დასაწყისში ზოგადად მიმოვიხილავ თუ რას წარმოადგენს შიზოფრენია და შემდეგ უკვე ვისაუბრებ შიზოფრენიის მკურნალობის შესახებ.

შიზოფრენია ფსიქიკური პრობლემაა და აღენიშნება მოსახლეობის 1 %–ს. მისი პირველი ეპიზოდი მოზარდობის ან ადრეული მოზრდილობის ასაკში გვხვდება.
შიზოფრენიის, ისევე როგორც სხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის ძირითადი გამოწვევა ადამიანის სოციალური თანამონაწილეობის შეზღუდვაა, თუმცა, მისი პრევენციისთვის, ექსპერტების მოსაზრებით, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ადრეულ

ფაზაში გამოვლენილი სიმპტომების სწორ მენეჯმენტს, რათა უზრუნვევყოთ ამ პიროვნების სრულფასოვანი სოციალური და პროფესიული რეაბილიტაცია.
შიზოფრენიის განვითარების 3 ფაზა არსებობს (თუმცა ყოველ ადამიანს საკუთარი ინდივიდუალური გამოცდილება აქვს):
1. საწყისი ფაზა (პროდრომული) რამდენიმე თვე გრძელდება და მისი ნიშნებია: სოციალური იზოლაცია, დეპრესიული გუნება –განწყობა, ყურადღების გაფანტულობა, ძილის მოშლა, ადვილად გაღიზიანებადობა, სკოლის ან სამსახური ხშირი გაცდენები, სხვების
მიმართ უნდობლობა.

2. მეორე ფაზაა – მწვავე ფაზა, როცა შიზოფრენიისათვის დამახასიათებელი სიმპტომები გამოვლინდება. სწორედ ამ ფაზაში
ხდება შიზოფრენიის დიაგნოსტირება და უმეტესობაც ამ დროს იწყებს მკურნალობას. მწვავე ფაზისთვის დამახასიათებელი სიმპტომებია:
ჰალუცინაციები– ყველაზე ხშირია სმენითი (როცა გესმის ლაპარაკი ან ხმაური მხოლოდ შენ და სხვას არავის შეუძლია მათი მოსმენა),

აგრეთვე შეიძლება იყოს მხედველობითი, ყნოსვითი და სხვა;

არასწორი, უსაფუძვლო აზრები – როცა ადამიანი დარწმუნებულია, რომ მას დევნიან, წამლავენ ან აკონტროლებენ;დაქვეითებული თავის მოვლის ჩვევები – ადამიანი აღარ უვლის თავს, უსუფთაოა;ემოციების გაქრობა, ენერგიის დაქვეითება, ჩაკეტილობისადმი მიდრეკილება – ადამიანი
კარგავს ცხოვრებისადმი ინტერესს, მთელ დღეებს უქმად ატარებს სახლში; ძნელია ეს სიმპტომები ვერ შენიშნოთ, რადგან ისინი, როგორც წესი, ხელს უშლიან ცხოვრების ჩვეული რიტმით გაგრძელებას;

დარღვეული მეტყველება– საუბრისას ადამიანი ხშირად გადადის ერთი აზრიდან მეორეზე, რის გამოც გაძნელებულია მისი გაგება;

დარღვეული ქცევა– ადამიანი იქცევა უცნაურად, რის გამოც კარგავს
მეგობრებს და უჭირს ახალი კავშირების დამყარება.
3. მესამე ფაზაა –გამოჯანმრთელების
ფაზა. ამ დროს მწვავე ფაზის სიმპტომები ქრება, თუმცა
შესაძლოა ზოგიერთი მათგანი კიდევ დიდხანს გრძელდებოდეს: როგორიცაა დეპრესია, შფოთვა, დაქვეითებული თვითშეფასება, სოციალური პრობლემები და სიძნელეები სამსახურში ან სკოლაში.
კვლევებმა აჩვენა, რომ შიზოფრენიას ხშირად თან სხვა პრობლემებიც ახლავს. მაგალითად: დეპრესია (თვითმკვლელობის აზრების ჩათვლით), შფოთვითი აშლილობები, ძილის მოშლა და
ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარება.
დღესდღეობით არ არსებობს ნათელი პასუხები, თუ რა იწვევს შიზოფრენიას. მის განვითარებას მრავალი ფაქტორის ერთდროულად მოქმედება განაპირობებს. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება: გენეტიკურ მიდრეკილებას (შიზოფრენიის მქონე ადამიანის შვილებსა და და–ძმას მისი განვითარების 13 % და 9 % შანსი აქვთ);თავის ტვინის დაზიანებას, სტრესსა და ნარკორტიკების მოხმარებას.
რაც შეეხება შიზოფრენიის მკურნალობას, გამოიყენება
სხვადასხვა საშუალებები:
ანტიფსიქოზური მედიკამენტები;

სიმპტომთა გასაკონტროლებლად ანტიფსიქოზურ მედიკამენტებთან ერთად ზოგიერთ პაციენტს შეიძლება დასჭირდეს ანტიდეპრესანტები ან ეფექტის სტაბილიზატორები;

პაციენტთა უმრავლესობაში მედიკამენტები წარმატებით მუშაობს – დაახლოებით 70 % –ში მდგომარეობა უმჯობესდება;

არაა გასაკვირი, თუ ექიმი აგრძელებს მედიკამენტების ან მათი დოზების ცვლას. თითოეული პაციენტისათვის ინდივიდუალური კომბინაცია და დოზა უნდა შეირჩეს;

ანტიფსიქოზურ მედიკამენტებს სრული ეფექტის გამოსავლენად სჭირდებათ კვირები, ზოგჯერ კი თვეები;

აგრეთვე, გამოიყენება სხვადასხვა ფსიქო–სოციალური,

ფსიქო–თერაპიული მეთოდები: ბიჰევიორული თერაპია (ფოკუსირებულია ადამიანის ქცევის შეცვლაზე), კოგნიტური თერაპია (ფოკუსირებულია ადამიანის აზროვნების შეცვლაზე) და ინტერპერსონალური თერაპია ( ფოკუსირებულია სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის ფორმის შეცვლაზე) და სხვა;

მწვავე მდგომარეობაში შესაძლოა საჭირო გახდეს
საავადმყოფოში მოთავსება. სხვა შემთხვევები რეგულირდება ამბულატორიულად ექიმ–ფსიქიატრის დახმარებით.
უფრო დაწვრილებით განვიხილავ მკურნალობის სხვადასხვა მეთოდებს :

