პროპაგანდის მომაკვდინებელი ძალა, ან როგორ იქცა ,,ათასი ბორცვის რადიო" გენოციდის კატალიზატორად
ყველას გვსმენია, რომ პროპაგანდა მომაკვდინებელი იარაღია. თუმცა, ბევრს მიაჩნია, რომ ეს გაზვიადებულია. მაგრამ სადგური “ათასი ბორცვის რადიო"-ს ისტორია სხვაგვარად ამბობს. მისი მუშაობის მხოლოდ ერთი წლის განმავლობაში მან აფრიკულ რუანდაში ეთნიკური სიძულვილის დონე წარმოუდგენელ სიმაღლეებამდე აიწია. ამ ქვეყანაში ჰუტუს ხალხის წარმომადგენლებმა გაანადგურეს თავიანთი თანამემამულეები ტუტსის ხალხისგან. იმ ადგილებში, სადაც რადიოსადგურის მაუწყებლობის სანდო მიღება იყო, მკვლელობები განსაკუთრებით სასტიკი შემთხვევები ხდებოდა.
1994 წლის 6 აპრილს რუანდაში გენოციდი დაიწყო, რომელსაც მოგვიანებით უწოდებდნენ ყველაზე საშინელს და ეფექტურს თანამედროვე ისტორიაში. სულ რაღაც 100 დღეში ჰუტუს ხალხის მეამბოხეებმა მოკლეს ტუტსის ხალხის 500 000 დან 1 მილიონამდე წარმომადგენელი. ზუსტი ციფრის დადგენა დღეს შეუძლებელია.
რუანდას გენოციდის მსხვერპლთა უსახელო ნაშთები
ხოცვა-ჟლეტა ყოველმხრივ წამოიწყეს და პროვოკაციას ახდენდნენ მსხვილი სახელმწიფო მოხელეები და ბიზნესმენები. მოხდა ისე, რომ რუანდაში ძალაუფლება ჰუტუსების ხელში იყო და ტუტსები მშობლიურ ქვეყანაში ზედმეტად ითვლებოდნენ. ხოცვა-ჟლეტა ქვეყანაში მყოფი გაეროს სამშვიდობო კონტინგენტის წინ მოხდა. წარმოიდგინეთ სიღარიბით, შიმშილითა და ავადმყოფობით დაღლილი წერა-კითხვის უცოდინარი ხალხი, ვისთვისაც სამყაროსთან კომუნიკაციის ერთადერთი არხი რადიოა. მაგრამ ის იღებს მხოლოდ 2-3 სადგურს, რომელიც ეუბნება ხალხს მთელი საათის განმავლობაში, ვინ არის დამნაშავე მათ უბედურებაში და როგორ უნდა გაუმკლავდნენ ამ ადამიანებს. ათასი ბორცვის უფასო რადიო (RTLM - Radio Télévision Libre des Mille Collines) იყო ყველაზე აგრესიული პროპაგანდისტული რადიოსადგური.
"წააქციე მაღალი ხეები!" გაანადგურე ტარაკნები! საფლავები ჯერ არ არის სავსე!“ - ასეთი ზარები ისმოდა ეთერში. მკვლელობის მოწოდებები ღია იყო. ”ისინი ტარაკნები არიან, თვალყური ადევნეთ, დაწვით, მოწამლეთ, წაშალეთ ისინი დედამიწის სახიდან”.
ჰუტუს მფლობელობაში მყოფმა რადიო-სადგურმა იმაზე მეტი გააკეთა, ვიდრე უბრალოდმათი მეზობლების ტუტსის მკვლელობის და დასახიჩრების მოწოდება. მისმა დიქტორებმა წაიკითხეს იმ ადამიანების სახელები და მისამართები, რომლებიც იყვნენ „ხალხის მტრები“. ბევრი მათგანი, ვისი ინფორმაციაც ეთერში გავიდა, მოკლეს, დაასახიჩრეს ან გააუპატიურეს.
