ავტორები: ჯინჭველეიშვილი ქრისტინე და კენჭაშვილი ანი

სახელმწიფო, როგორც პოლიტიკური ორგანიზაცია შედის პოლიტიკურ სისტემაში, როგორც უმნიშვნელოვენესი ელემენტი, ხოლო თავის მხრივ პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბებასა და ფუნქციონირებაში განსაკუთრებულ როლს თამაშობს რელიგია, ამ როლის მნიშვნელობის ხარისხი კი დამოკიდებულია ქვეყანაში არსებულ სამართლებრივ - პოლიტიკურ რეჟიმზე, ვინაიდან პოლიტიკური სისტემა ხელისუფლების განხორციელების მეთოდების, საშუალებებისა და ხერხების ერთობლიობაა, რომელთა მეშვეობითაც პრაქტიკულად ხორციელდება სამართლებრივ-პოლიტიკური პროცესებისა და ურთიერთობის მართვა, საზოგადოების ინტეგრაცია, საზოგადოებრივი წესრიგის, სტაბილურობის უზრუნველყოფა. სწორედ პოლიტიკური სისტემა თავისი ელემენტებით განაპირობებს თუ რა ადგილი უნდა ეკავოს რელიგიას ამა თუ იმ ქვეყნის ცხოვრებაში. სახელმწიფო ყოველთვის განიცდიდა და განიცდის რელიგიასთან ურთიერთობის ცვლილებებს. დღეს ამ ურთიერთობებმა დასრულებული სახე მიიღო სამართლებრივ-პოლიტიკურ სისტემაშიც, ამიტომ მეტად აქტუალურია სახელმწიფოსა და რელიგიის ურთიერთობათა განვითარების ეტაპების, რელიგიის, პოლიტიკისა და ეკონომიკური ურთიერთდამოკიდებულების საკითხების შესწავლა. რელიგიას ყველა ქვეყანაში გადამწყვეტი როლი ენიჭება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში და მისი ზემოქმედების ძალა საკმაოდ დიდია ადამიანთა ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროზე. სწორედ იქიდან გამომდინარე, რომ რელიგიას ასეთი დიდი ზეგავლენის მოხდენა შეეძლო ადამიანებზე, ხშირად ხდებოდა მათი გამოყენება პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. მრავალ ქვეყანაში ძნელია გაარკვიო სად გადის ზღვარი რელიგიასა და პოლიტიკას შორის, ისინი ერთმანეთში არიან გადაჭაჭვულნი და ზოგიერთ ქვეყანაში სულიერი ლიდერი პოლიტიკური ლიდერის ფუნქციასაც ითავსებს, რომელთა კარგი მაგალითებიც ჩვენ ძირითადად ისლამურ სახელმწიფოებში მოგვეპოვება. რელიგიისა და პოლიტიკის ურთიერთმიმართების შესახებ საკითხი საზოგადოების განვითარების კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ. რელიგიური წარმოდგენები სათავეს იღებს ჯერ კიდევ პირველყოფილი თემური წყობილებიდან. ტოტემიზმი, როგორც ამ ეპოქაში გაბატონებული რელიგიის პირვანდელი ფორმა, ფუნქციონალიზმის მიერ, განიხილება ჯგუფური სოლიდარობის სიმბოლოდ, რომელიც მის მიმდევრებს აერთიანებს მორალურ თემში. სოციალური ფუნქციის მიხედევით არ არსებობს მკვეთრი განსხვავება რელიგიასა (რომელიც აღიარებს სულისა და ზებუნებრვი ძალების არსებობას) და სხვა სოციალურად გამაერთიანებელ იდეას შორის ( მაგ: ნაციონალიზმი). დიურკჰემის მიხედვით, პოლიტიკური იდეოლოგია შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც რელიგიის ფუნქციონალური ალტერნატივა ან კიდევ მისი ფუნქციონალური ეკვივალენტი, ხოლო რელიგია - საზოგადოების ფუნქციონალური ინტეგრციის უნივერსალური საშუალება.

