საით მიედინება თანამედროვეობა? რატომ ვცხოვრობთ მარადიულ აწმყოში? არსებობს თუ არა წარმატების ფორმულა დღეს? რა დაგვიჯდა თავისუფლება ადამიანებს? რა მოხდება ამის შემდეგ? ამ კითხვებზე სოციოლოგს, პოლიტოლოგს, პროფესორ ზიგმუნდ ბაუმანს აქვს პასუხები, თუმცა არცთუ დამაიმედებელი. ბაუმანი პოსტმოდერნულ სამყაროს იკვლევდა და მისმა თხევადი მოდერნულობის კონცეფციამ ძირეულად შეცვალა ჩვენი წარმოდგენები თანამედროვე ისტორიულ თუ კულტურულ ყოფაზე. მისი შრომები ეძღვნება იმ ძირეულ პოლიტიკურ, კულტურულ, ეკონომიკურ ცვლილებებს, რომელიც კაცობრიობამ განიცადა უკანასკნელი 100 წლის განმავლობაში.

დიდი ხნის მანძილზე კაცობრიობა ცხოვრობდა ტრადიციულ ინდუსტრიამდელ, აგრარულ საზოგადოებაში, რომლის დროსაც, ძირითადად, მისდევდა სოფლის მეურნეობას. შემდეგ იგი გადავიდა მოდერნულ საზოგადოებაში - ინდუსტრიულ საზოგადოებაში, ხალხი გადასახლდა ქალაქებში, დაიწყო მუშაობა ქარხნებში, ფაბრიკებში და საკუთარი თავი აღმოაჩინა ინდუსტრიული მოდერნიზაციის ეპოქაში. ადამიანებმა ირწმუნეს პროგრესის! მოდერნის მთავარი იდეა იყო სწრაფვა დინამიური ღირებულებებისკენ, გონიერებისკენ, სინათლისკენ. მოდერნისას ტრადიციული საზღვრების რღვევა დაიწყო და კაცობრიობა გათავისუფლდა ტრადიციული პრაქტიკებისგან, რომელიც განსაზღვრავდა მის ცხოვრებას მრავალი საუკუნის განმავლობაში. მაგრამ უნდა აღნიშნოს, რომ მოდენისკენ სწრაფვა არ ყოფილა უკონტროლო. იგი მყარ ჩარჩოებში იყო მოქცეული და სწორედ ამიტომ ამ პერიოდს ბაუმანი უწოდებს მყარ მოდერულობას. მყარი მოდერნულობა ძველ დისციპლინებს ანაცვლებდა ახალი დისციპლინული პრაქტიკებით, რომელიც უფრო კარგად იყო მორგებული და მისადაგებული ახალ რეალობებზე.

მოდერნულობის მთავარი ამოცანა იყო ადამიანის გათავისუფლება ტანჯვისგან, სიღარიბისგან, უბედურებებისგან. სახელმწიფო წარმოჩნდებოდა როგორც ჰუმანური ინსტიტუტი. სახელმწიფო იყო მთავარი ინსტრუმენტი, რომელსაც უნდა უზრუნველეყო ადამიანების სხვლა უკეთესი საზოგადოებისკენ და ეს უნდა გაეკეთებინა სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა შტოს. მოდერნის პერიოდის პოლიტიკოსები საზოგადოებას ყველა დაავადებისგან განკურნებას ჰპირდებოდნენ. თუმცა სამოცდაათიან წლებში ვითარება შეიცვალა და დაიწყო საუბარი გლობალიზაციაზე, პოსტინდუსტრიულ საზოგადოებაზე, პოსტმოდერნიზმზე.