1. ფარმაკოლოგიური მკურნალობა

სადღეისოდ შიზოფრენიის სამკურნალოდ როგორც ჰოსპიტალში, ისე ჰოპსიტალგარე დაწესებულებებში ანტიფსიქოზური მედიკამენტები წამყვანია. მეცნიერული კვლევებით მიღებული საუკეთესო მტკიცებულებები ადასტურებს მათ ეფექტურობას, როგორც მწვავე მდგომარეობების სამკურნალოდ, ასევე ხანგრძლივი მართვისთვის გამწვავების თავიდან ასარიდებლად. მედიკამენტური მკურნალობა უფრო ეფექტურია პოზიტიური
სიმპტომების[1] სამკურნალოდ, როგორიცაა ბოდვა და ჰალუცინაცია და ყველაზე ნაკლებად ნეგატიური[2] და კოგნიტური[3] სიმპტომებისთვის. სედაციური ეფექტი თავიდანვე გამოხატულია, ხოლო ანტიფსიქოზური მოქმედება,
თანდათანობით, ზოგჯერ რამდენიმე კვირის შემდეგ ხდება შესამჩნევი. თუმცა არსებობს პრობლემა, პაციენტთა დაახლოებით 40% არ რეაგირებს ტრადიციულად გამოყენებულ ანტიფსიქოზურ პრეპარატებზე და უგრძელდება საშუალო და მძიმედ გამოხატული
ფსიქოზური სიმპტომები (როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური). გარდა ამისა, ტრადიციული ანტიფსიქოზური მედიკამენტები (ე.წ. პირველი თაობის ანტიფსიქოზური პრეპარატები, FGAs)[4] დაკავშირებულია ფართოდ გავრცელებულ და მრავალფეროვან გვერდით ეფექტებთან, როგორიცაა აპათია, სედაცია, წონის მატება, სექსუალური დისფუნქცია; ასევე ხშირია მოტორული დარღვევები, როგორიცაა პარკინსონული სინდრომი[5], აკათიზია [6]და დისტონია[7], (ხშირად უწოდებენ მწვავე ექსტრაპირამიდულ გვერდით ეფექტებს EPS). აღნიშნული მოვლენები შეიძლება იწვევდეს უნარშეზღუდულობას და მძიმედ გადასატანი იყოს პაციენტისთვის. სერიოზულ გვიანდელ გვერდით ეფექტს მოგვიანებითი დისკინეზია[8] მიეკუთვნება, რომელიც პირველი თაობის პრეპარატებით მკურნალობისას, დაახლოებით 20%-ს უვითარდება. პაციენტებს აღენიშნებათ ენის და სახის
კუნთების, ზოგჯერ კიდურების და ტორსის უნებლიე
რითმული მოძრაობები, რომელსაც თვითონ პაციენტი შესაძლოა ვერ ამჩნევდეს, მაგრამ ადვილად შესამჩნევია გარშემომყოფებისთვის და აღიქმება, როგორც სერიოზული სოციალური ინვალიდობა. მეორე თაობის (ატიპური) ანტიფსიქოზური პრეპარატების (SGAs) [9]მთავარი უპირატესობაა, რომ ნაკლებად იწვევს
ექსტრაპირამიდულ[10] გართულებას და მოგვიანებით დისკინეზიას,
მაგრამ მათ სხვა გვერდითი ეფექტები აღმოაჩნდათ, როგორიცაა წონის მატება და სხვა მეტაბოლური პრობლემები, [11]რომლებიც II ტიპის დიაბეტის და გულსისხლძარღვთა დაავადების რისკს ზრდის. ანტიფსიქოზური მედიკამენტების ყურადსაღებ გვერდით ეფექტს მიეკუთვნება ასევე სისხლის შრატში პროლაქტინის დონის მატება, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მენსტრუალი ციკლის დარღვევები, ლაქტორეა და სექსუალური დისფუნქცია, ხოლო მოგვიანებით ამცირებს ძვლების მინერალურ სიმკვრივეს. მკურნალობის მიმართ რეზისტენტული პაციენტების სამკურნალოდ ერთადერთი რეკომენდებული პრეპარატია კლოზაპინი, რომელიც ეფექტურია შემთხვევათა მესამედსა ან თითქმის ნახევარში. ეს მონაცემები რამდენიმე კვლევით დადასტურდა. არც ერთი სხვა
ატიპური პრეპარატი არ ხასიათდება ასეთი ეფექტურობით. ზოგი ქრონიკული შიზოფრენიის მქონე პაციენტი რეზისტენტულია ხანგრძლივი მკურნალობის მიმართ, ხოლო ზოგი თავისთავად
გამოდის მდგომარეობიდან. სამწუხაროდ, არ არსებობს ვალიდური
მაჩვენებლები, რომლებიც დაგვეხმარება სწორად განვსაზღვროთ, თუ რომელ პაციენტს ესაჭიროება პრეპარატის ხანგრძლივად მიღება და რა ხანგრძლივობის უნდა იყოს გრძელვადიანი პროფილაქტიკური
მკურნალობა. ზოგადად თანხმდებიან, რომ ხანგრძლივი რემისიაც[12]
არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ წამლის შეწყვეტის შემთხვევაში მდგომარეობა არ გამწვავდება. ანტიფსიქოზური პრეპარატის მოხსნისას აუცილებელია დოზების თანდათანობით, ნელა შემცირება და მრავალი თვეების მანძილზე ხანგრძლივი მონიტორინგი. ზოგად კლინიკურ გამოცდილებაზე დაყრდნობით არსებობს მოსაზრება, რომ გამწვავებების პროფილაქტიკისთვის დეპო პრეპარატები[13] უფრო
შედეგიანია. შესაძლოა იმიტომ, რომ პაციენტებს უადვილდებათ
მკურნალობის რეჟიმის დაცვა. აქედან გამომდინარე სასურველია ატიპური ანტიფსიქოზური პრეპარატების დეპო ფორმების არსებობა.


ანტიფსიქოზური პრეპარატების გამოყენება

შიზოფრენიის მართვისა და მკურნალობისთვის ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენების სპექტრია:
მწვავე ეპიზოდის მკურნალობა;

გამწვავების პრევენცია;

მწვავე ქცევითი აშლილობის გადაუდებელი მკურნალობა (სწრაფი ტრანკვილიზაცია);

სიმპტომთა შემცირება.

ანტიფსიქოზური პრეპარატები ჩვეულებრივ ინიშნება რეკომენდირებული დოზების ფარგლებში და
არ არსებობს სარწმუნო მტკიცებულებები, მაღალი დოზების ან
სხვა ანტიფსიქოზურ პრეპარატთან კომბინაციის გამოყენების სასარგებლოდ, თუ მონოთერაპია არაეფექტური აღმოჩნდა. ანტიფსიქოზური პრეპარატები გამოიყენება ასევე
სხვა პრეპარატებთან კომბინაციაში, როგორიცაა ანტიკონვულსანტები[14], გუნება-განწყობის სტაბილიზატორები, ანტიდეპრესანტები და ბენზოდიაზეპინები[15].
კლინიცისტმა აღნიშნული პრეპარატები ანტიფსიქოზურ
მედიკამენტებს შეიძლება დაამატოს შემდეგ შემთხვევებში:
ანტიფსიქოზური პრეპარატი ცალკე არ არის ეფექტური;

ქცევის კონტროლისთვის;

ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გვერდითი ეფექტის სამკურნალოდ;

კომორბიდული[16] ან მეორადი ფსიქიატრიული პრობლემების (როგორიცაა დეპრესია და შფოთვა) სამკურნალოდ.

