სტალინის რეაქცია დიდი სამამულო ომის დასაწყისთან დაკავშირებით და მისი ქცევა ომის პირველ დღეებში ( ხალხისადმი მიმართვამდე, რომელიც 1941 წლის 3 ივლისს მოხდა) დღემდე ისტორიკოსებისა და პოლიტოლოგების ინტერესის საგანია. კერძოდ, მრავალი ავტორის აზრით, მინსკის დაცემიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ (ჩვეულებრივ საუბრობენ 1941 წლის 29-30 ივნისის პერიოდზე) საბჭოთა სახელმწიფოს მეთაური იყო დეპრესიულ, შრომისუუნარო და პანიკურ მდგომარეობაში, სამედიცინო ენაზე ამ მდგომაროებას „პროსტრაციას“ უწოდებენ.80 წლის წინანდელ ამბების ქრონიკას ქვემოთ გაეცნობით.

რას ამბობენ მოგონებებში

ანასტას მიქოიანის მემუარების თანახმად, სტალინი ომის პირველ ხანებში დეპრესიაში იმყოფებოდა, რაც აისახა ომის დასაწყისში ხალხის წინაშე სიტყვით გამოსვლაზე უარის თქმით (მიუხედავად იმისა, რომ გარემოცვა დაბეჯითებით ამისკენ უბიძგებდა ).

ვიაჩესლავ მოლოტოვის ჩვენების თანახმად, სტალინმა 22 ივნისს უარი თქვა სიტყვით გამოსვლაზე ობიექტური მიზეზების გამო: შემდეგ იგი იხსენებდა, როგორ დაწერა სტალინთან ერთად ხალხისადმი მიმართვის ტექსტი, რომლითაც მიმართა კიდეც მოლოტოვმა 22 ივნისს, დღის 12 საათზე, ცენტრალური ტელეგრაფიდან.

"რატომ მე და არა სტალინი? "-წუწუნებდა მოლოტოვი.

სტალინს არ სურდა ყოფილიყო პირველი, უნდოდა უფრო მკაფიო სურათი ჰქონოდა ფრონტზე, დაელოდებოდა რამდენიმე დღეს და ისაუბრებდა, როდესაც ფრონტებზე ვითარება გაირკვეოდა.

ნაწილობრივ ანალოგიურ განმარტებას იძლევა ისტორიკოსი ოლეგ ხლევნიუკი: ომის პირველ დღეებში არ არსებობდა ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა ხდებოდა, სრული გაურკვევლობა. ქვეყნის უმაღლეს ხელმძღვანელობას ბოლომდე არ ესმოდა რეალური სიტუაცია და სტალინმა უბრალოდ არ იცოდა რა უნდა ეთქვა.

მოლოტოვი სტალინს აღწერდა არა როგორც "დეპრესიულს", არამედ როგორც "შეშფოთებულს - მაგრამ გარეგნულად არ იმჩნევდა" .

ამავე დროს, ასე იხსენებს სტალინს სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოს საქმეთა ხელმძღვანელი იაკოვ ჩადაევი.22 ივნისს ”ის დაღლილი, გამოფიტული და მოწყენილი ჩანდა". მასში დეპრესიული განწყობა იგრძნობოდა.

როგორც კ. ვ. პლეშაკოვი იხსენებს, ”მისი [სტალინის] სამუშაო დრო საოცრად მოკლე იყო და დროში იცვლებოდა” . 29 ივნისს მან მიიღო პირველი და ჯერ კიდევ ბუნდოვანი ინფორმაცია მინსკის დაცემის შესახებ , იგი ეწვია თავდაცვის სახალხო კომისარიატს (ჟუკოვის მოგონებების თანახმად - ორჯერ), სადაც მას ჰქონდა "დაძაბული საუბარი" გიორგი ჟუკოვთან.

ამის შემდეგ სტალინი წავიდა კუნცევოს აგარაკზე და იქ ჩაიკეტა, არავის იღებდა და სატელეფონო ზარებს არ პასუხობდა. იგი ამ მდგომარეობაში იყო მეორე დღის საღამომდე.