პოსტმოდერნიზმზი, ასე ვთქვათ, მოხმარების საზოგადოებაა. მეცნიერთა ნაწილი ამას არ ეთანხმება, მაგალითად, იურგენ ჰაბერმასი ამბობს, რომ პოსტმოდერნის ეპოქა არ დამდგარა და იმას, რასაც ბაუმანი პოსტმოდერნს უწოდება, მას მიაჩნია, რომ ეს არის დაუსრულებელი მოდერნი. ანუ ის ტენდენციები, რაც განსაზღვრავს 21- ე საუკუნეში ჩვენს ცხოვრებას, ჰაბერმასის აზრით, უკვე მოდერნის პროექტში იყო ჩადებული და მის გაგრძლებას წარმოადგენს. მაგრამ თავის მხრივ, ჰაბერმასს არ ეთანხმება ბაუმანი, და ამბობს, რომ მოდერნის საზოგადოება, რომელიც დაფუძნებული იყო განმანათლებლობაზე, პროტესტანტიზმზე, სამეცნიერო-ტექნიკურ რევოლუციაზე, წარსულს ჩაბარდა სამუდამოდ. მისი აზრით, პოსტმოდერნი არ არის მოდერნის განშტოება და იგი ძირეულად ახალი მოვლენაა, რომლის მსგავსი კაცობრიობას აქამდე არ უნახავს, მასში საზოგადოებას აქამდე არასოდეს უცხოვრია. მას უწოდებს იგი თხევად მოდერნულობას. მას მიაჩნია, რომ 70-იანი წლების შემდეგ მოხდა მოდერნული პრაქტიკების, ინსტიტუტების ეტაპობრივი გალღობა.

ადამიანებმა ჩათვალეს, რომ ორუელისეული "დიდი ძმა" მათ აღარ აკონტროლებდათ, სახელმწიფოს ტოტალიტარული ამბიციები წარსულში დარჩა, მაგრამ ამავდროულად, მათ დაკარგეს მომავალში უკეთესი საზოგადოების არსებობის რწმენა. პოსტმოდერნიზმის მთავარ თავისებურებად ბაუმანს მიაჩნია სწორედ მომავლის იმედისა და მომავლის რწმენის დაკარგვა. საზოგადოების მხსნელ მისიაში რწმენა დაიკარგა და მთავარ უნარად თანამედროვე საზოგადოებაში იქცა მოქნილობა ადამიანისთვის, რომ სწრაფად შეძლოს ცვალებად გარემოსთან შეგუება, შეიძინოს საჭირო უნარები. დაჩქარდა ცხოვრება. სწრაფად გადაადგილდება კაპიტალი, თავად ადამიანები, ინფორმაცია. ასეთ ვითარებაში კი ცხოვრებისა თუ კარიერის ხანგრძლივვადიან დაგეგმვას არავითარი აზრი აღარ აქვს, რადგან წარმატების ფორმულა, რომელიც დღეს მუშაობს, ხვალ საერთოდ არაეფექტური შეიძლება ქღმოჩნდეს. ყოველივე ეს ნიშნავს, რომ ცხოვრება მიმდინარეობს მარადიულ აწმყოში, რაც კარგად ჩანს თუნდაც შრომის ბაზართან მიმართებაში. ბაუმანი მოდერნის ეპოქას უწოდებდა კაპიტალის და შრომის ქორწინების ხანას - როგორც მშრომელები იყვნენ დამოკიდებული კაპიტალზე, ასევე კაპიტალიც იყო დამოკიდებული მშრომელებზე, რადგან მათ გარეშე არ შეეძლო კაპიტალს განვითარება, გაზრდა, წინსვლა. ფორდის ქარხანა არის ამის მაგალითი, როცა ყველა საერთო მიზანს ემსახურებოდა. ეს მიზანი იყო გარედან დასახული და სახელმწიფო იყო მისი მთავარი მაკონტროლებელი ორგანო. მართალია, შრომა მოდერნის საზოგადოებაში იყო მოსაწყენი, მონოტონური და რუტინული, მაგრამ სამაგიეროდ, იყო ხანგრძლივვადიანი და სტაბილური. ადამიანებს შეეძლოთ ხანგრძლივი ვადით დაეგეგმათ საკუთარი ცხოვრება, ხანგრძლივვადიანი ვალდებულებები აეღოთ, ხანგრძლივვადიანი იყო ურთიერთობებიც სხვა ადამიანებთან, მისაღებ და სამაგალითო პრაქტიკად ითვლებოდა, თუ ადამიანი ერთსა და იმავე საწარმოში მუშაობდა დიდხანს, თუ მას ჰქონდა დიდი სამუშაო სტაჟი, ითვლებოდა საკუთარი საქმის ოსტატად, პენსიაზე გავიდოდა იმავე ქარხნიდან, რომელშიც ახალგაზრდობაში დაიწყო მუშაობა. არსებობდა შრომითი დინასტიებიც კი, კულტივირდებოდა კოლექტივიზმი. დღეს ეს ვითარება შრომის ბაზარზე რადიკალურად შეიცვალა, მთლიანად მოირღვა მოდერნის პერიოდის შრომის ბაზარი და ტრადიციული შრომითი ურთიერთობები აბსოლუტიურად დაინგრა და დაიშალა. დღეს ადამიანებს უწევთ მუშაობა მოკლევადიანი სამუშაო კონტრატებით, ხშირად შრომითი გარანტიების გარეშეც კი. ქრება მთელი რიგი საწარმოები, მთელი რიგი სპეციალობები, პროფესიები. ადამიანი იძულებულია რამდენიმე სამსახურში იმუშაოს და შეიძლება სხვადასხვა პროფესიითაც კი მოუწიოს მუშაობა. ამას უწოდებს ბაუმანი "მოდერნს ილუზიის გარეშე".

