუმი, სხვა ქიმიურ ელემენტებად – ნახშირბადად, ჟანგბადად და ნეონად გადაიქცევა. ამ პროცესების საბოლოო შედეგი კი, კალციუმი, მაგნიუმი, არგონი, ალუმინი, ქრომი, სპილენძი, ოქრო, პლატინა და რკინა არის.

თერმო-ბირთვული პროცესის შეწყვეტის შემდეგ, ვარსკვლავის შემდგომი ბედი, მის ზომაზეა დამოკიდებული:

I. პატარა ვარსკვლავების შემთხვევაში, სიცოცხლის უკანასკნელ სტადიაზე, ჯერ კიდევ შემორჩენილი, შინაგანი ენერგიის გავლენით, ვარსკვლავი თანდათანობით იზრდება, იბერება და წითლდება. ამის შემდეგ, ის პლანეტარულ ნისლად იქცევა, მკვეთრად გამოხატული, თეთრი მანათობელი ბირთვით. ასეთ ვარსკვლავს, თეთრ ჯუჯებს ეძახიან. როდესაც ის ენერგიას ბოლომდე ამოწურავს და ნათებას შეწყვეტს, შავ ჯუჯად იქცევა.

II. დიდი ვარსკვლავების შემთხვევაში, ყველაფერი სხვაგვარად არის. თერმო-ბირთვული პროცესის შენელების შემდეგ, ასეთი ვარსკვლავები, წითელ სუპერ-გიგანტებად იქცევიან. გიგანტობისა და სუპერ-გიგანტობის სტადიებში, ვარსკვლავები 10-ჯერ და 100-ჯერ უფრო დიდები არიან, ვიდრე მათი სიცოცხლის, თერმო-ბირთვულ სტადიაში.

წითელი სუპერ-გიგანტების შიგნით, ჯერ კიდევ მიმდინარეობს გარკვეული რაოდენობის ენერგიის გამომუშავება, რომელიც ზედაპირისკენ არის მიმართული. ვარსკვლავიდან გაზის გამოჟონვა და მის ზედაპირზე დაგროვება იწყება. დროთა განმავლობაში, იმდენი გაზი გროვდება, რომ მისი მოცულობა რამდენჯერმე აღემატება ვარსკვლავის მოცულობას. ამის შემდეგ, ერთის მხრივ, გრავიტაციული ძალის და მეორეს მხრივ, – შინაგანი ენერგიის გავლენით, ვარსკვლავი ფეთქდება. წარმოიქმნება რადიაციული გამოსხივების უდიდესი ტალღა, რა დროსაც, მტვრის და გაზის გამოფრქვევა ხდება. ვარსკვლავის აფეთქებისას, ნათება იმდენად დიდია, რომ ის მილიონჯერ აღემატება, მზის მიერ, თავისი არსებობის მანძილზე, გამოსხივებული სინათლის ჯამს.

რადიაციული ტალღა, რომელსაც თან მოაქვს ვარსკვლავის სიღრმიდან გამოფრქვეული მტვრისა და გაზის ნაწილები, გზაში შეიძლება, წონასწორობაში მყოფ ნისლეულს შეეჯახოს და მას ვარსკვლავის სიღრმეში ჩამოყალიბებული და აფეთქების დროს, მტვრად ქცეული ქიმიური ელემენტები გადასცეს. გარდა ამისა, შეჯახების მომენტში, ტალღა გრავიტაციული ძალის ჩართვის პროვოცირებას ახდენს და ამის შემდეგ, ნისლეულის შეკუმშვის პროცესი იწყება, ანუ ახალი ვარსკვლავის ჩასახვა ხდება.

ვარსკვლავის აფეთქების შედეგად მიღებულ ნათებას, ზევარსკვლავი ეწოდება, რომელიც დროთა განმავლობაში, ქრება. ვარსკვლავის ადგილზე რჩება ნეიტრონული ვარსკვლავი (დამუხტული ნაწილაკებისგან შემდგარი ვარსკვლავი, რომელიც თავისი ღერძის გარშემო, სწრაფად ბრუნავს და პულსირებით ანათებს) ან გრავიტაციული ველი ე. წ. შავი ხვრელი.

6 მილიარდი წლის წინ, ზევარსკვლავმა სიცოცხლე მზეს მისცა. მტვრისა და გაზის ნისლეულის შეკუმშვის შემდეგ, მან სფეროს ფორმა მიიღო. მზე თავისი გრავიტაციული ძალით, ახლო-მახლოს გაბნეულ მტვერს, გაზს და ციურ სხეულებს იზიდავდა. თავდაპირველად ყველაფერი ქაოსურად მოძრაობდა, მოგვიანებით, საშენი მასალის დახარისხება დაიწყო: მძიმე ელემენტები მზესთან ახლოს გროვდებოდა, ხოლო მსუბუქი – შედარებით შორს. მიზიდულობის ძალით, ნაწილაკები ერთმანეთს ეკვრებოდნენ. მძიმე ელემენტებისგან შეიქმნა დედამიწის ჯგუფის პლანეტები, ხოლო მსუბუქით – პლანეტა-გიგანტები.

მზის სისტემაში შემავალი ციური სხეულების საერთო მასის 99, 8% მზეზე მოდის. დარჩენილი მასის 90% – იუპიტერზე და სატურნზე და მხოლოდ 10% – დანარჩენ პლანეტებზე და მცირე ზომის ციურ სხეულებზე.

მზის ნისლეულში, გრავიტაციული პროცესების დაწყებიდან, 1 მილიარდი წლის შემდეგ, შეიქმნა მზის სისტემა, მოხდა პლანეტებისა და სხვა ციური სხეულების ორბიტებისა და სიჩქარეების სტაბილიზება.

