"რუსები დედოფლისწყაროს ზამთარში „პოლუსიბირს“ ეძახდნენ, ზაფხულში - „პოლუპუსტინიას“. ახლა, როცა პლანეტისათვის ამ მართლაც თვალის დახამხამებაში, ციმბირიც ვეღარ ციმბირობს და უდაბნოც ვეღარ უდაბნოობს, არათუ მათი განახევრებული ვერსია, დედოფლისწყაროშიც ბევრი რამ შეცვლილია, მაგრამ ჩემს ბავშვობაში კლიმატი მეტსახელს ამართლებდა.

ზამთრობით დიდთოვლობა იცოდა და შემოდგომის ბოლოს უმზეო ადგილებში დადებული ყინულის ფენები აპრილის ბოლოსღა ლხვებოდა. თოვლის მოსვლა დღის რეჟიმს ბოლო პუნქტს ამატებდა - ციგაობას. ქალაქის უსწორმასწორო რელიეფის გამო საციგაო ადგილები უხვად გვქონდა.

სკოლაშივე ვთანხმდებოდით, საღამოს რომელ საციგაოზე ვხვდებოდით. ასპარეზზე უპირატესობა თვითნაკეთ ციგებს ჰქონდა. რკინის შედუღებული მილები ტყვიის სისწრაფეს იღებდა, ქარხნული წარმოების ციგები მაინცდამაინც სწრაფად ვერ მიდიოდა. როცა შეჯიბრი გვწყინდებოდა და თანასწორობის ხასიათზე ვდგებოდით, ციგებს თოკებით ერთმანეთზე ვაბამდით, ქარხნულ ციგებს შუაში ვაქცევდით, თვითნაკეთებს - „ვედუში პაკრიშკებად“ თავსა და ბოლოში ვუყენებდით და ბორჯომი-ბაკურიანის „კუკუშკასავით“ ვეშვებოდით დაღმა.

ზაფხულში დედოფლისწყარო მართლა ნახევარუდაბნო იყო დილა-საღამოს სიგრილით და შუადღის ხვატით. გამთენიისას ტაოსამშლელად გრილოდა. მზე ტბის მხრიდან ამოდიოდა და თანდათან სასტიკდებოდა. საგარეო საქმე მის გასასტიკებამდე უნდა მოგესწრო. ჩრდილები ნელ-ნელა მოკლდებოდნენ და ნელდებოდნენ და როცა მზე შუბისტარზე იჯდა, შენელებული კადრივით ზანტდებოდა ქალაქი, გარეთ თითქმის აღარავინ იყო. მზის მხარეს ფანჯრებს ღამის ფარდებს აფარებდნენ, ჩვენ ე. წ. ვსტავნებს ვხურავდით სიგრილის შესანახად. ზაფხულის შუადღე არ მიყვარდა. თავშესაქცევს ვერაფერს ვიგონებდი, არც ძილი მინდოდა, არც თამაში და სწავლა.

და ზუსტად ამ დროს, ყველაზე უხალისო შუადღისას გაისმებოდა შორი ძახილი - „მაროჟნეეე“... ბავშვები დავფაცურდებოდით, მშობლებსა და საფულეებს დავუწყებდით ძებნას. მერე კი ხურდებით ან მანეთიანებით „მემაროჟნე ვალოდასკენ“ გავრბოდით. ვალოდა ძია არასოდეს გვაჩქარებდა, იდგა ძეგლივით და გველოდებოდა და როცა მისკენ გავრბოდით, შორიდან გვეძახოდა, ნელა იარეთ, არ წაიქცეთ, არსად გავრბივარო. არც ვალოდა ძია გარბოდა, არც ნაყინი იყო მისწრებაზე, წავქცეულვართ კიდეც და მაინც გავრბოდით.

ნაყინი ადგილზე მზადდებოდა და იმდენი იყო, რამდენიც რაიონს სჭირდებოდა. სოფლებში საბარგულიანი მოტოროლერებით გზავნიდნენ, ქალაქში კი ვალოდა ძია დადიოდა ფეხით და საგანგებოდ დამზადებული სანაყინე ეტლით. ეტლზე კუბის ფორმის ყუთი იყო დამაგრებული. ყუთს გარედან სამზარეულო მუშამბა ჰქონდა შემოკრული შესაბამისი ნახატებით - ვაშლებით, მსხლებითა და ბლებით, შიგნიდან თერმოიზოლაცია ჰქონდა და ნაყინი არ დნებოდა. ზედაპირის ქვედა მარჯვენა კუთხეში ყუთს ლითონის კაუჭით შეკრული ასახდელი ჰქონდა.

