თანამედროვე კულინარიაში ძალიან პოპულარული გახდა სუპერფუდების ინდუსტრია. სუპერფუდი-ესაა ჯანსაღი საკვები, რომელსაც შეუძლია აგავსოთ მაქსიმალური ენერგიით, ხელი შეუწყოს თმის ზრდას, იზრუნოს თქვენი კბილების, ფრჩხილების და კანის სიჯანსაღეზე. რა თქმა უნდა, ასეთი უნიკალური პროდუქტები საკმაოდ ძვირია და ყველასათვის როდია ხელმისაწვდომი, თუმცა მათ, ვინც უამრავ ფულს ხარჯავს ამ ძვირფასი საკვების შეძენაზე, ხშირ შემთხვევაში წარმოდგენაც კი არ აქვთ, თუ როგორ გამოიყურება ბუნებრივ პირობებში, მაგალითად, კაპერსი, კეშიუ, გოჯი, ჩია და სხვა პროდუქტები.

მაშ ასე, ვნახოთ როგორ გამოიყურება ეგზოტიკური, სასარგებლო მცენარეები ბუნებრივ პირობებში და ჩვენს სუფრაზე.

კაპერსი (capparis spinosa)

კაპერსი-ესაა ბუჩქოვანი მცენარის capparis spinosa-ს გაუშლელი ბუტონები. კაპერსის ველური ყვავილოვანი ბუჩქი ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო ზოლშია გავრცელებული. ამ მცენარის ნაყოფს ჯერ კიდევ ძველი ბერძნები და რომაელები გამოიყენებდნენ - პირველად სამკურნალო მიზნით, ხოლო შემდეგ საკვებადაც.
ნედლ მდგომარეობაში კაპერსის ნაყოფი არ იჭმება, მაგრამ მწიფე ნაყოფი, რომელიც პატარ საზამთროს წააგავს და მკვეთრი პიკანტური გემოთ გამოირჩევა, ძალიან პოპულარული დელიკატესია. მისი გამოყენება შეიძლება სალათებში, ხბოს ხორცთან, თევზეულთან და სხვა.

ბრაზილიური კაკალი-ბარტოლეტია

ბრაზილიური კაკალი ანუ ბარტოლეტია უკანასკნელ წლებში გურმანების ერთ-ერთ უსაყვარლეს დელიკატესად იქცა. ბრაზილიური კაკლის ხე 35-40 მეტრი სიმაღლის იზრდება, ხოლო მისი ტანის გარშემოწერრილობა ხშირად აღწევს 1, 5-2 მეტრს. ბარტოლეტია დღეგრძელი მცენარეა-არსებობს ეგზემპლარები, რომლებიც 800-1200 წლისაა.

გოჯი ანუ ჩინური კოწახური

გოჯი ანუ ჩინური კოწახური (lycium barbarum) კარგადაა ნაცნობი გახდომის მსურველთათვის. მცენარე ხარობს აღმოსავლეთ აზიის მშრალი ჰავის რაიონებში. მას ჩინეთში "სიცოცხლის ხეს" უწოდებენ.

გოჯის მარადმწვანე ბუჩქის სიმაღლე აღწევს 3-3.5 მეტრს. ზევიდან ქვევით დაკიდებული ტოტები დაფარულია ნაცრისფერი კანით და ეკლებით. ფოთლები უბრალოა და აქვთ ელიფსის ფორმა. გოჯის ყვავილები თეთრია და გადაჰკრავთ ვარდისფერი. მწიფე გოჯის ნაყოფის ფორმა არის წაგრძელებული და აღწევს 1.5-2.0 სმ-ს. ნაყოფი საკმაოდ წვნიანია და შეიცავს საშუალოდ 10 – 30 წვრილ თესლს. ნაყოფის ფერი არის მოწითალო- მარჯნისფერი.

გოჯის ნაყოფი არის ერთ–ერთი ყველაზე სასარგებლო კენკრა მთელ დედამიწაზე, ნაყოფის შემადგენლობა და თვისებები უბრალოდ უნიკალურია. გარდა გასახდომი თვისებებისა, კენკრა გამოიყენება სიმსივნის, დიაბეტის, ალცჰაიმერის, გულ-სისხლძარღვთა და სხვა დაავადებებთან საბრძოლველად.

უკანასკნელ წლებში გოჯის ნაყოფის მოყვანა საქართველოშიც დაიწყეს. მისი პლანტაციები კახეთშია გაშენებული.