დაახლოებით საღამოს 5 საათზე მასთან მივიდა დელეგაცია (მოლოტოვი, ბერია, მალენკოვი, ვოროშილოვი, მიქოიანი და ვოზნესენსკი) და სთხოვეს მას ხელისუფლებაში დაბრუნება და სათავეში ჩადგომოდა ახალი საგანგებო სიტუაციის მმართველი ორგანოს.

სწორედ ამის შემდეგ შეიქმნა სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტი (ГКО) რა დროსაც პასუხისმგებლობები გადანაწილდა პოლიტბიუროს წევრებზე.

მიღების ჟურნალი

1924 - 1953 წლებში ჟურნალებში აღირიცხებოდა სტალინის მიერ მიღებული პირები. ამ ჟურნალების შინაარსი პირველად გამოქვეყნდა 1994-1998 წლებში, ხოლო მეორედ 2008 წელს ცნობარში „სტალინთან მიღებაზე“

სწორედ ამ ჟურნალების მიხედვით იკვეთება საინტერესო ფაქტები.

"ზოგი ექსპერტი სტალინის მიერ კრემლის კაბინეტში მიღებულ ვიზიტორების ჟურნალებს უწოდებს "ფარულს სენსაციას", "დროის ბომბს", რადგან ისინი ბევრ მოულოდნელობას მალავდა და ბევრ საიდუმლოს ამჟღავნებს"-ამბობს ისტორიის მეცნიერებათა კანდიდატი, დოცენტი ოლეგ გორელოვი.

ო. გორელოვი აღნიშნავს, რომ ”საყოველთაოდ ითვლება, რომ სტალინი ღრმა დეპრესიაში ჩავარდა მას შემდეგ, რაც შეიტყო, რომ ჰიტლერმა დაარღვია თავდაუსხმელობის პაქტი და სსრკ-ს თავს დაესხა . უამრავი ფილმი, მრავალი წიგნი ეძღვნება ამ ეპიზოდს.

მაგრამ დოკუმენტების ანალიზის შედეგად გორელოვი ასკვნის, რომ ”28 ივნისამდე, სტალინის კაბინეტში შეხვედრები ტარდებოდა ყოველდღე; მხოლოდ 29-30 ივნისს არ არის ჩანაწერები და განახლებულია 1941 წლის 1 ივლისიდან. ”

ბოლო-ბოლო რა არის სიმართლე?

გ.კ. ჟუკოვის მოგონებების თანახმად, 30 ივნისს სტალინმა დაურეკა გენერალურ შტაბს, ბრძანა გენერალი პავლოვის ფრონტიდან გამოძახება, ხოლო ივნისის ბოლოს სტალინმა კვლავ შეიტანა ცვლილებები სამხედრო ხელმძღვანელობაში - 30 ივნისს, უფროსი ჩრდილოეთის შტაბის დასავლეთის ფრონტზე დაინიშნა გენერალ-ლეიტენანტი ნ.ფ. ვატუტინი, ხოლო ა.მ. ვასილევსკი დაინიშნა გენერალური შტაბის უფროსის პირველ მოადგილედ.

გ.კ. ჟუკოვი კატეგორიულად უარყოფს სტალინის პროსტრაციულ მდგომაროებაში ყოფნას და იმ მითსაც, თითქოს სტალინის ომის პირველივე დღეებში უსუსურ მდგომარეობაში იყო:

"ამბობენ, რომ ომის პირველ კვირას სტალინი ის იყო დაბნეული, რომ რადიოთი გამოსვლაც კი არ შეეძლო და სიტყვით გამოსვლა მოლოტოვს მიანდოო. ეს არ შეესაბამება სინამდვილეს ”

თუმცა უცნაური ისაა, რომ ჟუკოვი იმავე წიგნის სხვა ნაწილში შემდეგს წერს: ”პირველი დღის განმავლობაში მან ნამდვილად ვერ შეძლო თავის ხელში აყვანა, რათა მტკიცედ ეხელმძღვანელა მოვლენებისთავის. სტალინისთვის მტრის თავდასხმის შედეგად გამოწვეული შოკი იმდენად ძლიერი იყო, რომ ხმის ტემბრი დაუდაბლდა და მისი ბრძანებები შეიარაღებული ბრძოლის ორგანიზების შესახებ ყოველთვის არ შეესაბამებოდა არსებულ ვითარებას. ”