რელიგია მართლაც რომ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაში, რაც საბოლოოდ გამოიხატება დემოკრატიული გარემოს ჩამოყალიბებასა და საზოგადოების პოლიტიკური ორგანიზაციის განვითარებაში. მაგალითად, პროტესტანტულმა რწმენამ პიროვნული პასუხისმგებლობისა და საკუთარი თავის სრულყოფის იდეების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი, შედეგად, პოლიტიკური თვალსაზრისით, ის უკვე კლასიკურ ლიბერალიზმში გამოიხატა. იგივე კონტექსტში გონივრული იქნება ლიბერალურ დემოკრატიასა და ქრისტიანულ რელიგიას შორის ურთიერთმიმართებაზე საუბარიც. მათ მთავარ პრინციპებს შორის ბევრია საერთო, უპირველეს ყოვლისა, თანასწორობა, განსახვავებული აზრის პატივისცემა და ტოლერანტობა. ამ პრინციპების გააზრებასა და მიღებაში რელიგიამ შეიძლება მარეგულრებელი მექანიზმის როლი შეასრულოს საზოგადოების განვითარების ადრეულ ეტაპებზე. თუმცა მოგვიანებით, ღირებულებად ქცეული პრინციპები ყოველგვარი მაიძულებლის გარეშე განაგრძობენ არსებობას ადამიანში. დავაკვირდეთ ისეთ საზოგადოებებს, სადაც სახელმწიფო და რელიგიური ინსტიტუტები არ წარმოადგენენ ავტორიტეტს და არ ემყარებიან ძალას. მაგალითად სკანდინავიის ქვეყნები, სადაც არ არსებობს სახელმწიფოს კონტროლის დამყარების მძლავრი მექანიზმებიც, მიუხედავად ამისა, ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპები დაცულია. იგი ემყარება მოქალაქეთა თავისუფალ ნებას და მათი არსებობის მიზანშეწონილობის შეგნებას მოქალაქეთა მიერ. მეტნაკლებად იგივე შეიძლება ითქვას დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებზეც. გამომდინარე აქედან, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ქრისტინობა კარგ საფუძველს ქმნის დემოკრატიის განვითარებისათვის, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ მაგალითად მოყვანილი ქვეყნების მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება თავს არ აკუთვნებდეს ქრიტიანულ რელიგიას. ქრისტიანული პრინციპები თითქოს დალექილია საზოგადოების ცნობიერებაში და სწორედ ასეთი კოლექტიური ცნობიერების შედეგად ვიღებთ საფუძველს ლიბერალური დემოკრატიისათვის.