ვალოდა ძია ინვალიდი იყო, მარჯვენა ხელი სრულფასოვნად არ უმოძრავებდა. ყოველთვის თეთრი ხალათი ეცვა და თავზე ოთხსავე კუთხეში გამოკვანძული ცხვირსახოცი ეფარა. სიარულის დროს მარჯვენა დაბლა ჰქონდა ჩაკიდებული, მარცხენა საღი ხელით აწვებოდა მძიმე ეტლს ნახევრად გაწოლილი და გვერდიდან რომ გაგეხედათ, ეტლისა და მეეტლის სილუეტი მართკუთხა სამკუთხედს მოგაგონებდათ. მივცვივდებოდით ბავშვები და მივუთვლიდით ხურდას.

ვალოდა ძია ფულს არ ითვლიდა, ჩვენს სინდისს ენდობოდა და შემოწმებას არ გვკადრებდა. მარცხენა ხელით მარჯვენას ზემოთ ამოიტანდა და გახსნიდა ლითონის კაუჭას. თვალწინ მიდგას ის კაუჭაც და ხელის გარუჯული მტევანიც, რომლის ფონზე ფრჩხილები თეთრლაქწასმულივით გამოიყურებოდა. ყუთს ახდიდა და ისე ღრმად ჩაჰყოფდა შიგ ხელს, თითქოს მეორე ხელი წყალში საცურაოდ უნდა მოუსვასო. ამოალაგებდა ქაღალდში შეხვეულ ნაყინის პატარა "აგურებს" და დასტა-დასტა დაგვილაგებდა ხელის მუდმივი შეხებისაგან გაცრეცილ მუშამბაზე, რომელსაც იმ ადგილას ძლივსშესამჩნევადღა ეტყობოდა ნახატები. თითქოს ვაშლები და მსხლებიც დროს გაეფერმკრთალებინა. მაინც რა განუმეორებელი გემო ჰქონდა იმ „აგურებს“.

„მაროჟნე“ 20 კაპიკი ღირდა და ეს ფული მაშინ არავის უჭირდა, მაგრამ ვალოდა ძია ხან გზაში გვხვდებოდა უფულოებს და ნისიად თითქმის ძალით გვაძლევდა. გადახდა ისევ სინდისზე იყო და არა კონტროლზე. მე მაოცებდა მისი სიყვარული და გულუხვობა და მინდოდა, სამაგიერო სიყვარული გამეღო, მაგრამ ჩვენი შეხვედრა წუთები გრძელდებოდა, ვალოდა ძიას წინ ყოველთვის დიდი გზა ედო და ვერაფერს ვახერხებდი მისთვის ცივი წყლის შეთავაზებისა და ზედმეტად ხმამაღალი „გამარჯობის“ გარდა. როცა ვალოდა ძიას ვალი მქონდა, მოსვენება მეკარგებოდა და მისი „მაროჟნეეე“ სულ სხვა ქუჩიდანაც რომ გამეგო, თავგამეტებით გავრბოდი ვალის დასაბრუნებლად. გაეცინებოდა ხოლმე ამაზე და მეტყოდა - რა იყო, ეკავ, თქვენსკენ აღარ გამოვივლიდი?

ჩემს ბავშვობაში პატარა ქალაქის ცხოვრებას ერთი დიდი „გამონათება“ ჰქონდა - კინო! კინოში წასვლა რიტუალი იყო, რომელიც ეტაპებს მოიცავდა. ეს ეტაპები ქალაქის რამდენიმე ადგილას გაკრული კინოაფიშების წაკითხვით იწყებოდა. აფიშებს ქაღალდის დიდ ფორმატებზე გუაშით წერდნენ და შემინულ დაფებზე აკრავდნენ. შემდეგი ეტაპი კინოში წასვლის დამსახურება იყო. იოლად არ გვიშვებდნენ.

