1998 წლის გაზაფხულზე ვითარება კოსოვოში მნიშვნელოვნად გართულდა. ყოფილი იუგოსლავიის ეს რეგიონი საკმაოდ სწრაფად მოექცა ნატოს ყურადღების ცენტრში, რადგან აღნიშნული პრობლება რეალურ საფრთხეს უქმნიდა მთელი ბალკანეთის ნახევარკუნძულის სტაბილურობას.

დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებისა და გონივრული ნაციონალური პოლიტიკის გატარების ნაცვლად მილოშევიჩის ხელისუფლებამ მნიშვნელოვნად შეზღუდა კოსოვოს თვითმმართველობის უფლებები. ეს სერბეთის საკანონმდებლო ასამბლეამ მალე კონსტიტუციურად დააკანონა კიდეც. ამას კოსოვოელი ალბანელების ძლიერი პროტესტი მოჰყვა, რის საპასუხოდაც კოსოვოში საგანგებო მდგომარეობა შემოიღეს. დაძაბულობის მუხტმა კატასტროფულად იმატა.

ქუჩის გამოსვლებს მოჰყვა "კანონების ომი". 1990 წლის ივლისში კოსოვოს ასამბლეამ, ალბანელი დეპუტატების უმრავლესობით, კოსოვოს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა იუგოსლავიის შემადგენლობაში, ანუ კოსოვო ფედერაციის მეშვიდე სუბიექტად აცხადებდა თავს. საპასუხოდ, სერბეთის ასამბლეამ საერთოდ ბათილად ცნო კოსოვოს საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოები და სერბეთის მმართველობა შემოიღო პროვინციაში. კოსოვოს ასამბლეამ უკანონოდ გამოაცხადა ეს გადაწყვეტილება. 1991 წელს კოსოვოელი ალბანელების მიერ ჩატარებულმა არაოფიციალურმა რეფერენდუმმა კოსოვოს სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას დაუჭირა მხარი.

თავდასხმებისა და მასობრივი შეტაკებების პროვოცირება აშკარად KLA_ს მხრიდან ხდებოდა. თუმცა, მილოშევიჩს უკვე იმდენად ჰქონდა მოპოვებული "ჰიტლერის რეპუტაცია", რომ საერთაშორისო საზოგადოების სიმპათიები მებრძოლ კოსოვოელ ალბანელთა მხარეზე აღმოჩნდა. მართლაც, სახელის გატეხას თავის გატეხა სჯობსო; მილოშევიჩის ბიოგრაფიაში რომ არ ყოფილიყო სლოვენიის, ხორვატიისა და ბოსნიის ტრაგედიები, კოსოვო შეიძლება დღემდე სერბეთის შემადგენლობაში ყოფილიყო. ასეთ შემთხვევაში შესაძლოა 2008 წლის აგვისტოს ომიც აგვეცილებინა თავიდან, რაც ნაწილობრივ რუსეთის პასუხი იყო დასავლეთისთვის ნატოს სამხედრო ოპერაციასა და შემდგომ კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარებაზე.

1998 წელს იუგოსლავიის არმიამ და სერბეთის შინაგანი ჯარის ნაწილებმა KLA_ს პოზიციებზე შეტევა დაიწყეს. აშშ_მა და დასავლეთმა მილოშევიჩს მოსთხოვეს ძალადობის შეწყვეტა. პოლიტიკურ პროცესში აქტიურად ჩაება რუსეთიც, რომელსაც დიდი გავლენა ჰქონდა მილოშევიჩის ხელისუფლებაზე. შუამავალთა მეშვეობით შეტაკებები დროდადრო წყდებოდა და მხარეები მოლაპარაკებას ცდილობდნენ, მაგრამ მათი პოზიციები რადიკალურად განსხვავდებოდა. 1998 წლის 23 სექტემბერს გაეროს უშიშროების საბჭომ მოუწოდა მხარეებს, შეეწყვიტათ შეიარაღებული დაპირისპირება. მომდევნო დღეს ნატომ განაცხადა, რომ იწყებდა მზადებას შესაძლო სამხედრო ოპერაციისათვის. ამ დროისათვის საერთაშორისო მედიაში ვრცელდებოდა შემაშფოთებელი ინფორმაციები კოსოვოდან ალბანელთა მასობრივი განდევნის შესახებ. დევნილთა რიცხვმა 250 ათასს მიაღწია.