ამას გარდა, სახელმწიფოს რელიგიური ატმოსფერო განსაზღვრავს პოლიტიკური წყობილების ფორმას, ეკონომიკური სისტემის პრიორიტეტულ სფეროებს და, შესაბამისად, პიროვნების პროფესიული მოღვაწეობის შემდგომ მიმართულებას. შესაბამისად რელიგია იქცა მნიშვნელოვან ფაქტორად არა მხოლოდ ქვეყნისთვის, არამედ მან საერთაშორისო დონეზე მნიშვნელოვან ცვლილებებსა და განვითარებას შეუწყო ხელი. ეს განსაკუთრებით ეხება ეკონომიკის განვითარებას მსოფლიოში, რაშიც არსებითის რელიგიის როლი. მაგალითად კათოლიციზმი კაპიტალიზმის და შესაბამისი მეურნეობრივი სისტემის ჩამომყალიბებელი ვერ გახდა, რადგან ის სამარცხვინოდ და დასაგმობად მიიჩვევდა იმას, რაც კაპიტალიზმის არსია, მისი სულის განმსაზღვრელია, სახელდობრ, მოგებისადმი სწრაფვას. კათოლიციზმი სავაჭრო საქმიანობას ღმერთისთვის მიუღებლად თვლიდა, ხოლო თომა აქვინელი, ამ რელიგიის წარმომადგენელი, მოგებისადმი სწრაფვას სამარცხვინოდ, სახელის გამტეხავად და საძრახისად მიიჩნევდა. რაც შეეხება პროტესტანტიზმს, როგორც კათოლიციზმის საწინააღმდეგო რეაქციას, ის ფუნდამენტურად ცვლის კათოლიკური კონფესიის არსს და უპირატესობას ანიჭებს ყოფიერებას. ძირითადი პოსტულატის შეცვლა იწვევს საზოგადოებრივ - პოლიტიკური მოწყობის და პიროვნული ორიენტირების შეცვლას, შრომისა და ცხოვრების მიზნისადმი, პროფესიისა და მოვალეობისადმი დამოკიდებულების განისაზღვრას რელიგიური იდეებით. პროტესტანტული ეთიკა იყო სწორედ ის ბირთვი, რომელშიც განვითარების შესაძლებლობა მიეცა კაპიტალისტურ ეკონომიკას. პროტესტანტიზმში ამქვეყნიური მოღვაწეობა და საკუთარი პროფესიის ჩარჩოებში კანონიერი მოგებისადმი სისტემური და რაციონალური ლტოლვა, ქრისტიანული იდეის გამოვლენაა. ამ მოსაზრებას დაუპირისპირდა ისტორიის მატერიალისტური გაგება, მარქსიზმი, რომლის თანახმადაც რელიგია წარმოადგენს ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთობების მთავარ პროდუქტს. მარქსისეული იდეოლოგიის თანახმად, შეუძლებელია რელიგიური კონფესია განსაზღვრავდეს ადამიანთა წარმოებით ურთიერთობებს, რომლის ერთ-ერთი ელემენტია სოციალური სტრუქტურა. მარქსის აზრით, ყველაფერი პირიქითაა, წარმოებითი ურთიერთობანი, როგორც ბაზისი, განსაზღვრავს ცნობიერების ფორმებს, მათ შორის, რელიგიას. მარქსისტული პოლიტიკური იდეოლოგია აქცენტს აკეთებს „ადამიან–შემოქმედზე". ამ ტრადიციის თანახმად, ადამიანები ისტორიის შემომქმედნი არიან და არა მარიონეტები, რომლებსაც ზეპიროვნული ძალები აკონტროლებენ. ამ იდეოლოგიაში თითქოს აღარ რჩება ადგილი რელიგიური კონფესიის, როგორც ადამიანთა ცხოვრების დეტერმინანტისათვის. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მიგვაჩნია, რომ არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება რელიგიას ეკონომიკის განვითარებასა და მთლიანი სისტემის შექმნაში, რომლებშიც თითქმის ყველა სახელმწიფო მონაწილეობს. ფაქტი ასეთია, რომ დასავლეთის და მსოფლიოს სხვა რეგიონის სახელმწიფოების ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი სწორედ რომ რელიგიას უჭირავს, რაც პირდაპირ უკავშირდება სახელმწიფოების პოლიტიკურ განვითარებას.