2. ფსიქოლოგიური და ფსიქოსოციალური ინტერვენცია

ფსიქოლოგიური თერაპია და ფსიქოსოციალური ინტერვენცია
შიზოფრენიის მკურნალობაში უკანასკნელ ათწლეულებში დამკვიდრდა, რაც ორმა ძირითადმა ფაქტორმა განაპირობა: პირველი, რომ უკეთ გაცნობიერდა ფსიქოლოგიური
პროცესების მნიშვნელობა, როგორც დაავადების გამწვავების დროს, ასევე შიზოფრენიის ნეგატიური გავლენის შეფასებისას. მეორე, აღმოჩნდა, რომ პაციენტთა ნაწილი რეზისტენტულია ანტიფსიქოზური მედიკამენტების მიმართ, აღენიშნება სერიოზული გვერდითი ეფექტები და არ იცავს მკურნალობის რეჟიმს. საჭირო გახდა უფრო
ფართო მიდგომის შემოღება, რომელიც გააერთიანებდა მკურნალობის
სხვადასხვა შესაძლებლობებს და იქნებოდა პაციენტის და მისი ოჯახის საჭიროებებს მორგებული. უკანასკნელ პერიოდში თემზე
დაფუძნებული სერვისების განვითარებამ მნიშვნელოვნად გაზარდა
ინტერესი შიზოფრენიის დროს ფსიქოსოციალური ინტერვენციის
მიმართ.
ფსიქოლოგიურ და ფსიქოსოციალურ ინტერვენციაში გაერთიანებულია სხვადასხვა სახის ინტერვენცია, რომლებსაც საერთო
მიზნები აქვთ:
სოციალური და ინტერპერსონალური ფუნქციონირების გაუმჯობესება;
საზოგადოებაში დამოუკიდებელი ცხოვრების ხელშეწყობა;
სიმპტომების სიმწვავის შესუსტება და კომორბიდული მდგომარეობების (მაგალითად, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ავადმოხმარება) მართვა;

საკუთარი დაავადების მართვის უნარის გაუმჯობესება.

ეს ინტერვენციებია:
კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია

მხარდამჭერი თერაპია;

ოჯახური ინტერვენცია;

ფიქოდინამიური თერაპია;

ფსიქოგანათლება;

სოციალური უნარების დასწავლა;

თანხმობით თერაპია (შესაბამისი მკურნალობის
მიღებაზე დათანხმების თერაპია);

ხელოვნებით თერაპია.

ნებისმიერი ფსიქოლოგიური ან სხვა სახის მკურნალობის აუცილებელი წინაპირობაა პაციენტის ჩართვა თერაპიულ ან სამკურნალო ალიანსში. შიზოფრენიის მწვავე ფაზაში პაციენტის ჩართვა გარკვეულ სირთულეებთან არის
დაკავშირებული და მოითხოვს მოქნილ თერაპიულ მიდგომას.
უფრო მეტიც, ერთხელ დამყარებული თერაპიული კავშირი საჭიროებს შემდგომ შენარჩუნებას და გრძელვადიან თანამშრომლობაზე ორიენტირებას. სოციალური ფუნქციონირების მოშლა, კოგნიტური და ინფორმაციის დამუშავების პრობლემები, დაავადების
ბუნების შესახებ პაციენტთან გაზიარებული შეხედულების ჩამოყალიბება, სოციალური იზოლაციის და სტიგმის გავლენა წარმოადგენს შიზოფრენიის მკურნალობის განსაკუთრებულ ბარიერებს.


მულტიმოდალური ინტერვენცია

მულტიმოდალური პროგრამა გულისხმობს ორი ან მეტი სპეციფიკური ფსიქოლოგიური ინტერვენციის სისტემურ და პროგრამულ გაერთიანებას, რომლის მიზანია ისეთი ეფექტის მიღწევა, რომელიც აღემატება ცალკე აღებული ინტერვენციით მიღებულ შედეგს.
მკურნალობის ეფექტის გასაუმჯობესებლად ზოგჯერ მიმართავენ ორი ფსიქოლოგიური/ფსიქოსოციალური ინტერვენციის კომბინაციას. მაგალითად, ოჯახური ინტერვენცია შეიძლება გაერთიანდეს სოციალურ უნართა დასწავლის მოდულთან.


თანხმობით თერაპია

შიზოფრენიის მართვაში ფარმაკოლოგიური მკურნალობა წამყვანია, თუმცა პაციენტთა დაახლოებით 50% არ იცავს მკურნალობის რეჟიმს. არსებობს მოსაზრება, რომ მედიკამენტების მიღების შეწყვეტა ზრდის დაავადების გამწვავების რისკს, იწვევს განმეორებით ჰოსპიტალიზაციას და
შესაბამისად, ზრდის ეკონომიკურ და სოციალურ ტვირთს როგორც პაციენტებისთვის ასევე ჯანდაცვის სერვისებისთვის. აღნიშნული პრობლემის დასაძლევად კემპმა შეიმუშავა „თანხმობით თერაპია, “ რომლის მიზანია პაციენტთა მედიკამენტებისა და მკურნალობისადმი დამოკიდებულების გაუმჯობესება, რის შედეგად, ჰიპოთეზურად, უმჯობესდება კლინიკური გამოსავალი
და მცირდება მომავალი გამწვავებების რისკი . თანხმობითი თერაპია იყენებს მოტივაციური ინტერვიუს, ფსიქოგანათლების და კოგნიტური თერაპიის ტექნიკებს და პრინციპებს და როგორც წესი, შედგება ოთხიდან რვა სესიამდე. თითოეული სესია საშუალოდ გრძელდება
ნახევარი საათიდან 1 საათამდე.
აღსანიშნავია, რომ კემპის კვლევაში უპირატესი დიაგნოზი ემოციური აშლილობები იყო და თანამედროვე კვლევებით მოპოვებული მტკიცებულებები არ ადასტურებს შიზოფრენიის
დროს თანხმობით თერაპიის ეფქტურობას სხვა ინტერვენციებთან შედარებით.