ჩია-მაიასა და აცტეკების ოქრო

ჩიას (Salvia hispanica) თესლს მაიასა და აცტეკების ოქროსაც უწოდებენ, რადგან ის მათი მთავარი საკვები იყო, თანაც იმდენად ფასეული, რომ გადახდის საშუალებადაც კი იყენებდნენ. უკანასკნელ წლებში ჩიას თესლი მთელ მსოფლიოში ძალიან პოპულარული გახდა და დღეს მრავალი ადამიანის ყოველდღიურ რაციონშია. მასში თავმოყრილია იმ ნივთიერებათა უმრავლესობა, რომლებიც ორგანიზმს სჭირდება – ესენციური ცხიმები, ცილები, ნახშირწყლები, ვიტამინები, ანტიოქსიდანტები, მინერალები.

ჩიას თესლის ხანგრძლივი მიღება აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, აქვეითებს არტერიულ წნევას, აძლიერებს გულის კუნთს, აქვეითებს სისხლში ცუდი ქოლესტერინის დონეს და საუკეთესოა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების პრევენციისთვის. ანთების საწინააღმდეგო თვისების გამო კარგია ართროზის დროს. ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას და ჯანმრთელი ნაწლავური ფლორის ჩამოყალიბებას. უხდება გულძმარვას და უძილობას. აჩქარებს უჯრედების რეგენერაციას და ამით ანელებს დაბერების პროცესს. აჯანსაღებს თმასა და ფრჩხილებს. ენერგიის საუკეთესო წყაროა დიაბეტიანებისა და სპორტსმენებისთვის, ხელს უწყობს კუნთების ზრდას.

ერთი ჩაის კოვზი ჩიას თესლი ორგანიზმს 24 საათის განმავლობაში ამარაგებს ენერგიით. გარდა სამკურნალო თვისებებისა, ჩია პიკანტური სანელებელიცაა-მისგან ამზადებენ პუდინგებს და ფუნთუშეულს.

ამარანტი (Amaranthus) - ქართული ჯიჯილაყა

მარანტი 21-ე საუკუნის იდეალურ მცენარედ დასახელებული არატრადიციული ნედლეულია, რომელიც გამოიყენება როგორც მარცვლოვანი კულტურა, რომელსაც შეუძლია გამოკვებოს მთელი მსოფლიო.

ამარანტში ცილების შემცველობა რძეზე მეტია, ის ახანგრძლივებს ახალგაზრდობას და აჯანსაღებს ორგნიზმს. ამარანტი (ჯიჯლაყა) 8 ათასი წლის მანძილზე სამხრეთ ამერიკისა და მექსიკის ტერიტორიაზე ითვლებოდა ძირითად მარცვლეულ კულტურად ( მას უწოდებდნენ „ინკების პურს“ და „აცკეტების ხორბალს“).

ინკები და აცკეტები ამარანტს აძლევდნენ საკვებად ახალდაბადებულ ბავშვებს, მარცვლები მეომრებს მიჰქონდათ ხანგრძლივი მოგზაურობისას, როგორც ჯანმრთელობისა და ძალების აღსადგენი საშუალება. მას თვლიდნენ წმინდა მცენარედ, სცემდნენ თაყვანს და იყენებდნენ მსხვერპლთშეწირვის რიტუალებში, რის გამოც, ესპანელმა კონკისკადორებმა მცენარე გაანადგურეს და მკაცრად აკრძალეს.

16-ე საუკუნის ბოლოს ამარანტის თესლი ლამაზი, დეკორატიული მცენარის სახით, შემოტანილ იქნა ევროპაში. არავინ იცოდა ამარანტის – როგორც საკვები და სამკურნალო მცენარის ნამდვილი ფასეულობა. მხოლოდ მე-20 საუკუნის დასასრულს აღმოაჩინეს ამარანტის უნიკალური სამკურნალო თვისებები.

სამწუხაროა, რომ ეს უნიკალური მცენარე, რომელსაც საქართველოში ჯიჯილაყას უწოდებენ და რომელიც ფართოდ იყო გავრცელებული ჩვენს ქვეყანაში, წლების განმავლობაში სარეველად ითვლებოდა და უმოწყალოდ ნადგურდებოდა, ამიტომ დღეს ის უკვე გადაშენების პირასაა.