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი რელიგიის მნიშვნელობის განსაზღვრისა ქვეყნისთვის შეიძლება მოიძებნოს აღნიშნული სფეროების გაერთიანების გზაზეც. კერძოდ გარდა ზემოთ აღნიშნული დებულებებისა, არგუმენტირებას მოითხოვს ის ფაქტიც, რომ რელიგია მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის ჩამოყალიბებასა და შესაბამისად პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ განვითარებაში პარალელური, ურთიერთშემავსებელი, შუალედური ფუნქციის შესრულებაში. ამისი კარგი მაგალითია თურქეთი, რომელიც სეკულარულ სახელმწიფოდ არის შერაცხული, თუმცა აქ რელიგიის როლი თითქმის ყველა პროცესში აისახება. თურქეთის გააქტიურება საგარეო პოლიტიკაში და მისი როლის ზრდა დაიწყო ცივი ომის დამთავრების შემდეგ. თანამედროვე გლობალიზებულ სამყაროში, სადაც იდეები ასეთი მნიშვნელოვანია და სახელმწიფო კარგავს თავის გავლენას, თურქეთი საკუთრი პოზიციების განმტკიცებას ისეთი ზეეროვნული იდეური კავშირებით ცდილობს, როგორებიცაა რელიგია (ისლამი) და კულტურა. თურქეთის არჩევნებში სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის გამარჯვება არა მხოლოდ ეკონომიკური კრიზისისა და არეულობის დამსახურება იყო, არამედ შიშისა, რომ ეროვნული იდენტურობა საერთოდ იკარგებოდა. მოხდა ხელახალი გააზრება თურქული იდენტობისა, რომელსაც საუკუნეების მანძილზე სწორედ ისლამური ღირებულებები აყალიბებდა. ნათელი იყო, რომ ახალი პარტიის რელიგიური და იდეოლოგიური ხედვა დიდ გავლენას მოახდენდა საგარეო პოლიტიკაზე, რომ მრავალ ქმედებას საფუძვლად რელიგიური მოტივები დაედებოდა, რომ ამიერიდან ოფიციალური ანკარა აღარ შეიკავებდა თავს ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტებში ჩართვისაგან და გულგრილად აღარ შეხვდებოდა მოძმე მუსლიმების სისხლისღვრას, რაც მნიშვნელოვანი თემას წარმოადგენდა და წარმოადგენს თანამედროვე მსოფლიო პოლიტიკისთვის. ახლო აღმოსავლეთში თავის გაზრდილ როლთან ერთად (რაც კარგად მჟღავნდება თუნდაც მისი გაზრდილი ჩართულობით ისლამური კონფერენციის ორგანიზაციაში) თურქეთი ცდილობს იტვირთოს დემოკრატიის მქადაგებლის გლობალური როლი. ის მოუწოდებს ისლამურ ქვეყნებს დემოკრატიზაციისაკენ, ადამიანის (განსაკუთრებით კი ქალების) უფლებების დაცვისაკენ. როდესაც დასავლელ კრიტიკოსებს მიაჩნიათ, რომ საგარეო პოლიტიკაში რელიგიის როლის ზრდა ხელს შეუშლის სეკულარიზმს, თურქეთი ამის საპირისპიროდ ამტკიცებს რომ საგარეო პოლიტიკური კურსის ასეთი ცვლილება რეგიონში საყოველთაოდ აღიარებული დასავლური ნორმების დამკვიდრების
წინაპირობა იქნება, მოახდენს დემოკრატიის, ადამიანთა უფლებების, კანონის უზენასობის და საბაზრო ეკონომიკის პოპულარიზებას. თურქეთი ცდილობს ცივილიზაციათა შეჯახება მათი ერთმანეთთან დაახლოებით შეარბილოს,
დასავლეთს აჩვენებს, რომ ისლამი აუცილებლად ტერორიზმთან და საფრთხესთან
არ ასოცირებდა, აღმოსავლეთს კი იმას, რომ დასავლეთი ისლამის მტერი არ არის. თურქეთის მაგალითზე შეგვიძლია აშკარად დავინახოთ, რომ რელიგიური მოტივით განპირობებული ქმედებების (მაგალითად ზემოთ აღნიშნულ პალესტინელთა მიმართ გამოვლენილი სოლიდარობის, ერაყში ინტერვენციაზე უარის თქმის და ა. შ.) უკან ხშირად სხვა ინტერესებიებიც დგას, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, ამგვარი პოლიტიკით
თურქეთის ხელისუფლება ქვეყნის შიგნით სტაბილურობასა და პოპულარობას ინარჩუნებს, არაბულ სამყაროშიკი ნდობას იბრუნებს, საკუთარ ჰეგემონობას ახლო
აღმოსავლეთში ლეგიტიმურ საფუძველს უქმნის და უფრო ადვილად მისაღწევს ხდის.