”ნებისმიერ ფასად, ყველა ინკოტანი (რუანდის პატრიოტული ფრონტის (RPF) წევრი, მილიცია, რომელიც შეიქმნა ტუტსების მიერ თავდაცვისთვის) უნდა განადგურდეს ქვეყნის ყველა კუთხიდან. მათაც კი, ვინც ახერხებს აეროპორტამდე ან თავშესაფარში მისვლას, ადგილზე უნდა დათმოს სიცოცხლე. ვიღაც ლტოლვილად იქცევა, ვიღაც პაციენტად, ვიღაც მედდად. თვალები გაახილეთ, რადგან მათ ბევრი ხრიკი იციან... ლტოლვილთა ბანაკებში უნდა ვეძებოთ მშობლები, რომლებმაც თავიანთი შვილები FIU-ში გაგზავნეს და დახოცეს? ვფიქრობ, კი".
ასე თქვა რადიოს წამყვანმა ჰაბიმანა კანტანომ 1994 წლის 23 მაისის დილის გადაცემაზე. და ის არ იყო მარტო. ჰუტუს ხალხის დამუშავება ხდებოდა 24 საათის განმავლობაში, კვირაში შვიდი დღე. ყველა, ბავშვებიდან მოხუცებამდე, სიძულვილის შხამით იყო გამსჭვალული. იგივე წამვანი ასწავლიდა როგორ ამოიცნოთ მტერი გარე ნიშნებით:
„ჩვენ მოვკლავთ და გავანადგურებთ მათ ყველას. ჩვენ შეგვიძლია ამის გაკეთება, რადგან ისინი ყველა ერთ ეთნიკურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. თქვენ უნდა დააკვირდეთ ადამიანის ფიზიკას და გარეგნობას. თუ პატარა ცხვირს ხედავთ, გატეხეთ... საჭიროების შემთხვევაში, ამ ტარაკნებს შევებრძოლებით, ყველას გავანადგურებთ!”
2012 წელს ეკონომისტმა დევიდ იანაგიზავა-დროტმა ჰარვარდის კენედის სახელობის სამთავრობო სკოლის წარმომადგენელმა შეისწავლა ურთიერთობა “ათასი ბორცვის რადიო"-ს მაუწყებლობასა და ძალადობის ინტენსივობას შორის რუანდის სოფლებში. უნდა განვმარტოთ, რომ სადგურის სახელი შემთხვევით არ შერჩეულა. ამ აფრიკულ ქვეყანას აქვს ძალიან რთული რელიეფი და დაფარულია ბორცვებით. ამის გამო, რადიოსიგნალის მიღების დონე მეზობელ სოფლებშიც კი შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს.
ზოგან პროპაგანდისტული რადიოს მიღება შესანიშნავი იყო, ზოგან კი საერთოდ არ იყო სიგნალი. ამ მხრივ, რადიოს გავლენა მოსახლეობაზე ძალიან ზუსტად შეიძლებოდა დადგინდეს. იანაგიზავა დროტმა ააგო მოდელი, რომელმაც საშინელი შედეგები აჩვენა. აღმოჩნდა, რომ რაიონებში, სადაც რადიო მუშაობდა, ტუტსის მსხვერპლი 10 პროცენტით მეტი იყო. ამიტომ, თუ მივიღებთ იმას, რომ გენოციდის მსხვერპლთა რაოდენობა 1 მილიონი იყო, მათგან 100 ათასი შეიძლება ჩაითვალოს სწორედ ამ რადიოსადგურის სინდისზე.
სამართლიანობამ გაიმარჯვა და მიუხედავად იმისა, რომ სიძულვილი არ გაქრა, ხოცვა-ჟლეტა შეწყდა. რუანდის სისხლის სამართლის საერთაშორისო ტრიბუნალმა ათასობით დამნაშავე სასამართლოს წინაშე წარადგინა. მათ შორის იყვნენ რადიოსადგურის წამყვანები. ისინი ვითომ ნანობდნენ და აბრალებდნენ ხელისუფლებას და საკუთარ უცოდინრობას. „ჟურნალისტების“ უმეტესობამ მიიღო ხანგრძლივი პატიმრობა. ზოგიერთ მათგანს, როგორიც იყვნენ ბერნარდ მუკინგო და ვალერი ბემერიკი, სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯეს.