ეს პირობები მილოშევიჩის ხელისუფლებისათვის მიუღებელი აღმოჩნდა.

11 კვირის განმავლობაში ნატომ მასშტაბური საჰაერო კამპანია განახორციელა. ათასამდე სამხედრო თვითმფრინავმა ამ პერიოდში ჩაატარა 38 ათასამდე (!) საბრძოლო მისია. ადრიატიკის ზღვაში განთავსებული აშშ_ის ხომალდები იუგოსლავიის სამხედრო ობიქტების წინააღმდეგ იყენებდნენ "ტომაჰავკის ტიპის" ფრთოსან რაკეტებს.

სამხედრო ოპერაციის პირველ ეტაპზე უმთავრესად დაიბომბა სამხედრო ობიექტები, მათ შორის, იუგოსლავიის დედაქალაქის ცენტრში. აშშ და ნატოს სხვა წევრი ქვეყნები კამპანის დროს სწორედ ამ წერტილოვანი დარტყმების სიზუსტესა და მნიშვნელობას უსვამდნენ ხაზს. თუმცა, იყო დრამატული გამონაკლისებიც, რასაც ზედმეტად კორექტული ტერმინი შეურჩიეს - თანმხლები ზიანი (Collateral damage). ასეთი ზიანის ნუსხაში აღმოჩნდა ბელგრადში ჩინეთის საელჩოს შენობა, რომელიც სარაკეტო დარტყმის შედეგად დაინგრა. ამ ფაქტსა და 3 ჩინელი ჟურნალისტის დაღუპვას პეკინის უმკაცრესი რეაქცია და ნატოს ოფიციალური ბოდიში მოჰყვა. ასევე დიდი რეზონანსი იქონია საჰაერო შეტევის შედეგად 50_მდე მშვიდობიანი კოსოვოელი ალბანელის განადგურებამ - ლტოლვილთა ნაკადი სამხედრო პილოტებმა შეცდომით იუგოსლავიის ჯარის ნაწილად ჩათვალეს.

გავა 9 წელი და რუსეთი დასავლეთს სამაგიეროს გადაუხდის. შურისძიების მსხვერპლი კი საქართველო გახდება.

მიუხედავად დიდი უკმაყოფილებისა, რუსეთმა საბოლოოდ მაინც მიიღო გადაწყვეტილება კოსოვოს სამშვიდობო ოპერაციაში მონაწილეობის შესახებ. რუსმა სამხედროებმა ნატოსაგან დამოუკიდებლად დაიწყეს მოქმედება და ქალაქ პრიშტინას (კოსოვოს დედაქალაქი) საერთაშორისო აეროპორტიც დაიკავეს. იმ მომენტში ნატოსა და რუს სამხედრო პერსონალს შორის ურთიერთობა იმდენად დაიძაბა, რომ ბრიტანელმა სარდალმა სერ მაიკლ ჯეკსონმა თავისი ცნობილი ფრაზა წარმოთქვა: "მე არ მყავს ჯარისკაცები III მსოფლიო ომის დასაწყებად". საბოლოოდ გადაწყდა, რომ რუსი სამშვიდობოები იმოქმედებდნენ როგორც KFOR_ის შემადგენელი ნაწილი, თუმცა ისინი არ დაექვემდებარებოდნენ ნატოს.

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების მონაცემებით, 1998-2000 წლებში კოსოვოს კონფლიქტმა იმსხვერპლა 13421 ადამიანი, აქედან 10533 კოსოვოელი ალბანელი, 2238 სერბი, 100_მდე ბოსნიელი და სხვა.

ნატოს გადაწყვეტილება სუვერენული სახელმწიფოს წინააღმდეგ სამხედრო ძალის გამოყენების შესახებ იყო ახალი ეტაპის დასაწყისი ალიანსის 50_წლიან ისტორიაში. ამ ნაბიჯს თვისებრივი ცვლილება შეჰქონდა არამარტო ალიანსის ფილოსოფიაში, არამედ საერთაშორისო სამართალშიც. ნატო და მისი წევრი სახელმწიფოები პრაქტიკულ განაცხადს აკეთებდნენ იმის თაობაზე, რომ სახელმწიფო სუვერენიტეტი არ უნდა იყოს იმუნიტეტი კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულის ჩასადენად. ამგვარად, ნატო გარკვეულწილად თავის თავზე იღებდა გაეროს უფლებას, მიეღო გადაწყვეტილება სუვერენული ქვეყნის წინააღმდეგ ძალის გამოყენების შესახებ.