ხელოვნებით თერაპია

ხელოვნებით თერაპია ექსპრესიული ფსიქოთერაპიული მეთოდია, რომლითაც ხდება სასურველი შედეგის მიღწევა ხელოვნების სხვადასხვა დარგის საშუალებით: ხატვით, ძერწვით, მუსიკით, ცეკვით, თეატრალური ჩანართებით და
სხვ. არტ თერაპიის საშუალებით ემოციის გადმოცემა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როცა სიტყვებით გამოხატვა გაძნელებულია. თერაპიის დროს:
შემოქმედებითი პროცესი გამოიყენება თვით-ექსპრესიის მისაღწევად სპეციფიკურ თერაპიულ ჩარჩოში;

ესთეტიკური ფორმების გამოყენება ხელს უწყობს პაციენტის გამოცდილებისთვის საზრისის მიცემას;

ხელოვნებით მედიაცია წარმოადგენს ხიდს ვერბალურ დიალოგსა
და ფსიქოლოგიურ განვითარებას შორის;

პაციენტს ეძლევა საშუალება განსხვავებულად აღიქვას საკუთარი თავი და სხვებთან დამოკიდებულება.
კლინიკური კვლევები მიუთითებს, რომ ხელოვნებით თერაპია ეფექტურია ნეგატიური სიმპტომების შესასუსტებლად და მიღწეული ეფექტი ნარჩუნდება 6 თვიან დაკვირვებით კვლევებში.\ არსებობს მყარი მტკიცებულებები, რომ ინტერვენციის შიგნით სხვადასხვა მოდულის გამოყენების მიუხედავად, საშუალო დონის ეფექტი მაინც
მიიღწევა როგორც სტაციონარულ, ასევე ამბულატორიულ პაციენტებში. ინტერვენცია შეიძლება დაიწყოს მწვავე ფაზაში ან მოგვიანებით, მათ შორის სტაციონარულ განყოფილებებში;
ხელოვნებით თერაპიას უნდა ატარებდეს ტრენირებული სპეციალისტი, რომელსაც შიზოფრენიის მქონე პაციენტთან მუშაობის გამოცდილება აქვს. ინტერვენცია უნდა ტარდებოდეს ჯგუფში, თუ არ არსებობს ჯგუფში ჩართვის ხელისშემშლელი ფაქტორები.


კოგნიტურ–ბიჰევიორული თერაპია

კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია ეფუძნება მოსაზრებას, რომ აზრებს, გრძნობებსა და ქცევას შორის ურთიერთკავშირი არსებობს. თავდაპირველად ბეკმა კბთ დეპრესიის სამკურნალოდ შეიმუშავა, თუმცა მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ კბთ ეფექტურია
ასევე სხვა ფსიქიკური აშლილობების სამკურნალოდ, როგორიცაა, შფოთვითი აშლილობა, აკვიატებული მდგომარეობები, ბულიმია და სტრესული აშლილობები. მას, შემდეგ რაც უკეთ შეისწავლეს ფსიქოზური სიმტომების კოგნიტური ფსიქოლოგია, გაიზარდა ინტერესი ფსიქოზების დროს კბთ-ს გამოყენების მიმართ.
კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია ეს არის რწმუნებულებებსა და ფაქტებზე დაფუძნებული თერაპიული მიდგომა, რომელიც ეფუძნება ორ ძირითად პრინციპს: ჩვენს
კოგნიციებს/აზრებს მაკონტროლირებელი ზეგავლენა აქვთ ჩვენს ქცევასა და ემოციებზე. ჩვენი ქცევა და ემოციები ზეგავლენას ახდენენ ჩვენს აზროვნებაზე.
თეორიული საფუძველი, რომელიც მეთოდს აარონ ბეკმა დაუდო, იმაში მდგომარეობს, რომ კოგნიციას წამყვანი
როლი ენიჭება სუბიექტის ფსიქო-სოციალურ და ემოციურ ფუნქციონირებაში.
თერაპია გრძელდება 12-დან 20 სესიამდე, თითოეული სესიის ხანგრძლივობა 50 წუთია. კბთ ფოკუსირებულია აქ და ამჟამად პრინციპზე; ხანგრძლივ პერსპექტივაში მოიცავს ადრეულ განვითარებას, ოჯახს, ტრავმებს; პოზიტიურ და ნეგატიურ გამოცდილებას; სამუშაოს როლს; სოციალურ ზეგავლენას,
პაციენტის მკურნალობისადმი დამოკიდებულებას. მნიშვნელობა ენიჭება თერაპიაზე დამოკიდებულების შემცირებას, რეგრესიას თერაპიულ ურთიერთკავშირში.
კბთ-ს დროს ხდება არადირექტიული თერაპიული კავშირის ჩამოყალიბება პაციენტთან, რომელიც გულისხმობს: გაგებას, თანაგრძნობას, ემპათიას. რაც განიხილება როგორც კოლაბორაციული[17] ემპირიზმი და კარგად აღწერს პაციენტის და თერაპევტის ურთიერთობას.
შიზოფრენიის დროს კოგნიტურ–ბიჰევიორული თერაპიის (კბთ) გამოყენების მიზანშეწონილობა ეფუძნება იმ მოსაზრებას, რომ პოზიტიური სიმპტომები სტრუქტურულ მსჯელობასა და ქცევით მოდიფიკაციას ექვემდებარებიან. მაგალითად, ბოდვითი აზრების შემთხვევაში მისი წარმოშობის მიზეზებს განიხილავენ და ალტერნატიულ ახსნას სთავაზობენ. თუმცა,
ბოდვით აზრებთან დაკავშირებით პირდაპირ კონფრონტაციას უნდა მოვერიდოთ. ამის მსგავსად, შესაძლებელია ჰალუცინაციების ყოვლისშემძლეობაზე, იდენტურობასა და მიზნებზე პაციენტის რწმენის მოდიფიცირება.
რამდენიმე კონტროლირებადი კლევით ნაჩვენებია, რომ შიზოფრენიის დროს კბთ ეფექტურია. ერთერთი კვლევით
ნახეს, რომ პოზიტიური სიმპტომების სიმწვავის შემცირებისთვის კბთ
მხარდაჭერით თერაპიასთან შედარებით უფრო ეფექტურია. მეორე კვლევამ გამოავლინა, რომ კბთ–ც და ნაკლებ სპეციფიკური „მეგობრული“ ინტერვენციაც როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური სიმპტომების მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას იწვევდა. მკურნალობის 9 თვის მანძილზე კბთ–ს ჯგუფში ეფექტი უფრო თვალსაჩინო იყო . ტურკინგტონმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ კბთ ეფექტურია
პოზიტიური, ნეგატიური და ზოგადად შიზოფრენიის სიმპტომებისთვის და ის ფსიქიატრიულმა ტრენირებულმა პროფესიონალმა უნდა ჩაატაროს.
უკანასკნელ ხანს, მკვლევარები დაინტერესდნენ კბთ-ს გავლენაზე ფსიქოზის თანმხლები დისტრესისა და ქცევითი დარღვევების შემცირებაზე . კვლევები მიმდინარეობს ასევე
კბთ-ს გამოყენებაზე ფსიქოზის პირველი ეპიზოდის დროს და
შიზოფრენიის და კომორბიდული წამალდამოკიდებულების სამკურნალოდ. კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია (კბთ)
რეკომენდირებულია შიზოფრენიის მქონე პაციენტისთვის მწვავე ფაზაში ან მოგვიანებით, მათ შორის სტაციონარულ განყოფილებებში;
კბთ უნდა განხორციელდეს ინდივიდუალურად და მან :
უნდა დაიცვას თერაპიის სახელმძღვანელოს მოთხოვნები, რომ პაციენტებმა შეძლონ:

- დაამყარონ კავშირი მათ აზრებს, გრძნობებსა და ქცევას შორის
მიმდინარე ან წარსულში არსებულისიმპტომების გათვალისწინებით;
- გადააფასონ სიმპტომებთან დაკავშირებული განცდები, წარმოდგენები ან დასკვნები.
უნდა შეიცავდეს სულ მცირე ერთ მომდევნო კომპონენტს:
- პაციენტების მიერ სიმპტომებთან დაკავშირებული საკუთარი ფიქრების, გრძობების ან ქცევის მონიტორინგი, და/ან
- სიმპტომებთან გამკლავების ალტერნატიული გზების ძიება, და/ან
- დისტრესის შემცირება, და/ან
- ფუნქციონირების გაუმჯობესება.