მყარი მოდერნის სისტემაში ინვესტიციათა სისტემა იყო მოუქნელი და, შესაბამისად, კაპიტალიც და მშრომელებიც ერთ ადგილას იყვნენ მიჯაჭვულები, მათი გადაადგილება რთულად წარმოსადგენი იყო. დღეს მშრომელები კიმართალია, დარჩნენ ამ სტატიკურ მდგომარეობაში, მაგრამ კაპიტალს შეუძლია სწრაფად შეიცვალოს ადგილი. კაპიტალს არ გააჩნია სამშობლო, მას შეუძლია მოძებნოს მისთვის უფრო მისაღები, უფრო სასურველი პირობები, გადავიდეს სხვაგან და შესაბამისად შრომა, რომელიც არ მოითხოვს სპეციფიკურ უნარებს, ჩანაცვლებადი გახდა. ლოკალურ სივრცეზე დამოკიდებულება და ერთ ადგილზე ადამიანის ხანგრძლივვადიანი მიბმა უკვე წარუმატებლობად აღიქმება. დღეს პროგრესულობად და წარმატებად ითვლება ცხოვრების მომთაბარე წესი.

პოსტმოდერნიზმის ეპოქაში, ბაუმანის აზრით, მნიშვნელოვანი ისიც, რომ ხელმძღვანელი და მაკონტროლებელი ორგანოები წარსულს ბარდებიან. თანამედროვე ადამიანებს უწევთ პასუხისმგებლობის აღება, გადაწყვეტილების მიღება. ადამიანები გავადვიდნენ ატომიზირებული ინდივიდების მდგომარეობაში ანუ ადამიანებს შეუძლიათ არ დაეყრდნონ სახელმწიფოს, ბელადის, ლიდერის რჩევებს, რადგან ასეთი არც არსებობს უკვე. ერთი შეხედვით, ადამიანი განთავისუფლდა, მაგრამ ამავდროულად, იგი ვერ გახდა ბედნიერი, რადგან პრობლემები არსად გამქრალა და ამ პრობლემებთან გამკლავება მას მარტო უწევს. წარუმატებლობას იგი ვერავის გადააბრალებს საკუთარი თავის გარდა. მისი თვითგამართლება დასუსტდა, თვითდანაშაულება გაიზარდა. სოციუმი უკვე არის ინდივიდუალიზებული. ასეთი საზოგადოება არის რისკის საზოგადოება. ეს განსაკუთრებით კარგად ჩანს ეკონომიკის და პოლიტიკის სფეროებში. ერთი მხრივ, ხდება ეკონომიკური ურთიერთობების სულ უფრო და უფრო გართულება, ხოლო მეორე მხრივ, საზოგადოების ფრაგმენტაცია. ამ ორი მოვლენის ერთმანეთთან დაჯახება თანამედროვეობის მთავარ დილემას წარმოადგენს.