ამგვარი გადაწყვეტილება ალიანსისათვის იძულებითი ნაბიჯი იყო, რადგან გაერო (ასევე ეუთოც) უძლური აღმოჩნდა, გამოეყენებინა თავის ხელთ არსებული საშუალებები კრიზისის მოსაგვარებლად.

მაგრამ, თუკი ნატოს სამხედრო ოპერაციის წარმატება გარკვეულ პრობლემებს შექმნიდა, მისი წარუმატებლობა კატასტროფის ტოლფასი იქნებოდა. გარდა იმისა, რომ ყოფილი იუგოსლავიის მთელ ტერიტორიაზე სიტუაცია უაღრესად გართულდებოდა, რაც ბალკანეთის დესტაბილიზაციის ტოლფასი იქნებოდა, აქედან გამომდინარე გეოპოლიტიკური შედეგებით, ეს კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენებდა ნატოს ავტორიტეტსა და საერთოდ, ევროპის ახალი უშიშროების სისტემის მშენებლობის პერსპექტივას.

ყველაზე სახიფათო პრეცედენტი საქართველოსათვის ის იყო, რომ ზნეობრივი პრინციპების საფუძველზე ნატოს მიერ საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნების შეუსრულებლობა (გაეროს უშიშროების საბჭოს ნებართვის უქონლობა) ქმნიდა იმის საშიშ პრეცედენტს, რომ ფსევდოზნეობრივი მოტივი გახდებოდა სხვა სახელმწიფოთა ექსპანსიონისტური პოლიტიკის იარაღი. ამას, შესაძლოა, დასაბამი მიეცა მეტად სახიფათო ტენდენციებისათვის.

1999 წლის 10 ივნისს გაეროს უშიშროების საბჭომ მიიღო რეზოლუცია, რომლის შესაბამისად კოსოვოში გაეროს ეგიდით შეიქმნა დროებითი სამოქალაქო ადმინისტრაცია (United National Interim Administration Mission in Kosovo, UNMIK). რეზოლუციაში ნათქვამი იყო, რომ კოსოვო რჩებოდა იუგოსლავიის შემადგენლობაში ავტონომიის სახით, ხოლო მისი საბოლოო სტატუსის დასადგენად გაიმართებოდა საერთაშორისო კონსულტაციები. 2006 წელს კონსულტაციები დაიწყო და ამ პროცესს სათავეში ჩაუდგა გაეროს სპეციალური წარმომადგენელი, ფინეთის ყოფილი პრეზიდენტი მარტი აჰტისაარი. მის მიერ მომზადებული წინადადებები 2007 წელს წარედგინა გაეროს უშიშროების საბჭოს, თუმცა რუსეთის მოთხოვნით რეზოლუციის პროექტი ოთხჯერ შეიცვალა. მოსკოვი კატეგორიულად წინააღმდეგი იყო ისეთი ფორმულირებისა, რომელიც ეჭვის ქვეშ დააყენებდა იუგოსლავიის ტერიტორიულ მთლიანობას.

იმავე წლის აგვისტოში შეიქმნა ე.წ. "ტროიკა" (ევროკავშირი-აშშ-რუსეთი), რომელმაც სცადა შეემუშავებინა როგორც ბელგრადის, ასევე პრიშტინასთვის მისაღები კომპრომისული ვარიანტი. ეს ძალიან რთული ამოცანა იყო, რადგან მხარეებს დიამეტრულად განსხვავებული პოზიციები ჰქონდათ: ბელგრადი ცდილობდა, შეენარჩუნებინა კოსოვო თავის შემადგენლობაში, ხოლო კოსოვოელები სრული დამოუკიდებლობის მოპოვებას გეგმავდნენ. პროცესი ჩიხში შევიდა.

მიუხედავად რუსეთის წინააღმდეგობისა, აშშ, დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი სულ უფრო იხრებოდნენ კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარებისაკენ.

