სამშვიდობო პროცესი - დემარკაცია და დელიმიტაცია - სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის დროში დაემთხვა თვით სომხეთში წინააღმდეგობების მკვეთრ გამწვავებას და კონფლიქტს ნიკოლ ფაშინიანის მთავრობასა და სომხურ სამოციქულო ეკლესიას - ეჩმიაძინს შორის. ეს იმ ფონზე, როდესაც სომხეთში გრძელდება რევანშისტული მოძრაობის „ტავუში სამშობლოს სახელით“ აქცია, რომლის წინამძღვარია ტავუშის ეპარქიის წინამძღვარი, მთავარეპისკოპოსი ბაგრატ გალსტანიანი. ამ კონფლიქტის შედეგად პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა სომხურ სამოციქულო ეკლესიას, რომლის ცენტრია ეჩმიაძინი, უკვე უწოდა „უცხო გავლენის აგენტი“ და დაემუქრა „საკითხის მოგვარებით“.

„სომეხ ხალხს ჰქონდა გამოცდილება, როდესაც წავიდნენ კესარიაში (ქალაქი რომის ან „ბიზანტიის“ იმპერიაში - რედ.) და ცხებულნი იყვნენ, ხოლო სომხეთში რომ მოვიდნენ, გავლენის აგენტები გახდნენ. როგორც ჩანს, მათთვის აქამდე არაფერი შეცვლილა. ჩვენ კი ამ საკითხს ორ-სამ თვეში მოვაგვარებთ“, - განაცხადა ფაშინიანმა.

მანამდე სომხეთის ეროვნული ასამბლეის სპიკერმა ალენ სიმონიანმა განაცხადა, რომ მთავარეპისკოპოსი ბაგრატ გალსტანიანის მიერ გამართული საპროტესტო აქციების გამო სომხური სამოციქულო ეკლესია უნდა დაიბეგროს. მისი თქმით, მიუღებელია რელიგიური ღვთისმსახურება აქციებად გადაიზარდოს. უფრო მეტიც, სომხეთის ხელისუფლება დაემუქრა, რომ მათ შეუძლიათ სომხური სამოციქულო ეკლესიის ქონების წართმევა „სახელმწიფოს საჭიროებისთვის“. ამის შესახებ პარლამენტში გამართულ ბრიფინგზე პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანის ფრაქციის „სამოქალაქო კონტრაქტის“ ფრაქციის მდივანმა არტურ ჰოვჰანისიანმა განაცხადა.

„სომხეთის სამოციქულო ეკლესიას აქვს განსაკუთრებული სტატუსი, მაგრამ სომხეთში მიმდინარე დემოკრატიული და საგადასახადო ცვლილებების გათვალისწინებით, ჩვენს ქვეყანაში ბრუნვადი ფინანსური რესურსები ჩრდილიდან უნდა გამოვიდეს, დიახ, ეკლესიას აქვს მთელი რიგი პრივილეგიები, არის ტერიტორიები ისინი შეიძლება იყოს სახელმწიფოსთვის სასარგებლო, სახელმწიფოს სხვადასხვა საჭიროებისთვის გამოყენებული, ეკლესიამ უნდა ითანამშრომლოს სახელმწიფოსთან და გამოვიდეს ჩრდილიდან“, - განაცხადა ჰოვჰანისიანმა.

არსებითად, ეჩმიაძინს უშუალოდ დაემუქრნენ ქონების კონფისკაციით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იგივე კონფისკაციით, რაც რუსეთის იმპერიის ცარისტულმა მთავრობამ გააკეთა 1903 წელს. შეგახსენებთ, ამან შემდგომში გამოიწვია სომხური ტერორიზმის ტალღა.

ეჩმიაძინი გამოცხადდა „უცხოელ აგენტად“, თანაც მათ მიერ, ვინც თავად არიან საფრანგეთისა და ვატიკანის გავლენის უცხო აგენტები. უბრალოდ სხვადასხვა პროპორციით - საფრანგეთის გავლენა ეჩმიაძინზე უფრო დიდია.

ეგრეთ წოდებული „სომხური პროექტის“ ან სომხური პროექტის უნიკალურობა ხომ იმაში მდგომარეობს, რომ პროექტის უკან (ვატიკანი და საფრანგეთი) იმთავითვე დგანან ძალები, რომლებიც ბევრად სცილდებიან სამხრეთ კავკასიის რეგიონებს, ასევე მახლობელ და Შუა აღმოსავლეთს. ახლა ბევრს ესმის, რომ ეს იყო ექსპერიმენტი "ერის" ხელოვნურად შექმნაზე მონოფიზიტ ქრისტიანთა ეთნიკურად განსხვავებული რელიგიური თემის საფუძველზე. შედეგად, რელიგიური საზოგადოება გარდაიქმნა აგრესიულ ეთნონაციონალისტურ თემად, სრულიად ფიქტიური და გაყალბებული ისტორიით.