იმ ვითარებაში, როცა საზოგადოება სულ უფრო ინდივიდუალიზებული ხდება, ეს ეკონომიკური ურთიერთობებიც სულ უფრო ავტოქტონურია და ტრადიციული კავშირების, როგორიც იყო ეთნიკური, ეროვნული, ოჯახური და ა.შ., როლი სულ უფრო და უფრო უფასურდება. ამიტომაც არის თანამედროვე საზოგადოება ანტიჰუმანიზმით გაჟღენთილი, ხოლო ადამიანი სულ უფრო და უფრო დაბნეული, დეზორიენტირებული, შეზღუდული და უუნაროც კი. ადამიანები სულ უფრო და უფრო ნაკლებ ინტერესს იჩენენ პოლიტიკის მიმართ, პოლიტიკური პარტიებისა და მოძრაობების მიმართ, პოლიტიკური იდეების მიმართ. თვითონ პოლიტიკური პარტიების იდეოლოგიაც გადღაბნილია, რთული გახდა განსხვავების პოვნაც. დღეს ითვლება, რომ ადამიანებს უნდა აინტერესებდეთ მხოლოდ ხანმოკლევადიანი მიზნები და ამოცანები იქნება ეს ქუჩაში კრიმინალის შემცირება თუ საკვების ხარისხის გაზრდა, პენსიის მატება თუ კომუნალური გადასახადების შემცირება, ხოლო ხანგრძლივვადიანი ამოცანა უკეთესი საზოგადოების შექმნა, რაც მოდერნულ საზოგადოებას ჰქონდა, დღეს უკვე პოპულარობით აღარ სარგებლობს.

ა
მ ქაოსს მსოფლიოში თანამედროვე ძალაუფლება ძალიან კარგად იყენებს. იგი ადამიანებს ტოვებს მარტოს. გვეეუბნებიან, რომ ისინი თავისუფლები ვართ, თითოეულს შეგვიძლია თავად მივიღოთ ნებისმიერი გადაწყვეტილება, მაგრამ ამავდროულად, პასუხისმგებლობის აღებაც სწორედ თითეოულ ჩვენგანს მოგვიწევს საკუთარ გადაწყვეტილებებზე. ადამიანებს, რა თქმა უნდა, არა ხმამაღლა, მაგრამ ირიბად მუდმივად შთაგვაგონებენ, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ მარადიულ აწმყოში და არანაირი მომავალი არ არსებობს. ყველაფერი ტრიალებს პირადი მეს, პირადი კარიერის, პირადი ცხოვრების ირგვლივ. ბაუმანის აზრით, ეს ინდივიდუალიზმი არ ყოფილა ჩვენი არჩევანი, არამედეს არის მხოლოდ ჩვენი ბედისწერა, რომელშიც გვიწევს ცხოვრება. და თუ სახეზე გვაქვს ამოცანების, პრობლემების გადაჭრისა და გადაწყვეტილებების ინდივიდუალიზაცია, მეორე მხრივ, სახეზე გვაქვს სახელმწიფოს მოშლაც. დღეს თითეოული სახელმწიფო მხოლოდ აჩრდილია მოდერნისდროინდელი მრავალწახნაგოვანი, მრავალგვარი სახელმწიფოსი, რომელიც მრავალ ფუნქციას ითავსებდა. დღეს სახელმწიფოს აღარ შეუძლია წინააღმდეგობა გაუწიოს გლობალურ კაპიტალს, სულ უფრო და უფრო მეტ უფლებას აძლევს კერძო სექტორს, მას არ შეუძლია ელემენტარული დაცულობის ნორმების შექმნა საკუთარ საზღვრებშიც კი. შესაბამისად, უფსკრული საზოგადოებასა და კერძო სექტორს შორის უფრო და უფრო ღრმავდება და მათ შორის დიალოგი შეუძლებელი ხდება, რაც სასუცოცხლოდ მნიშვნელოვანია პოლიტიკური ცხოვრებისთვის და პოლიტიკური ცნობიერებისთვის.