ოჯახური ინტერვენცია

ოჯახური გარემოს შესწავლამ და შიზოფრენიის მიმდინარეობაზე მისი შესაძლო გავლენის შესახებ კვლევებმა ბიძგი მისცა შიზოფრენიის მკურნალობაში ოჯახური ინტერვენციის

გამოყენებას. აღსანიშნავია, რომ ამ კონტექსტში „ოჯახი“ გულისხმობს ადამიანებს, ვისაც მჭიდრო ემოციური კავშირი აქვს პაციენტთან,

კერძოდ, მშობლებს, და-ძმას და მეუღლეებს. ბრაუნმა ნახა, რომ
შიზოფრენიის მქონე პაციენტებისთვის სტაციონარიდან გამოწერის
შემდეგ პროგნოზი, ზოგადად უარესია სახლში დაბრუნებისას,
ვიდრე საცხოვრებელში გადასვლისას. მან დაადგინა,
რომ გამწვავებების სიხშირე მეტია ემოციური ექსპრესიის მაღალი ინტენსივობის მქონე ოჯახებში. ასეთი ოჯახებისთვის კრიტიკული და
არაკეთილგანწყობილი დამოკიდებულებები ან ზედმეტი ემოციური
ჩართულობაა დამახასიათებელი. გამწვავებები ყველაზე ხშირია,
თუ პაციენტი იძულებულია თავის ოჯახის წევრებთან კვირაში 35 საათზე მეტი დრო გაატაროს. ეს მონაცემები დადასტურდა და გამდიდრდა ახალი ფაქტებით, როდესაც გამოიკვლიეს კავშირი ნათესავების ემოციურ ექსპრესიას, ცხოვრებისეულ მოვლენებსა და გამწვავებებს შორის . აღნიშნული კვლევების საფუძველზე გაჩნდა იდეა, რომ შესაძლებელია ფსიქოლოგიური მეთოდის შემუშავება (ამ
შემთხვევაში ოჯახური ინტერვენცია), რომელიც შეცვლის პაციენტის და ოჯახის წევრების დამოკიდებულებას დაავადებისადმი და გავლენას მოახდენს შიზოფრენიის მიმდინარეობაზე. ოჯახური
თერაპიის მოდელი მიზნად ისახავს ოჯახის წევრებს შორის ემოციის
ექსპრესიის შესუსტებას და ძირითადად მოიცავს ფსიქოგანათლებას დაავადების ნიშნებსა და მისი შედეგების შესახებ და ასევე, რჩევებს
მდგომარეობის მართვასთან დაკავშირებით. ახლახანს ჩატარებულმა მეტა–ანალიზმა[18] დაადასტურა, რომ ასეთი ინტერვენციის დროს
მცირდება ჰოსპიტალიზაცია და უმჯობესდება მკურნალობის
რეჟიმის დაცვა; თანამედროვე მიდგომით, ფსიქოგანათლება და
ოჯახური თერაპია რეკომენდებულია პაციენტებისთვის, რომლებიც
ცხოვრობენ ან ახლო ურთიერთობაში არიან თავის ოჯახთან. ინტერვენცია შეიძლება დაიწყოს მწვავე ფაზაში ან მოგვიანებით,
მათ შორის სტაციონარულ განყოფილებებში.
ოჯახური თერაპია
თუ შესაძლებელია ტარდება პაციენტის მონაწილეობით;გრძელდება
3 თვიდან 1 წლამდე;

მოიცავს სულ მცირე 10 დაგეგმილ სესიას;

ითვალისწინებს ოჯახის სურვილს ინდივიდუალური თუ
ჯგუფური ინტერვენციის შესახებ;

ითვალისწინებს პაციენტსა და ძირითად მხარდამჭერ პირს შორის კავშირს;

ატარებს სპეციფიკურ მხარდამჭერ, საგანმანათლებლო ან თერაპიულ ფუნქციას და მოიცავს პრობლემის გადაჭრის და კრიზისული სიტუაციების მართვის საკითხებს.


დინამიური ფსიქოთერაპია[19]

წარსულში დინამიური ფსიქოთერაპია ძალიან ხშირად გამოიყენებოდა შიზოფრენიის დროს, უფრო მეტად აშშ–ში, ვიდრე
ბრიტანეთში. მიღებული შედეგები ძალიან უსისტემოა, თუმცა არც ერთი არ მეტყეველებს ამ თერაპიის ჩატარების მიზანშეწონილობაზე. მეიმ ნახა, რომ ფსიქოთერაპია უმნიშვნელოდ აუმჯობესებდა
მდგომარეობას. თუმცა, მის მიერ შესწავლილი მკურნალობის ხანგრძლივობა იყო ხანმოკლე, რომელსაც შედარებით გამოუცდელი ფსიქიატრები ატარებდნენ. გარდა იმისა, რომ ინდივიდუალური ფსიქოთერაპია არაეფექტურია შიზოფრენიის დროს, არსებობს იმის საშიშროებაც, რომ მოხდება პიროვნების ზედმეტად
სტიმულაცია და ფსიქოზური სიმპტომების გამწვავება. ჯანდაცვის
პროფესიონალებმა შეიძლება განიხილონ დინამიური ფსიქოთერაპიის პრინციპების გამოყენება, რომ უკეთ გააცნობიერონ პაციენტთა განცდები და ინტერპრესონალური ურთიერთობები.


სოციალური უნარების ტრენინგი

სოციალური უნარების ტრენინგი წარმოდგენს სტრუქტურირებულ ფსიქოსოციალურ ინტერვენციას (ჯგუფური ან ინდივიდუალური), რომლის მიზანია:
გაუმჯობესდეს სოციალური ფუნქციონირება;

შემცირდეს დისტრესი და ურთიერთობის სიძნელეები;

ინტერვენცია უნდა მოიცავდეს:
მთელი რიგი სოციალური და ინტერპერსონალური უნარების
ბიჰევიორულ შეფასებას;

შეაფასოს როგორც ვერბალური ასევე არა-ვერბალური კომუნიკაციის
უნარები.