ვიაჩესლავ მოლოტოვმა, მწერალ ჩუევთან საუბრისას გაიხსენა, რომ სტალინი "ორი-სამი დღე" იმყოფებოდა აგარაკზე და თანამებრძოლებს არც დანახვებია. მისი თქმით, სტალინი მტკიცე იყო, მაგრამ ამავე დროს ღელავდა და "ცოტათი დეპრესიაში იყო". მოლოტოვი ზოგად ატმოსფეროს შემდეგნაირად აღწერა: ”არ იგინებოდა, მაგრამ აფორიაქებული ჩანდა”.

მოლოტოვმა ასევე დაადასტურა ს.მ.შტემენკოს გამოთქმული აზრი: ”სტალინი პირველ დღეებში პანიკაში იყო? არა მგონია, ის პანიკაში ყოფილიყო. ეს შტაბში არ იგრძნობოდა. სტალინი პანიკაში რომ ჩავარდნილიყო, ეს ნამდვილად აისახებოდა ჩვენს მუშაობაზე ”

და ბოლოს ყველაზე მთავარი:სტალინმა ერთ – ერთ სადილზე აღიარა, რომ 1941 წლის 29 – დან 30 ივნისის ღამე მისთვის ყველაზე რთული და დასამახსოვრებელი იყო.

რას ფიქრობენ ისტორიკოსები?

რაც შეეხება იმ მოვლენებს, რომლებიც სტალინის ნერვულ შეტევებს უძღოდა წინ, ისტორიკოსები აღნიშნავენ, რომ სტალინის თავდაცვის სახალხო კომისარიატში ვიზიტის შესახებ ინფორმაცია ურთიერთსაწინააღმდეგოა.(ორჯერ- როგორც ამბობს ჟუკოვი თუ ერთხელ, როგორც ამბობენ სხვები).

მიქოიანის მტკიცებაც საეჭვოა, რადგან ამბობს, რომ სტალინს ნერვიული შეტევა 29 ივნისს საღამოს დაეწყო, თუმცა ჟურნალის მიხედვით ჩანს, რომ ეპიზოდი მოხდა 28-29 ივნისის გვიან ღამეს (1 – დან 2 საათამდე, როდესაც სტალინი კუნცევოში გაემგზავრა) ამრიგად, მოვლენათა ქრონოლოგია მიქოიანმა ერთი დღით "გადაიტანა" .

როი მედვედევის თანახმად, ჟურნალის ჩანაწერების გამოქვეყნების შემდეგ საბოლოოდ გაირკვა, რომ სტალინის სამხედრო ოპერაციების ხელმძღვანელობისგან თავის არიდების საკითხი სიმართლე იყო, მანამდეც მელტიუხოვი ამტკიცებდა, რომ სტალინის ხელმძღვანელობაზე უარის თქმა-დადასტურებული ფაქტიაო და დასტურად იშველიებდა ხრუშჩოვის მემუარებს.

ისტორიკოსი კ. ვ. პლეშაკოვი 28-29 ივნისის მოვლენებს ასეთ შეფასებას აძლევს : როგორც ჩანს, ქალაქ [მინსკის] ჩაბარება ბელადისთვის ბოლო წვეთი აღმოჩნდა, რომელმაც მთლიანად გაანადგურა მის მიერ გამოგონილი სამყარო და სასოწარკვეთილების უფსკრულში შთაინთქა.

30 ივნისი შეიძლება სტალინის დასასრულის დასაწყისი იყო. მან დროებით მიუშვა მართვის სადავეები და ეს დაემთხვა დრამატულ ტერიტორიულ და ადამიანურ დანაკარგებს - უპრეცედენტო მარცხს რუსეთის ისტორიაში.

30 ივნისს სტალინი ცხოვრებას დაუბრუნდა […] როგორც [თანამოაზრეებმა] აღნიშნეს, გაირკვა, რომ მათ კვლავ ეშინოდათ მისი, ასე რომ, ბოლოს და ბოლოს სტალინმა მოახერხა გამარჯვებული გამოსულიყო ამ დრამატული სიტუაციიდან;