თვითიონ ბაუმანი, რომელიც იზიარებდა ჰუმანისტური ტრადიციის იდეალებს, მიუთითებს, რამდენად არამდგრადია ის სოციუმი, რომელიც უარყოფს ხანგრძლივვადიანობას. დღეს მსოფლიო საზოგადოება არის პირველი კაცობრიობის ისტორიაში, რომელიც ხანგრძლივვადიანობას არ აჯილდოვებს, პირიქით, ცხოვრება დაყოფილია ეპიზოდებად, რომლის მთავარი ამოცანაც არის ის, რომ ადამიანები გაექცნენ ხანგრძლივვადიან გეგმებს და ვალდებულებებს, და ყველაფერი უნდა აიღონ საკუთარ თავზე. პოსტმოდერნის ეპოქაში ჩვენ მივ იღეთ თავისუფლება, მაგრამ ამის პოარალელურად დავკარგეთ ბევრი რამ და, უპირველეს ყოვლისა, დავკარგეთ ონტოლოგიური უსაფრთხოების განცდა. ადამიანი არის მარტო, ეული, მიუსაფარი, დაუცველი. ცხადია, ადამიანს სჭირდება არა მხოლოდ არჩევანის თავისუფლება, არამედ სოლიდარობის განცდაც, ემპათიაც, საზოგადოების მხარდაჭერაც, ამიტომ ცდილობს ბევრი ჩვენგანი გავექვეთ ამ ცივ მოდერნულობას და თავი შეფავაროთ გარკვეულ ჯგუფებს, ვიღაცის ზურგს ამოვეფაროთ, ვიღაცასთან ერთად გავიზიაროთ პასუხისმგებლობა, გავექცეთ გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღების ტვირთს. სოციალური ქსელებიც სწორედ ასეთი ჯგუფებია, რომელშიც კიდევ არსებობს ჯგუფები, თუმცა მაინც ილუზიურად, რადგან ეს ჯგუფები ვერ უზრუნველყოფენ ადამიანის პრობლემის მოგვარებას და. უბრალოდ, პრობლემებისგან გაქცევის საშუალებას იძლევიან. ეს ჯგუფები ძირითადად აგებულია ოპოზიციურ პრინციპზე - "ჩვენ და სხვები" და ეს "ჩვენი" და "სხვების" ფსიქოლოგია ქმნის ბარიერს ამ ჯგუიფებს შორის წარმატებული დიალოგისთვის. ჯგუფებს არ გააჩნიათ არანაირი შინაარსობრივი დატვირთვა და მათი იდენტობა დაფუძნებულია მხოლოდ სხვებისგან გამიჯვნაზე. და რაც უფრო მყარი იქნება ეს გამიჯვნა სხვა ჯგუფებისგან, მით უფრო მყარი იქნება ამ ჯგუფის იდენტობა.