იაპონური მწვანე ჩაი "მატჩა"

დარიჩინი

გეგონათ, დარიჩინი ბოსტნეული ან ბაღჩეული ერთწლიანი კულტურა იყო? -სულაც არა. აი ასე გამოიყურება დარიჩინის ხე. დიახ, დიახ, დარიჩინი ხეა და თან საკმაოდ მოზრდილი, ხოლო ის სანელებელი, რასაც ჩვენ ვიცნობთ, დარიჩინის ხის ქერქისგან მისი გამოშრობის საშუალებით მიიღება. დარიჩინის სამშობლოა შრი-ლანკა.

დარიჩინი საკმაოდ სერიოზული სამკურნალო საშუალება, მაგალითად, ის ხელს უწყობს შაქრის დონის დაწევას დიაბეტის დროს. 4-5 გრამი დარიჩინი 15-20%-ით ამცირებს სისხლში შაქრის დონეს. დარიჩინის რეგულარული გამოყენება ამცირებს ინსულტისა და ინფარქტის რისკს, ის დადებითად მოქმედებს გულის კუნთის მუშაობაზე, დაბლა სწევს „ცუდი“ ქოლესტერინის დონეს. დარიჩინი ხსნის კანის გაღიზიანებას, ამიტომ მას ხშირად ურევენ სახლში დამზადებულ სახის კრემებში; დარიჩინის სპეციფიკური არომატი ტვინის მუშაობის სტიმულირებას ახდენს და აუმჯობესებს გუნება-განწყობას.

პაპაია ანუ ნესვის ხე

ნესვის ხე ანუ პაპაია აფრიკისა და აზიის ტროპიკებში ხარობს. აქვს ნესვისებური, ყვითელი რბილობის მქონე უგემრიელესი ნაყოფი. პაპაიას ნაყოფი ეფექტურია სხვადასხვა ონკოლოგიური დაავადებების, კანის დაბერების, სიმსივნეების ფართო სპექტრის, მხედველობისა და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ.

სელი

სელის თესლი არაერთი დიეტის მთავარი შემადგენელი კომპონენტია. მას აქტიურად გამოიყენებენ ნივთიერებათა ცვლის მოსაწესრიგებლად და შესაბამისად, გადახდომად. სელი ერთწლიანი, ბალახოვანი მცენარეა, რომელიც ტყიდან არის გამოტანილი და "მოშინაურებული". პირველყოფილი ადამიანი სელის თესლს საკვებად ხშირად იყენებდა. არსებობს სელის 200-მდე სახეობა. საქართველოში, ძირითადად, ხარობს სართავი, ზეთოვანი და მსხვილმარცვალა სელი. თუმცა დღეს ეს მცენარე მივიწყებულია.

სელის კულტურა ყველაზე კარგად სვანეთმა შემოინახა. იქ სელი ოჯახურ პირობებში მოჰყავთ და სელის ფქვილისგან არაჩვეულებრივ ხაჭაპურს აცხობენ. სვანები ხორბლის ფქვილის მაგივრად ხშირად იყენებენ სელის ფქვილს და მას საფუარსაც არ ურევენ.

სელი ჯანმრთელობისთვის ძვირფასი კულტურაა. მდიდარია ვიტამინებით და მისგან ძვირფასი ზეთი მზადდება. სელის ზეთს არაერთი ქვეყანა ამზადებს, რადგან ის ფარმაკოლოგიაშიც გამოიყენება. მასში დიდი რაოდენობით სასარგებლო ნივთიერებები შედის. სელის თესლისგან ამზადებენ ქატოსაც, რომელიც საუკეთესოა დამწვრობისა და ჭრილობებისთვის, მათ არაჩვეულებრივად აშუშებს. მისგანვე მზადდება პრეპარატები ათეროსკლეროზის პროფილაქტიკისთვის და ხანდაზმულებს ხშირად უნიშნავენ. თუმცა ყველაზე მეტად მაინც სელის თესლი გამოიყენება. სელის თესლს უმადაც მიირთმევენ. ამის წყალობით შესაძლებელია ზედმეტი წონა ისე მოიშოროთ, რომ ჯანმრთელობას ზიანი არ მიადგეს.

სპეციალისტები წონაში დაკლების მსურველებს ურჩევენ, რომ საჭმელში ყოველდღე დაამატონ 1 სუფრის კოვზი სელის ზეთი, სელის თესლი კი უნდა დაფქვათ და 1 სუფრის კოვზი პიურეში ან ფაფაში შეურიოთ. უკეთესია, თუ სელის თესლს ყოველ დილით დაღეჭავთ და თბილ წყალს მიაყოლებთ. ეს გახდომას ძალიან უწყობს ხელს.