კინოსკენ უფრო ჩემი უფროსი და-ძმები იწევდნენ და მეც მათ ავეტორღიალებოდი ხოლმე. მათ თანატოლებთან უნდოდათ ყოფნა და ჩემს წაყვანას უარობდნენ. იმიზეზებდნენ, რომ საღამოს სეანსზე დამეძინებოდა ან არ იყო საჩემო ფილმი და ვერ გავიგებდი, უარეს შემთხვევაში კი - შევშინდებოდი. რა თქმა უნდა, რაც უფრო უარობდნენ, მით უფრო ვუმატებდი ტირილს. ბოლოს ნაბოლარას ვაჭრული ცრემლები სჭრიდა და მშობლების განაცხადი შეუვალი იყო - ან ამასაც წაიყვანთ, ან არ წახვალთ! დილემა საჩემოდ წყდებოდა და მათაც მივყავდი ალმაცერი მზერითა და კულულზე მოქაჩვით, რომელთაც არად დაგიდევდით.

ერთ-ერთი ამგვარი სცენის შემდეგ ტყუპებმა და მათმა თანაკლასელებმა კინოში წამიყვანეს. მეგობრები გვერდიგვერდ დასხდნენ და მე ჩემმა დამ გვერდით დამისვა. მეორე მხარეს ვალოდა ძია დამიჯდა. გადიოდა ფილმი - „ლეგენდა დინოზავრზე“. ახლაც მთელი სიცხადით მახსოვს მაშინდელი შიში.

ჩაბნელებული დარბაზის უშველებელ ეკრანზე მთელი პლანით მოდიოდა დინოზავრი, საზარელი ეფექტებით იყო ფილმი გადაღებული. ჩემი და „უხორცოსავით“ უშიშარი იყო და მეგობრებთან ჩურჩულში გართულმა ვერ შეამჩნია, როგორ დავიზაფრე. სამაგიეროდ, ვალოდა ძიას არ გამოჰპარვია ეს და თვალს არ მაშორებდა. მე მის მიმართ ისედაც მშობლიური გრძნობა მქონდა და ვერც ვაკვირდებოდი, რომ შეშინებული ჩემი დისკენ კი არა, ვალოდა ძიასკენ ვიწევდი. ახლაც მესმის მისი ხმის ტემბრი - ნუ გეშინია, ეკავ, ეს ზღაპარია, დინოზავრები არ არსებობენ.

და-ძმებს ძალით გაკიდებულმა ვეღარც მათთან ვიკისრე, რომ მეშინოდა და ვერც ის მოვიფიქრე, რომ ეკრანისათვის თვალი ამერიდებინა. სტერეოტიპების დრო იყო და თუ კინოში წახვიდოდი, უნდა გეყურა კიდეც. ფილმს ვალოდა ძიაზე მიკრულმა ვუყურე. ერთი მომენტი განსაკუთრებით მძიმე სანახავი იყო და ვალოდა ძიამ უცებ თვალებზე მზისგან დაჟანგული ლითონის ხელი ამაფარა. ცხადად მახსოვს დიდ ეკრანზე დინოზავრის დასისხლიანებული თვალი, რომელსაც ვალოდა ძიას მოუხეშავ თითებს შორის შევასწარი მზერა და მისი ბუხუნა, სიკეთით სავსე ხმით ნათქვამი საყვედური - შენ აქ რატო წამოგიყვანეს, ეკავ!..

მაშინ მეგონა, რომ ვალოდა ძიას გამორჩევით ვუყვარდი და განსხვავებულად მექცეოდა. მსუქანი და ხუჭუჭა ბავშვი ვიყავი და მიჩვეული ვიყავი უცხოთაგან მოფერებას. გვიან მივხვდი, რომ ვალოდა ძიას ყველა ბავშვი უყვარდა და ყველას განსხვავებულად ექცეოდა.

კიდევ ერთ ამბავს გეტყვით. მაიას თანაკლასელები აუტყდნენ და თითქმის ძალით წაიყვანეს კინოში. კარგ ფილმებზე ხომ სულ ანშლაგები იყო. მისულან და ერთი ბილეთი დაკლებიათ. მაიას დაუწყია ბუზღუნი, რა გინდოდათ, ხომ ხედავდით, რომ გული არ მომწევდაო და წამოსვლა დაუპირებია. ვალოდა ძიას შემთხვევით გაუგია ეს ამბავი და თავისი ბილეთი მიუცია. დაწყებულა ერთი ალიაქოთი, არ ართმევდნენ თურმე. - რას ამბობ, შვილო, შენ სახლში გაბრუნდე და მე კინოს ვუყუროო? - უთქვამს და სახლში წასულა. ბილეთის საფასურის გამორთმევაზე ხომ ზედმეტი იყო ლაპარაკი.