მზის ზომის ვარსკვლავები 10 მილიარდი წელი ცხოვრობენ და სიცოცხლის ბოლოს, თეთრ ჯუჯებად გარდაიქმნებიან.

ზომისა და სიცოცხლის ციკლის გარდა, ვარსკვლავები ერთმანეთისგან ფერითაც განსხვავდებიან. ყველაზე ცხელი ვარსკვლავი – ცისფერია, ყველაზე ცივი – წითელი.

ვარსკვლავები, ზედაპირზე არსებული ტემპერატურის მიხედვით, 7 კლასად იყოფიან:

ამ კლასიფიკაციის მიხედვით, მზე G კლასის ყვითელი ვარსკვლავია, რომლის ზედაპირზე ტემპერატურა – 6 000 გრადუსია, ხოლო მის ცენტრში – 13 000 000 გრადუსი.

მზის დიამეტრი 1 400 000 კმ-ია. მის შემადგენლობაში, 71% წყალბადი, 27% ჰელიუმი და 2% შედარებით, მძიმე ელემენტებია (ნახშირბადი, აზოტი, ჟანგბადი...). ყოველწამიერად ის 564 მლნ. ტ. წყალბადს წვავს, რომლიდანაც 560 მლნ. ტ. ჰელიუმი მიიღება. ხოლო, ამ მასებს შორის სხვაობა, 4 მილიონი ტონა ნივთიერება, – ენერგიად გარდაიქმნება, რომლის მხოლოდ 1/ორიმილიარდედი ნაწილი აღწევს დედამიწამდე.

მზიდან წამოსული სხივი 300 000 კმ/წმ. სიჩქარით მოძრაობს და ჩვენამდე 8 წუთში, ხოლო მზის სისტემის ბოლომდე, 5 სთ-ში აღწევს.

მზეს ერთგვაროვანი აგებულება არა აქვს. ის გარსებისგან შედგება. ცენტრალურ ნაწილში მოთავსებულია ბირთვი, რომელსაც გარს მზის ატმოსფერო აკრავს. თავის მხრივ, მზის ატმოსფერო სამი ფენისგან შედგება. ესენია: ფოტოსფერო, ქრომოსფერო და მზის გვირგვინი.

მზის ბირთვში თერმო-ბირთვული რეაქციები მიმდინარეობს. ტემპერატურა იქ 13-15 მლნ. გრადუსია. ბირთვში გამომუშავებული ენერგია, მზის ატმოსფეროში გადადის.

ფოტოსფერო მზის ხილული ნაწილია ანუ ის, რასაც ჩვენ ვხედავთ. ეს ფენა, მზის გარსებს შორის, ყველაზე თხელი და მკვრივია. მისი სიგანე, სულ რაღაც, 250 კმ-ია. სწორედ ფოტოსფეროდან ასხივებს მზე ენერგიას, სინათლისა და სითბოს სახით.

ქრომოსფერო მზის მეორე გარსია და მისი დანახვა მხოლოდ მზის სრული დაბნელების დროს შეიძლება. ასეთ დროს, მზის დისკის ირგვლივ ვარდისფერი რგოლები ჩნდება, რომლიდანაც 10-15 ათას კმ-ზე სპიკულები (ცეცხლის ენები) გამოდის.

მზის გვირგვინი კი, გავარვარებული გაზია.

დრო და დრო მზის ზედაპირზე ლაქები ჩნდება. ეს მოვლენა, მის ზედაპირზე, გარკვეულ არეალებში, ტემპერატურის ცვლილებას უკავშირდება. თუ არეალში ტემპერატურა, მზის ზედაპირის საშუალო ტემპერატურაზე 1 500 გრადუსით დაბალია, ლაქა მუქი ფერის არის, ხოლო თუ ამდენივე გრადუსით მაღალია – ღია.

არაერთი კვლევის თანახმად, მზის მასის ვარსკვლავის სიცოცხლის ხანგრძლივობა, დაახლოებით, 10 მლრდ. წელი გრძელდება. ასე, რომ, რადგან ჩვენი ციური მანათობლის ასაკი, თითქმის, 5 მლრდ. წელია, მას საკუთარი ევოლუციის ნახევარი უკვე გავლილი აქვს.

კომპიუტერული მოდელის გამოყენებით, მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დაახლოებით, 4-4, 5 მლრდ. წელიწადში, მზის ბირთვი იმდენად გაცხელდება, რომ თავისი მცხუნვარე სხივებით, დედამიწაზე არსებულ მთელ სიცოცხლეს გაანადგურებს. შემდეგ ეტაპზე, მისი გარსი გაბნევას დაიწყებს და ვარსკვლავთშორის მტვრის და გაზის რგოლები, ანუ პლანეტარული ნისლეული ჩამოყალიბდება. ამავდროულად, ბირთვი, რომელშიც თერმობირთვული რეაქციები თანდათან შეჩერდება, გაცივდება და მზე თეთრ ჯუჯად გადაიქცევა.

როგორც ექსპერტები ამბობენ, მზის გამოსხივების ინტენსივობა, დაახლოებით, 1 მილიარდ წელში მკვეთრად გაიზრდება, რაც თავის მხრივ, კლიმატის რადიკალურ ცვლილებას გამოიწვევს დედამიწაზე.

არხის სხვა სიახლეები:

* The Beatles–ს ალბომი პარალელური სამყაროდან (შეგიძლიათ მოუსმინოთ). ადგილი, სადაც ჯგუფის ყველა წევრი ცოცხალია

* მისტიკური ისტორიები, რომელიც რეალურად მოხდა (II ნაწილი)

* ყალბი ამბები ჩვენი ისტორიული წარსულიდან