ის, რომ მრავალ სახელმწიფოში რელიგიის როლი მნიშვნელოვნად დიდია როგორც დემოკრატიული ღირებულებების ჩამოყალიბებაში, ისე პოლიტიკურ-ეკონომიკური
განვითარების კუთხით ეს ნათელია. თუმცა ამას გარდა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ხშირ შემთხვევაში რელიგია არ უწყობს ხელს ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა სფეროების განვითარებას. ამის კარგი მაგალითია ჩვენი ქვეყნა. რა თქმა უნდა, რელიგიას საქართველოს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის, თუმცა საყურადღებოა მისი უარყოფითი მხარეებიც, ამისთვის უნდა მოვიშველიოთ ჩვენი ქვეყნის ისტორია, რომელიც მუდამ უცხო დამპყრობლებისგან სარწმუნოებისა და ტერიტორიების დაცვაზე მოგვითხრობს. ისტორიული განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე არაერთხელ გახდა ქრისტიანობა პოლიტიკური ორიენტირის განმსაზღვრელი თუ პოლიტიკით განსაზღვრული, რამაც საბოლოოდ კარგი შედეგი არ მოუტანა ქვეყანას. მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ ერეკლე მეორეს მმართველობის პერიოდი. ერეკლემ უპირატესობა მიანიჭა რუსეთისგან მიღებულ დახმარებას. ჩრდილოელ მეზობელზე ორიენტაციის შეჩერების ძირითადი მიზეზი კი, მხოლოდ და მხოლოდ, საერთო რელიგური აღმსარებლობა იყო. 1783 წელს გეორგიევსკის ციხეში ხელი მოეწერა "გეორგიევსკის ტრაქტატის" სახელით ცნობილ ხელშეკრულებას, რომელმაც საბოლოოდ სასურველი შედეგი არ მოუტანა საქართველოს და ქვეყანა რუსეთის იმპერიის ამბიციური საგარეო პოლიტიკური მიზნების მსხვერპალად აქცია. ვერ მივიღეთ ვერც ერთი დაპირებული პუნქტის შესრულება. ერთმორწმუნე მეზობელმა გააუქმა ქართული ეკლესიის ავტოკეფალია 1811 წელს და ამ დროიდან მოყოლებული 1917 წლამდე ქართული ეკლესია საეგზარქოსოს სახით რუსეთის ეკლესიას ექვემდებარებოდა. რუსიფიკაციის პროცესი, ეს გახლდათ დახმაების სანაცვლო ანექსია, რომელმაც ცუდად იმოქმედა ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკური თუ სხვა კუთხით განვითარების პროცესზე. საქართველომ დაკარგა დამოუკიდებლობა და იდენტობა პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური თუ სხვა სფეროში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და სრულიად დამოკიდებული გახდა რუსეთის იმპერიაზე. ეს არის ერთ-ერთი მაგალითი იმისა, თუ რა უარყოფითი გავლენა შეიძლება მოახდინოს რელიგიამ ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე.