3.შიზოფრენიისმკურნალობა და მართვა სერვისების დონეზე

1950 წლამდე შიზოფრენიის მქონე პაციენტთა უმეტესობა ხანგრძლივად მკურნალობდა დიდ ფსიქიატრიულ ჰოსპიტლებში.
სიტუაცია შეიცვალა, როცა დასავლეთის ქვეყნებმა დაიწყეს დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესი და შესაბამისად ახალი
სერვისების განვითარება თემში, როგორიცაა სტაციონარგარეთა სამსახურები, დღის ჰოსპიტალი, სათემო ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრები. თუმცა 70-იანი წლებისთვის ნათელი გახდა, რომ თემში არსებულმა სერვისებმა ვერ უზრუნველყო მწვავე საჭიროების მქონე პაციენტთა ეფექტური მომსახურება, რაც დასტურდებოდა რეჰოსპიტალიზაციის მაღალი მაჩვენებლებით. აღნიშნულმა გამოიწვია მეორე თაობის ჯგუფების და სერვისების განვითარება,
რომლის მიზანი იყო:
ა) რეჰოსპიტალიზაციის პრევენცია ან შემცირება სახლში ზრუნვის და თემში არსებული მკურნალობის საშუალებით;
ბ)პაციენტის თანამონაწილეობის გაზრდა;
გ) კლინიკური, სოციალური და შრომითი გამოსავლების გაუმჯობესება.


პირველადი და მეორადი დონის სამედიცინო მომსახურების
ურთიერთქმედება


შიზოფრენიის დიაგნოზის მქონე ადამიანთა უმეტესობა
სამედიცინო დახმარებას იღებს ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებში– მეორადი დონის სამედიცინო სერვისებში. პირველადი
ჯანდაცვის დონეზე მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს შიზოფრენიის იდენტიფიცირება და სიმპტომათა ადრეული ამოცნობა, ასევე შიზოფრენიის მქონე პირთა სომატური დაავადებების მონიტორინგი და მკურნალობა.
შიზოფრენიას, ჩვეულებრივ, ახასიათებს ხანგრძლივი პროდრომული პერიოდი, მთელი რიგი ძნელად შესამჩნევი და არასპეციფიკური ნიშნებით და ფსიქოსოციალური ფუნქციონირების თანდათანობითი ცვლილებებით. მნიშვნელოვანია, რომ პირველადი ჯანდაცვის სპეციალისტმა ყურადღება მიაქციოს მსგავს ადრეულ სიმპტომებს და გადააგზავნოს ადრეული ინტერვენციის სერვისებში ან
თუ საჭიროა, სპეციალიზებულ სამსახურებში.


ადრეული რეფერალი

ფსიქოზური სიმტომების მქონე ყველა პირი პირველადი ჯანდაცვიდან უნდა გადაიგზავნოს სპეციალიზებულ სამსახურებში (მაგალითად, კრიზისული ინტერვენციის და სახლში ზრუნვის
გუნდი, ადრეული ინტერვენციის სერვისები და თემში არსებული
ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრები). სერვისის შერჩევა უნდა მოხდეს სიმპტომთა სიმძიმის და ლოკალური კონტექსტის
გათვალისწინებით. რეფერალი შეიძლება განხორციელდეს პირველადი ან მეორადი რგოლიდან.
შიზოფრენიის მქონე პირთა ფიზიკური ჯანმრთელობა უნდა შეფასდეს პირველადი ჯანდაცვის პროფესიონალების მიერ არანაკლებ წელიწადში ერთხელ, იმის გათვალისწინებით, რომ ზოგად პოპულაციასთან შედარებით ამ ადამიანებს კარდიოვასკულარული დაავადების მომატებული რისკი აქვთ. გამოკვლევის ასლი
უნდა გაეგზავნოს ფსიქიატრს ან გუნდის კოორდინატორს
და ჩაიდოს სამედიცინო ბარათში.
შიზოფრენიის მქონე პაციენტები კარდიოვასკულარული დაავადების და/ან დიაბეტის მომატებული რისკით (მაგალითად, მაღალი არტერიული წნევა, ლიპიდების[20] მომატებული
დონე, სიმსუქნე) უნდა გამოვლინდნენ რაც შეიძლება ადრეულ ეტაპზე და მკურნალობა განხორციელდეს შესაბამისი გაიდლაინით.
შიზოფრენიის მქონე პაციენტები, რომელთაც კარდიოვასკულარული დაავადება ან დიაბეტი აქვთ, მკურნალობენ სამედიცინო მომსახურების პირველად დონეზე შესაბამისი გაიდლაინის მიხედვით. მეორადი დონის სამედიცინო მომსახურების სპეციალისტებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ შიზოფრენიის მქონე პირებმა მიიღონ შესაბამისი მკურნალობა პირველადი ჯანდაცვის რგოლში.


ასერტიული სათემო გუნდი

ასერტიული სათემო გუნდი (Assertive community treatment, assertive outreach teams, ACT) წარმოადგენს სერიოზული ფსიქიკური აშლილობის მქონე პირთა თემში მკურნალობის და ზრუნვის მეთოდს. ასერტიული გუნდის მიზანია:
შეინარჩუნოს სერიოზული ფსიქიკური აშლილობის მქონე პაციენტების კავშირი სერვისებთან;

შეამციროს ჰოსპიტალური მკურნალობის ხანგრძლივობა;

გააუმჯობესოს გამოსავალი (კერძოდ, ცხოვრების ხარისხი და სოციალური ფუნქციონირება).
ასერტიული სათემო გუნდის ძირითადი ელემენტებია:
მულტიდისციპლინური გუნდური მიდგომა;

ზრუნვა ხორციელდება კონკრეტული ჯგუფის პაციენტებისთვის (სერიოზული ფსიქიკური აშლილობით);

ჯგუფის წევრებს შორის პაციენტზე პასუხისმგებლობა და მოვალეობები გაზიარებულია (ჯგუფის რამდენიმე წევრი შეიძლება
ერთ პაციენტთან მუშაობდეს);

ჯგუფი ცდილობს თითოეულ პაციენტს მიაწოდოს სრული ფსიქიატრიული და სოციალური მომსახურების პაკეტი;

ზრუნვა ხორციელდება შინ ან ოფისში – რამდენადაც შესაძლებელია;

ჯგუფი მუშაობს პაციენტებთან, რომლებიც უარს აცხადებენ მკურნალობაზე;

მედიკამენტური მკურნალობა პაციენტთან შეთანხმებულია.
ასერტიული სათემო გუნდი და მსგავსი მოდელები წარმოადგენს ხანგრძლივი მკურნალობის ფორმებს მძიმე და
მყარი ფსიქიკური დაავადების მართვისთვის.
არსებობს სარწმუნო მტკიცებულებები, რომ პაციენტები, რომლებსაც ასერტიული სათემო გუნდი ემსახურება, უფრო მეტად ინარჩუნებენ სერვისებთან კონტაქტს და ნაკლებად ხვდებიან ჰოსპიტალში სტანდარტულ მკურნალობასთან შდარებით.
ასერტიული სათემო გუნდი უნდა მოემსახუროს პაციენტებს
სერიოზული ფსიქიკური აშლილობით, მათ შორის შიზოფრენიით, რომლებიც ხშირად ხვდებიან სტაციონარში და არ მიმართავენ სერვისებს, რის გამოც აღენიშნებათ ხშირი გამწვავება და სოციალური ფუნქციონირების დაქვეითება.