მოდერნთან პოსტმოდერნილ შედარების დროს ბაუმანი ასევე აღნიშნავს, ამ სტატიკური წესრიგის და დროის ციკლურობის ნგრევას. თუ მოდერნი მიდიოდა უკეთესი საზოგადოებისკენ ანუ არასრულყოფილისგან უკეთესი საზოგადოებისკენ, გონიერებისკენ, სინათლისკენ, დღეს ეს საბოლოოდ შეიცვალა. მომავლის უკვე აღარავის სჯერა. საერთო მიზანი, რომელიც შეიძლებოდა ყოფილიყო, მაგალითად, სამოთხე, კომუნიზმი, საზოგადოების სრულყოფილი მდგომარეობა და ა. შ., საბოლოოდ დისკრედიტებულია. ეს კარგად ჩანს ისტორიული მეცნიერების და ისტორიისადმი დამოკიდებულების მაგალითზე. მე-18 საუკუნის ბოლოს, მე-19 ს დასაწყისში, როცა განსაკუთრებით განვითარდა ისტორიული მეცნიერება, მისი ამოცანა იყო საზოგადოებისთვის ეჩვენებინა, რომ საზოგადოება მიდიოდა უკეთესი მომავლისკენ. იოჰან გოტლიბ ფიხტეს აქვს კარგად აღწერილი, რომ გერმანული ისტორია, რაც დღემდე არსებობდა, იყო მხოლოდ წინარეისტორია, ხოლო ნამდვილი გერმანული ისტორია დაიწერებოდა მომავალში და საზოგადოება წავიდოდა უკეთესი მომავლისკენ. დღეს მსგავსი დამოკიდებულება აღარ არსებობს. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში პოპულარული გახდა პირადი ისტორიების, ოჯახის ისტორიების და მგავსი ფენომენების ძებნა, რაც ნიშნავსიმას, რომ ადამიანს მომავლის რწმენა აღარ აქვს და საყდენს ეძებს პირად წარსულში ოჯახის წარსულში. როცა საზოგადოებრივი მომავლის რწმენა დაკარგულია, ინდივიდებს დარჩათ მხოლოდ ერთადერთი სწრაფვა და ეს ბედნიერებისკენ სწრაფვაა. მაგრამ ბენიერებისკენ სწრაფვაც ინდივიდუალურია და საზოგადოების ერთიანობად შეკვრას ვეღარ ახერხებს. მომავალი რომ ავაშენოთ, აუცილებელია აწმყოს მართვა, აწმყოს მართვა კი დღეს უკვე წარმოუდგენელი ხდება, შესაბამისად, ამოცანებიც მოკლევადიანია. იმ ვითარებაში, როცა მოქნილობა იქცა მთავარ პრინციპად, შეუძლებელია ხანგრძლივვადიანი გეგმები დაისახოს თვითონ დროის ის ნაწილი, რომელსაც მომავალი ეწოდება, სულ უფრო და უფრო მოკლდება და მცირდება.

ბაუმანი საუბრობს ტრადიციული ინსტიტუტებისა და ერთობის მექანიზმების ნგრევაზე, იქნება ეს ეროვნული, რელიგიური თუ ოჯახური ერთობა. ინსტიტუტებმა და ერთობებმა დაკარგეს სოციეტალური ანუ საზოგადოებრივი კვლავწარმოების მექანიზმის როლი. ასეთ ინსტიტუტები ერთდროულად თან ცოცხლები არიან და თან მკვდრები. ასეთად მიიჩნევს ოჯახს, ეთნოსს და ა. შ. ასეთ ინსტიტუტებში დამსაქმებლები, დასაქმებულები, ქმრები, ცოლები, მეგობრები ცდილობენ წინ, მომავლისკენ არ გაიხედონ და ვალდებულებებს გაექცნენ. თვითონ საზოგადოება არ ირღვევა და ისევ ფუნქციონირებს, მაგრამ სრულიად სხვა რეჟიმში. ადამიანებს ურჩევნიათ ფრაგმენტირებული, ეპიზოდებად დაყოფილი ცხოვრება და მსგავს ჯგუფებთან თავის მიკუთვნება. ოჯახის მაგალითზე რომ ვთქვათ, ოჯახის ინსტიტუტის ცნება საერთოდ შეიცვალა. თუ მანამდე ოჯახი ეფუძნებოდა პრინციპს - "სანამ სიკვდილი არ დაგვაშორებს", დღეს ცხოვრება ეფიძნება პრინციპს - "სანამ ერთად გვაწყობს" და შემდეგ შეიძლება სრულიად სხვადასხვა გზებით წავიდნენ. ოჯახი თანდათან თანაცხოვრებამ ჩაანაცვლა. ბაუმანი მიიჩნევს, რომ ცნება "ტრადიციულ ოჯახთან" დაბრუნება უკვე შეუძლებელიც კი იქნება.