2008 წლის 17 თებერვალს კოსოვომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. მომდევნო დღეებში ამ გადაწყვეტილებას მხარი დაუჭირა მრავალმა ქვეყანამ, მათ შორის აშშ_მა, ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოთა უმრავლესობამ, თურქეთმა და სხვა. გაეროს უშიშროების საბჭოს 2 წევრი - რუსეთი და ჩინეთი დამოუკიდებლობის აღიარებას ხაზგასმით გაემიჯნა; პრეზიდენტ პუტინის განცხადებით, დასავლეთის ეს ნაბიჯი ძირს უთხრიდა საერთაშორისო სამართალს, მოსკოვი ამას უპასუხოდ არ დატოვებდა.

ასეც მოხდა. იუგოსლავიის წინააღმდეგ ნატოს სამხედრო ოპერაცია და შემდეგ დასავლეთის ქვეყნების მიერ კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარება გახდა ერთ ერთი საბაბი (და არა ერთადერთი) 2008 წლის აგვისტოს ომისა, ხოლო შემდეგ მოსკოვის მიერ აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობის აღიარებისა.

რუსეთის ლოგიკა კოსოვოს გამო დასავლეთისათვის სამაგიეროს გადახდის თაობაზე ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. ჯერ ერთი, იუგოსლავიის დაშლასა თუ კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარებაში საქართველოს არანაირი წვლილი არ მიუძღვის, ამიტომ სხვის გამო ჩვენი დასჯის სურვილი სრულებით ალოგიკურია. ჩნდება ბუნებრივი კითხვა: ჩვენ რა შუაში ვართ? მეორე მხრივ, კოსოვოს სტატუსის შესახებ საერთაშორისო კონსულტაციები 9 წლის მანძილზე მიმდინარეობდა, ამ პერიოდში კი კოსოვოს გაერო მართავდა. აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის საკითხი რუსეთმა ცალმხრივად, საერთაშორისო ნორმების თუნდაც ფორმალური პატივისცემის გარეშე გადაწყვიტა. გარდა ამისა, არსებობს ზნეობრივი ასპექტიც: განა ასე ექცევიან ერთმორწმუნე ხალხს, რომელიც 200 წლის განმავლობაში ერთგულად ედგა გვერდით რუსეთს ყველა დიდ გასაჭირში?

ეს არ ნიშნავს, რომ 2008 წლის აგვისტოს ომის პროვოცირებაში საქართველოს ხელისუფლებას არანაირი პასუხისმგებლობა არ მოეთხოვება. ფაქტია, ჩვენი ხელმძღვანელობის მხრიდან დაშვებული იყო მძიმე შეცდომები, თუმცა ეს არ ამართლებს რუსეთის სამხედრო აგრესიას.

კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარება არ იყო სრულყოფილად გააზრებული და გაანალიზებული ნაბიჯი. თუკი 1999 წლის სამხედრო ოპერაცია იუგოსლავიის წინააღმდეგ დასავლეთისათვის იძულებითი ნაბიჯი იყო, კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარებასთან დაკავშირებით უამრავი კითხვა არსებობდა და დღემდე არსებობს.

კოსოვოს აღიარება_არაღიარების საკითხის განხილვა დასავლეთის საექსპერტო წრეების მიერ ხდებოდა საკმაოდ შეზღუდულად. ყოველ შემთხვევაში ევროპაში, ახალი სახელმწიფოს წარმოქმნის დილემა გაცილებით მეტ ყურადღებასა და ღრმა ანალიზს საჭიროებდა.

2012 წლის 1 ივლისისათვის კოსოვოს დამოუკიდებლობა აღიარა გაეროს 193 წევრი სახელმწიფოდან 91_მა, ევროკავშირის 27 სახელმწიფოდან - 22_მა, ნატოს 28 წევრიდან - 24_მა.

იმ ქვეყნებს შორის, რომლებიც არ აღიარებენ კოსოვოს დამოუკიდებლობას, არიან ისეთი დიდი და მნიშვნელოვანი ქვეყნები, როგორიცაა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, რუსეთის ფედერაცია, ბრაზილია (ასევე ლათინური ამერიკის სახელმწიფოთა უმრავლესობა), ინდოეთი (ასევე აზიისა და აფრიკის ქვეყნების უმრავლესობა).

ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკებიდან კოსოვოს დამოუკიდებლობა აღიარა მხოლოდ ბალტიის ქვეყნებმა.

წყარო: ფეისბუქის გვერდი ზურაბ მარშანია