„მე მოვუწოდე ჰუტუს ტუტსების მოკვლა. ეთერში უნდა დამესახელებინა ადგილები, სადაც ისინი იმალებოდნენ. გენოციდის ორგანიზება ძალიან საფუძვლიანი იყო. ყველა დონეზე მივიღეთ ინფორმაცია მათი ადგილმდებარეობის შესახებ. რადიოთი ავუხსენით, რომ ტუტსები იმალებოდნენ, რათა მოგვიანებით ჰუტუსებზე თავდასხმა შეძლებოდათ. დიახ, ჩვენ საშინელი რამ გავაკეთეთ. ჩვენ არ ვიყავით საღ გონებაზე. დიახ, ჩვენ დავიჯერეთ ჩვენი ხელისუფლების ნათქვამი. ჩვენ მათ ვენდობოდით. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ შევცოდეთ, ამიტომ დღეს მუხლს ვიდრეკთ და პატიებას ვითხოვთ“.- ეს სიტყვები წარმოთხვა ვალერი ბომერიკიმ სასამართლოზე.
სამწუხაროდ, მთავარმა პროპაგანდისტმა, ჰაბიმანა კანტანომ მოახერხა სამართლიანობისგან თავის დაღწევა. ამაზრზენი რადიოსადგურის "ვარსკვლავი" სულაც არ იყო ბომერიკის მსგავსი ბნელი, დაჩაგრული და მოტყუებული ადამიანი. კანტანო იყო მდიდარი ჰუტუს ოჯახიდან, რომელიც დაახლოებული იყო სამთავრობო წრეებთან. მან წარჩინებით დაამთავრა სკოლა რუანდის დედაქალაქ კიგალიში, შემდეგ კი სწავლობდა სსრკ-ში.
ჰაბიმანა კანტანო
ჰაბიმანა პროპაგანდის ხელოვნებას დაეუფლა ლენინგრადის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის განყოფილებაში. სახლში დაბრუნებული სერტიფიცირებული სპეციალისტი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში აქვეყნებდა ნაციონალისტურ გაზეთს. ათასი ბორცვის რადიოში ის მაშინვე გახდა მთავარი ფიგურა. კანტანო ოსტატურად მანიპულირებდა მსმენელებით, იყენებდა ხუმრობებს, ისტორიაში ექსკურსიებს და ციტატებს თავის მაუწყებლებში. მიუხედავად იმისა, რომ პროპაგანდისტმა მოახერხა მეზობელ კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში გაქცევა და თან წაიღო სისხლითა და მწუხარებით შეძენილი დანაზოგი, მაგრამ ბედს ვერ გაექცა. რამდენიმე წელიწადში ის შიდსისგან გარდაიცვალა.
2022 წლის 10 ოქტომბერს რუანდელი ბიზნესმენი და პოლიტიკოსი ფელისიენ კაბუგა სასამართლოში წარდგა ჰააგაში. ეს კაცი იყო რადიოსადგურის დამფუძნებელი და სრულად აფინანსებდა მას. კაბუგამ, კანტანოს მსგავსად, დროულად მოახერხა გაქცევა. ის ევროპაში გაიქცა და 23 წლის განმავლობაში წარმატებით გაურბოდა მართლმსაჯულებას. ის 2020 წელს პარიზთან ახლოს დააკავეს - კრიმინალმა სიფხიზლე დაკარგა, მიიჩნია, რომ დავიწყებული იყო.
1997 წელს რუანდის საერთაშორისო ტრიბუნალში კაბუგას ადგილი ბრალდებულის საკანში ცარიელი იყო. რუანდის უმდიდრესი ადამიანი და პრეზიდენტის იუვენალ ჰაბიარიმანა შეშინებული გაიქცა და თავისი მარიონეტები დატოვა. ამის მიუხედავად, მას დაუსწრებლად წაუყენეს ბრალი რამდენიმე ბრალდებაში. ეს მოიცავს გენოციდისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენის პირდაპირ და საჯარო წახალისებას. ასეთი სისასტიკე არ დავიწყებულია და, დიდი ალბათობით, 89 წლის კაბუგა დღეებს გისოსებს მიღმა დაასრულებს.