დღეს ადამიანებმა მიაღწიეს თავისუფლების ისეთ ხარისხს, რაზეც ჩვენს წინაპრებს ოცნებაც არ შეეძლოთ. ჩვენი წინაპრებისთვის თავისუფლება აღიქმებოდა შესაძლებლობად, არ დამორჩილებოდი სხვებს, მაგრამ ვერც კი წარმოგვედგინა, რომ ამის ფასი იქნებდა არასტაბილურობა, დაუცველობა და განუსაზღვრელობა. ადამიანების თვითდამკვიდრების მცდელობა არ შეესაბამება დღევანდელ ცხოვრებაში მათი თვითრეალიზაციის მოთხოვნებს. პოსტმოდერნულ საოზგადოებაში არჩევანმა დაკარგა ყველანაირი ღირებულება. საქონელი, მომსახურება მრავლადაა და ადამიანთა სურვულებიც უკვე შეუზღუდავია - ამა თუ იმ საქონლის კონკრეტული არჩევანი მთლიანად ინდივიდზეა დამოკიდებული, მაგრამ დამიანებს არ შეუძლიათ აირჩიონ ცხოვრების წესი, არ შეუძლიათ გავიდნენ მომხმარებელი საზოგადოების ცხოვრების სტილისგან. მხოლოდ მის შიგნით შეუძლიათ გარკვეული არჩევანის გაკეთება. ბაუმანის თქმით, დღეს მოხმარება ადამიანებისთვის გადაიქცა იდენტობის მაკონსტუირებლად, იგი დეკარტის ცნობილ ფრაზასაც იშველიებს- "ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ", რომელსაც უსადაგებს თანამედროვეობას – "მოვიხმარ, მაშასადამე, ვარსებობ".
დღეს საქონელი მრავლადაა წარმოდგენილი ირგვლივ, ამასთანავე იგი მუდმივად იცვლება, ადამიანების სურვილები იზრდება. ვინც ამ მოხმარებას ჩამორჩაბა, უკანაა, ბევრი ვერც კი ახერხებს ამ პროცესში ჩართვას და იაფფასიანი ჩამნაცვლებლებით სარგებლობსს. ადამიანები, ერთი მხრივ, მიჯაჭვულები არიან ნივთებზე, მაგრამ კონკრეტულ ნივთებისადმი მათი მიჯაჭვულობა დასუსტებულია, რადგან ნივთები სწრაფად უფასურდება. ნივთები ბერდება უფრო ადრე, ვიდრე ფიზიკურად ცვდება.

ძალაუფლების პრაქტიკის თვალსაზრისით, ცდუნება უკეთესი მექანიზმი აღმოჩნდა საზოგადოების კონტროლისთვის, ვიდრე სხვა მექანიზმები. პოსტმოდერნი გამოიწვია იმან, რომ პრობლემა აღარაა თავისუფლება და პროგრესი. თავისუფლება და პროგრესი მოდერნისას დაშვებული იყო მხოლოდ გარკვეულ სფეროებში, დღეს კი გადმოვიდა ყოველდღიურობაში, ანუ მოხდა ადამიანის სრული ემანსიპაცია, თუმცა მისი შედეგები ძალზე მტკივნეული აღმოჩნდა მოდერნის ცნობიერების მქონე ადამიანებისთვის. მოხდა სრული გაუცხოება, ყველანაირი ურთიერთობების სრული გასაქონლება.

მართალია, თავისუფლებამ და პროგრესმა საზოგადოებრივი ცხოვრების სფეროდან გადაინაცვლავა ყოველდღიურობის სფრეოში, მაგრამ დღეს ადამიანს აქვს არა პოლიტიკური ან ეკონომიკური კურსის განსაზღვრის თავისუფლება, არამედ კონკრეტული საკვების, ტანსაცმლის, კოსმეტიკის, ანუ საქონლის არჩევის თავისუფლება.