ბოლოს, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკისა და რელიგიის ურთიერთობის პრობლემა ისევე ძველია, როგორც თვითონ პოლიტიკა და რელიგია, ამიტომ მათი ურთიერთმიმართების შესახებ საკითხი საზოგადოების განვითარების
კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ, რადგან რელიგიური წარმომადგენლები სათავეს ჯერ კიდევ პირველყოფილი თემური წყობილებიდან იღებდნენ და ის დღევანდელი ერი-სახელმწიფოების ცხოვრებაშიც აქტიურად ვრცელდება. თუმცა შეუიარაღებელი თვალითაც კარგად ჩანს, რომ რელიგიებს აქვთ უაღრესად დიდი როლი და საკმაო გავლენას ახდენენ მსოფლიო ქვეყნების პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, ხოლო რას შეიძლება დავუკავშიროთ ეს, რელიგიებისა და მისი მსახურების ნდობის მაღალ ხარისხსა თუ პოლიტიკისა და პოლიტიკოსებისადმი უნდობლობას, მსჯელობის კიდევ სხვა თემაა. რელიგიური ფაქტორები არ შემოიფარლება მხოლოდ პირდაპირი გავლენით გადაწყვეტილებების მიღებასა თუ საერთაშორისო მოვლენების განვითარებაზე, პარალელურად ისინი ახდენენ უფრო სტრუქტურირებულ გავლენას და ეს გავლენა მით უფრო მნიშვნელოვანია, რამდენადაც უფრო მყარია მათი ბუნება, ვიდრე ცვალებადი საზოგადოებრივი აზრის რევოლუცია. რელგიასა და პოლიტიკას შორის დღეს არსებული ურთიერთმიმართებასა და ქვეყნის ეკონომიკურ-პოლიტიკურ განვითარებაში მისი ფუნქციის შესახებ საუბარი შეუძლებელია გლობალიზაციის ცნების გამოყენების გარეშე. გლობალიზაცია ერთიანი, ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებათა სისტემის შექმნას გულისხმობს, რომლის საფუძველშიც დგას დამოუკიდებელი ინდივიდი, რაც, თავის მხრივ, არ ემთხვევა ცალკე აღებული რელიგიების განწყობებს, რომელთათვისაც მორწმუნეთა კოლექტიური ინტერესებია პრიორიტეტული. რელიგიური პოზიციიდან გლობალიზაციის პროცესის კრიტიკოსები მას ბრალს სდებენ სეკულარიზაციასა და რელიგიური ღირებულებების ნგრევაში. გლობალური ღირებულებები თავიანთ გზას უფრო ადვილად მაშინ იკვლევენ, როდესაც ტრადიციული კულტურა და რელიგია კრიზისს განიცდის. საერთაშორისო პოლიტიკურ ასპარეზზე, რელიგიის ფაქტორის შესუსტების კვალდაკვალ, გლობალიზაცია თავის გამოხატულებას ერთიანი მსოფლიო ბაზრის შექმნასა და სხვა მატერილურ ფაქტორებში ჰპოვებს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს დავის კიდევ სხვა სფეროა, ჩვენი აზრით, უმთავრესია, ის, რომ რელიგიას ოდითგანვე მნიშვნელოვანი ფუნქცია და როლი ეკისრა ქვეყნების პოლიტიკურ-ეკონომიკური განვითარების კუთხით, რაც დღესაც არ კარგავს თავის მნიშვნელობას და გვევლინება დემოკრატიის, პოლიტიკური განვითარების, ეკონომიკური სტაბილურობისა და ქვეყნის ინტერესებისა და იდენტობის შენარჩუნების ხელშემწყობ არსებით მექანიზმად.














გამოყენებული ლიტერატურა


1. დიურკჰემი, რელიგიის ელემენტარული ფორმები, თბილისი, 2003.

2.პაპუაშვილი, ნ. საქართველო და მსოფლიო რელიგიები: მიმოხილვა და ლექსიკონი / რედ.: სოზარ სუბარი; თბ.; 2004.- 220 გვ.

2.ნადირაძე. ელ. მსოფლიო რელიგიები / რედ. ვ.შამილაძე; თსუ, თბ. სახ. უნივერსიტეტის გამ-მა, 1996.-247 გვ.

3.გელოვანი, ნანი და სანიკიძე, გიორგი. ისლამი (რელიგია, ისტორია, ცივილიზაცია). თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.2009;

4.ცაცანაშვილი, მარიამი. «სახელმწიფო და რელიგია». თბილისი. 2003.


5. Martina Warning and Tuncey Kardas The Impact of Changing Islamic Identity on Turkey’s New Foreign Policy ( Turkey, Alternatives 2011) გვ. 148

6.ბაკურაძე ო., კარლ მარქსის ფილოსოფიურ შეხედულებათა ჩამოყალიბების საკითხისათვის, თბ., 1953;