კრიზისული ინტერვენცია და სახლში ზრუნვის ჯგუფი

ტრადიციულად, შიზოფრენიის პირველ გამწვავებას მკურნალობენ მწვავე სტაციონარულ განყოფილებებში. თუმცა ბოლო წლებში გაიზარდა ინტერესი ფსიქოზის მწვავე ეპიზოდების თემში მართვის შესაძლებლობის მიმართ. კრიზისის დაძლევის და სახლში ზრუნვის ჯგუფის მიზანია ინტენსიური მომსახურების საშუალებით აარიდოს მწვავე მდგომარეობაში მყოფ პაციენტებს სტაციონირება.
კრიზისული ინტერვენცია მოიცავს მწვავე ფსიქოზური ეპიზოდის დროს კრიზისის მართვაზე ორიენტირებულ ყველა სახის მკურნალობას, რომელსაც აწვდის მსგავსი სიტუაციების მართვისთვის მომზადებული შტატი სამუშაო საათებში და ჩვეულებრივი სამუშაო
საათების შემდეგ. არსებობს სარწმუნო მტკიცებულებები, რომ კრიზისის დაძლევის და სახლში ზრუნვის ჯგუფები ძირითადად ამცირებს პაციენტთა ჰოსპიტალიზაციის ალბათობას. კვლევები ასევე აჩვენებს, რომ პაციენტებისთვის კრიზისული ინტერვენცია უფრო მისაღებია და ნაკლებია ადრეულ ეტაპზე მკურნალობის შეწყვეტის ალბათობა.
კრიზისის დაძლევის და სახლში ზრუნვის ჯგუფები
გამოყენებული უნდა იყოს თემში მწვავე ეპიზოდის კუპირებისთვის; გუნდმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს რისკის შეფასებას, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვან რუტინულ აქტივობას.
კრიზისის დაძლევის და სახლში ზრუნვის გუნდები გამოყენებული უნდა იყოს ხანმოკლე მკურნალობის შემდეგ სტაციონარიდან გამოწერილი პაციენტებისთვის.
მწვავე დღის ჰოსპიტლები კრიზისულ და სახლში-მომსახურების გუნდებთან ერთად უნდა განიხილებოდეს, როგორც
სტაციონარული მკურნალობის ალტერნატივა და სტაციონარული მკურნალობის ვადების შემცირების საშუალება.








შენიშვნები:


[1] პოზიტიური სიმპტომები, ანუ “ფსიქოზური” სიმპტომები, მოიცავს
ბოდვას და ჰალუცინაციებს. ბოდვითი იდეები ადამიანებს აიძულებს დაიჯერონ, რომ გარშემო მყოფნი კითხულობენ მათ აზრებს ან

შეთქმულებას აწყობენ მათ წინააღმდეგ, რომ სხვები ჩუმად უთვალთვალებენ, აკონტროლებენ და ემუქრებიან მათ,
ან რომ მათ შეუძლიათ სხვა ადამიანების გონების კონტროლირება.

ჰალუცინაციები აიძულებენ ადამიანებს გაიგონონ ან
დაინახონ ისეთი მრამ, რაც სინამდვილეში არ ხდება.

[2] ნეგატიური სიმპტომები მოიცავენ: ემოციურ უხალისობას ან
ემოციის გამოხატვის უუნარობას, შეუძლებლობას დაიწყონ და

ბოლომდე მიჰყვნენ რაიმე საქმიანობას, მოკლე და უშინაარსო

მეტყველებას, ცხოვრებისაგან სიამოვნების მიღების შეუძლებლობასა
და ცხოვრებისადმი ინტერესის არარსებობას.

[3]კოგნიტური სიმპტომებიბშეეხება აზროვნების პროცესს. მაგალითა, ადამიანებს შეიძლება უჭირდეთ ამოცანათა პრიორიტეტების განსაზღვრა, გარკვეული სახის მეხსიერებითი ფუნქციების შესრულება და საკუთარი აზრების დალაგება სისტემატიზაცია. შოზოფრენიასთან სოცირებულ ჩვეულ პრობლემას თვითონ დგომარეობის ადექვატური თვითშეფასების შეუძლებლობა წარმოადგენს. ეს არ არის განზრახ, ცნობიერი უარყოფა, არამედ უფრო თვითონ ფსიქიკური დაავადების ნაწილად გვევლინება.


[4] ტრადიციული ანტიფსიქოზური საშუალებები შემოიტანეს 1950-იან წლებში და ყველა ამ პრეპარატებს ჰქონდა შიზოფრენიის პოზიტიური სიმპტომების შესუსტების მსგავსი უნარი. თუმცა, ამ ძველი “ტრადიციული” ანტიფსიქოზური საშუალებების უმრავლესობა
განსხვავდებოდა მათ მიერ გამოწვეული გვერდითი ეფექტებით. ეს ტრადიციული ანტიფსიქოტური საშუალებები მოიცავნ ქლორპრომაზინს(თორაზინს), ფლუფენაზინს (პროლიქსინს), ჰალოპერიდოლს (ჰარდოლს), თიოთიქსენს (ნავანს)“ტრიფლუოპერაზინს (სტელაზინს), პერფენაზინს (ტრილაფონს), და თიორიდაზინს (მელარილს). რისკი, რომელიც შესაძლებელია ამ პრეპარატების მიღებისაგან გაჩნდეს, მოიცავს პირის სიმშრალეს, ბუნდოვან ხედვას, ძილქუშის მდგომარეობას, შეკრულობას და მოძრაობის დარღვევას, კერძოდ, რიგიდულობას (გახევებას),

მოუსვენრობის განცდას, და დაგვიანებულ დისკინეზიას.


[5] პარკინსონის დაავადება — თავის ტვინის პროგრესირებადი დაავადება, რომელიც ვითარდება მოხუცებში და ხასიათდება ტრემორით, მეტყველების გაძნელებით და ზოგადად კოორდინაციის დარღვევით.

[6] აკათიზია, დაუჯდომლობა (ბერძნ. a უარყ. ნაწ., kathisis ჯდომა) - ხანგრძლივად მჯდომარე
მდგომარეობაში ყოფნის შეუძლებლობა.


[7]დისტონია (ბერძნ. dys მოშლა, დარღვევა, tonos დაძაბვა) - თავს იჩენს ბავშვობის ასაკში. სისხლძარღვებისა და კუნთების ტონუსის მოშლა. სისხლძარღვოვანი დისტონიის სიმპტომები შეიძლება იყოს მუდმივი და შეტევითი ხასიათის. მუდმივი სიმპტომების დროს პაციენტი ვერ იტანს ამინდის ცვალებადობას, ემოციური განცდების დროს ფითრდება ან წითლდება, უხშირდება პულსი. შეტევითი დისტონიის შემთხვევაში ეწყება ტკივილი გულის არეში და თავბრუსხვევა. უხშირდება პულსაცია, სხეულის ტემპერატურა მატულობს და წნევა მაღლა იწევს. ჩატარებულ უნდა იქნეს ფსიქოთერაპია, ფიზიომკურნალობა, მასაჟი, ფიტოთერაპია და სხვ.

[8] დისკინეზია(ბერძნ. dys მოშლა, გადახრა, kinesis მოძრაობა) - ნებისმიერი სახის მოძრაობის უნარის დარღვევა, მოშლა.