ერთხელ ტყუპებს და მათ თანაკლასელებს სადღაც ქუჩაში გადაჰყრიათ ვალოდა ძია თავისი ეტლით. მოდიოდნენ თურმე და სიცილ-ხარხარით არე მოჰქონდათ. ფული არ ჰქონიათ. ვალოდა ძიას ნაყინები დაურიგებია. ვალს მალე დაგიბრუნებთო, - უთქვამთ გოგო-ბიჭებს. -არა, ბავშვებო, ეს საჩუქარიაო, - უპასუხია „მემაროჟნეს“. მერე მაინც მიუტანიათ ფული. კატეგორიულად უუარია. ისეთი ბედნიერები მოდიოდით მაშინ, ისეთი მხიარულები, იმ ნაყინში ფულს როგორ ავიღებო... თავისი ხომ არ იყო ის ნაყინი, თვითონ დღიურ ანაზღაურებაზე მუშაობდა. რა თქმა უნდა, თავისი მცირე ხელფასიდან დებდა მერე იმ ფულს, მაგრამ ვალოდა ძიას ასეთი ყოფა მოსწონდა, ასე ეცხოვრებოდა. მას იმ ნაყინის ფასზე გაცილებით ძვირად უღირდა ლაღი გოგო-ბიჭების ცქერა, ბავშვების ბედნიერებაში იხდიდა იმ ფულს, ასეთი "ვაჭრობა" იყო მისთვის სარფიანი.

ერთ ზაფხულს ტყუპების მეგობარს გერმანელები ესტუმრნენ. შუადღისას, როცა ასფალტიდან ასული ბუღი მორევივით ტრიალებდა და თვალით იხილვებოდა, მხოლოდ ბუზების ბზუილი და ვალოდა ძიას „მაროჟნეეეე“ ესმოდა ქალაქს. გერმანელებს ყურადღება მიუქცევიათ ამ ხმისთვის და საგანგებოდ გამოუკითხავთ მისი ამბავი. მასპინძელი გვიყვებოდა, როგორი სიყვარულით ელოდნენ სტუმრები „მემაროჟნე ვალოდას“ ხმას და მისი შორიდან გაგონებისთანავე ღობეზე გადმოყუდებულები როგორ უცდიდნენ მის გამოჩენას.

ჩემი ბავშვობის ზაფხულის შუადღის გახსენებაზე ვალოდა ძიას „მაროჟნეეეე“ მესმის და თითქმის ცხადად ვხედავ თეთრხალათიანს. „უდაბნოს ქიმერასავით“ იდგა ხოლმე და გველოდა. ჟანგიანი რკინის ხელმოტეხილ უხეშ ქანდაკებას ჰგავდა ვალოდა ძია. თითქოს ადამიანის გამომეტყველებაში მისი სული უნდა ისახებოდეს, მაგრამ ყოველთვის ასე არ არის. უცხოს მისი დანახვა ნერვის ერთ ძაფსაც არ გაუტოკებდა. უშნო კაცი იყო, მაგრამ მე მომწონდა. არც თვალებში ჩანდა თითქოს სიკეთე. შუადღის მზით დამწვარ ნაკვთებზე სული ვეღარ ერეკლებოდა. ვალოდა ძია უნდა გცნობოდა, რომ ორმოცი წლის შემდეგ მასზე ფიქრი აგკვიატებოდა.

ვალოდა ძიას არც ეთნიკური წარმომავლობა ვიცი, არც აღმსარებლობა, არც საფლავი. მისი პატარა ქოხიც, რა ხანია, გამოხურულია. ვიცი ის, რომ ღმერთი სიყვარულია და რომ ვალოდა ძიას ჟანგიან სხეულში მთლიანად სიყვარული იდგა. არ შეიძლება, აუწონავი დარჩენილიყო ის სიკეთე და ვალოდა ძია ცუდად იყოს!

ვალოდა ძია ჩვენი ნახევარუდაბნოს მთელი ქარავანი იყო, გზიანი ქარავანი...