[9] “ატიპიური” ანტიფსიქოტური საშუალებები შემოვიდა
ხმარებაში 1990-იან წლებში. ძველ “ტრადიციულ” ანტიფსიქოტურ საშუალებებთან შედარებით, ეს პრეპარატები თითქოს თანაბრად ეფექტურია იმისათვის, რომ შეამციროს ისეთი პოზიტიური სიმპტომები, როგორიცაა ჰალუცინაციები და ბოდვა, მაგრამ ისინი შეიძლება უკეთესი იყოს, ვიდრე ძველი პრეპარატები დაავადების ნეგატიური სიმპტომების შესასუსტებლად, მაგალითად ისეთის როგორიცაა განრიდება, აზროვნების პრობლემები, და უენერგიობა. ატიპიური ანტიფსიქოტური საშუალებებია: რისპერიდონი (რისპერდალი), კლოზაპინი (კლოზარილი), ოლანზაპინი (ზუპრექსი), კვეტიაპინი (სეროკველი)და ზიპრასიდონი (გეოდონი). კლოზაპინი (კლოზარილი)
წარმოადგენს ატიპიურ ანტიფსიქოტურ საშუალებას განსაკუთრებული უპირატესობებითა და რისკებით, რომლებიც აქ ჩამოსათვლელად მეტად მრავალრიცხოვანია. ყველა ზემოთ აღწერილ ანტიფსიქოტურ საშუალებებს აქვთ ისეთი სერიოზული გვერდითი ეფექტები, როგორიცაა წონაში
მატება და დიაბეტის რისკი, მაგრამ ყველა არ წარმოადგენს მოცემული მდგომარეობების შედარებითი რისკის
ერთი და იგივე მატარებელს.

[10] ექსტრაპირამიდული სისტემა – ცენტრალური ნერვული
სისტემის სტრუქტურების ანატომიურ – ფუნქციური გაერთიანება, რომელიც მონაწილეობს მოძრაობისა და კუნთოვანი ტონუსის რეგულაციაში და დაკავშირებული არაა კორტიკოსპინურ ტრაქტებთან. მათ მიეკუთვნება ბაზალური განგლიები, მათი კავშირები ღეროს რეტიკულურ ფორმაციასთან, ნათხემთან, დიდ ნახევრსფეროებთან. აკონტროლებს და კოორდინაციას უწვეს პოსტურალურ სტატიკურ
შემანარჩუნებელ და ლოკომოტორულ მექანიზმებს.


[11] მეტაბოლური სინდრომი არის ორგანიზმში აღმოცენებულ იმ ცვლილებათა ერთობლიობა, რომლებიც ნივთიერებათა ცვლის ღრმა დარღვევებს იწვევს.

[12] რემისია – ავადმყოფობის მოვლენათა დროებითი შესუსტება ან გაქრობა.

[13] Депо-препараты (фр. depot – склад, хранилище, лат. depositio –вклад). Лекарственные препараты (в психиатрии – психотропные средства) продленного действия. Показаны для амбулаторного поддерживающего лечения, так как больные часто либо нерегулярно принимают лекарства, либо вовсе прекращают их прием. Способствуют установлению более стабильной концентрации препарата в организме, облегчают организацию проведения поддерживающей терапии. Продленное действие обусловлено гидроксильным радикалом. Продолжительность эффекта зависит от того, с какой карбоновой кислотой соединено действующее вещество, и составляет от 10 до 28 суток. Широко используются модитен-депо (фторфеназина деканоат), галоперидол-депо (галоперидола деканоат), пипортил, флушпирилен (ИМАП), пенфлюридол (семап).Син.: дюрантные препараты, пролонгированные препараты.

[14] ანტიკონვულსანტები– კრუნჩხვის საწინააღმდეგო საშუალებები. ისინი ძირითადად თრგუნავენ ნეირონების აგზნებადობას და/ან აგზნების გავრცელებას მემბრანების სტაბილიზაციისა და ნატრიუმის/კალციუმის არხების დაბლოკვის მეშვეობით.

[15] ბენზოდიაზეპინები –შფოთვის მომხსნელები. ასევე ხასიათდებიან ანტიკონვულსიური და რელაქსაციური თვისებებით და გამოიყენებიან როგორც საძილე საშუალება.

[16] Коморби́дность (лат. со -вместе, morbus - болезнь) — это наличие дополнительной клинической картины, которая уже существует или может появиться самостоятельно, помимо текущего заболевания, и всегда отличается от него.

[17] კოლაბორაცია - ეს არის ორი ან მეტი ადამიანის ანდა ორგანიზაციის ერთობლივი მოღვაწეობა საერთო მიზნის მისაღწევად.

[18] მეტა–ანალიზი – სტატისტიკური ტექნიკა, რომლის მიზანია ჯგუფთა შორის სხვაობის საერთო შეფასება დადგენა რამდენიმე გამოკვლევიდან მიღებული ინფორმაციის კომბინაციის გზით.

[19] Динамический подход направлен на описание
взаимодействия психических процессов как с точки зрения их расположения (топографии), так и с позиций распределения энергии (экономики); подход предполагает рассмотрение таких понятий, как инстинкт или развитие, в качестве находящихся «в движении», не статичных явлений.Таким образом, «динамические» рассуждения описывают, к примеру, как адресаты (объекты) направленной психической энергии в эго, суперэго и ид видоизменяют данные составляющие психического аппарата и как в дальнейшем энергия трансформируется под воздействием таких реакций как нейтрализация или сублимация. В психоанализе, понимаемом в качестве терапевтического метода (а не теории развития), динамический подход направлен на изучение сопротивления как ответной реакции индивидуума на специфическую форму распределения психической энергии между и в составляющих психического аппарата. С динамическим подходом к пониманию психики наиболее тесным образом связан концепт Фрейда о первичных и вторичных процессах, понимаемых как язык бессознательного (ид), функционирующий в соответствии с принципом удовольствия, то есть иррациональный, импульсивный и примитивный (первичных процесс) и язык осознанного восприятия с наличествующей связью между визуальными образами и словами, то есть имеющий высокую психическую организацию (вторичный процесс).

[20] ლიპიდები (ბერძნ. λίπος, lípos - ცხიმი) — ცხიმისებრი ნივთიერებები, რომლებიც ყველა ცოცხალი უჯრედის შედგენილობაში
შედის და განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სასიცოცხლო პროცესებისათვის - განაპირობებს უჯრედის განვლადობას, მოქმედებს მრავალი
ფერმენტის აქტივობაზე, მონაწილეობს ნერვული იმპულსის

გადაცემაი, კუნთის შეკუმშვაში, უჯრედებს შორის კონტაქტობის

წარმოქმნაში, იმუნოქიმიურ პროცესებში.ლიპიდები ქმნის

ენერგეტიკულ რეზერვს, მცენარეთა დაცხოველთა წყალგაუმტარ და

თერმომოსაიზოლაციო საფარველს და იცავს მათ მექანიკური დაზიანებისაგან.