დროთა განმავლობაში ამ სომხური თემის რელიგიურობა დაეცა, მაგრამ სომხური სამოციქულო ეკლესია (სსე), რომლის ცენტრი ეჩმიაძინში იყო, დარჩა სომეხი ერის ერთ-ერთ ძირითად სტრუქტურად და კვლავაც ასე რჩება. გრძელდება კონტროლი გარედან. ისევე, როგორც სომხეთის რესპუბლიკის ამჟამინდელი პროდასავლური ხელისუფლება.

ჩნდება კითხვა: რატომ არის საჭირო ეს „აგენტებს შორის ბრძოლა“? რა არის ეს „სპექტაკლი“ და რა არის მისი საბოლოო მიზანი?

ფაქტია, რომ ეჩმიაძინის „ომი“ სომხეთის მთავრობასთან ქმნის რეალურ რისკს, რომ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ყველა სამშვიდობო შეთანხმება „გაუქმდება“ სომხეთის სრულიად შესაძლო მომავალი სასულიერო რევანშისტული ხელისუფლების მიერ.

დავიწყოთ იქიდან, რომ ფაშინიანისა და ეჩმიაძინის მთავრობას შორის ურთიერთობის გამწვავების მთავარი მიზეზი სწორედ სამშვიდობო პროცესი იყო, რომლის ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტი იყო აზერბაიჯანის ღაზახის რეგიონში 4 არაანკლავური სოფლის დეოკუპაცია და ამ სოფლების ტერიტორიაზე საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის დასაწყისი. რევანშისტების საპროტესტო აქციებს, რომლებიც უცხო მიწების დათმობის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ, მაშინვე ჩაუდგა სათავეში ტავუშის მთავარეპისკოპოსი ბაგრატ გალსტანიანი, რომელიც დღეს უკვე რევანშისტთა შორის ყველაზე პოპულარულ ფიგურად იქცა და უკვე ფაშინიანის ნაცვლად პრემიერ-მინისტრის თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობაზე საუბრობს. სხვა რევანშისტები შეგნებულად მოაქციეს გალსტანიანის „ჩრდილში“.

თითქმის ეჭვგარეშეა, რომ შემდგომი სამშვიდობო პროცესი კიდევ უფრო დიდ სიძულვილს გამოიწვევს რევანშისტების მხრიდან დღევანდელი ხელისუფლების მიმართ, რომელსაც ეჩმიაძინის წარმომადგენლებთან შედარებით ერთი სუსტი წერტილი აქვს - საჭირო გახდება მათი ხელახალი არჩევა. თუკი, რა თქმა უნდა, იძულებით არ ჩამოაგდებენ სპეცსამსახურების მიერ ორგანიზებული „ქრისტიანული“ რევოლუციის შედეგად, ირანის „ისლამური რევოლუციის“ მსგავსად 1979 წელს. ამ „რევოლუციაში“ სომხეთმა ხელი შეუწყო რესპუბლიკის კონტროლს.

შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ თუ პაშინიანის ამჟამინდელი მთავრობა ასევე "საფრანგეთისა და დასავლეთის გავლენის ქვეშაა", მას განსაკუთრებული საფრთხე არ ემუქრება. შაჰის რეჟიმი ირანში 1979 წლამდე პროდასავლური იყო. როგორც ჩანს, ამ თვალსაზრისით იგივე საფრანგეთი უნდა ყოფილიყო კმაყოფილი. ამ რეჟიმს ჰქონდა შეთანხმებები შეერთებულ შტატებთან და დასავლეთის ქვეყნებთან, რომლებიც მყისიერად „გაუქმდა“ ისლამური რევოლუციით.

ანალოგიურად, დღევანდელ სომხეთში, ჩვენს თვალწინ ანტიკლერიკალურად ქცეული პაშინიანის რეჟიმისა და ეჩმიაძინის დაპირისპირებამ შეიძლება გამოიწვიოს „ქრისტიანული რევოლუცია“.

ასეთი "რევოლუციის" ლიდერი უკვე არსებობს. უკვე შექმნილია საინფორმაციო პირობები იმისთვის, რომ სომხურ რევანშისტულ „ქრისტიანული“ რევოლუციას პაშინიანის რეჟიმის წინააღმდეგ სათავეში ჩაუდგეს არქიეპისკოპოსი ბაგრატ გალსტანიანი, რომელიც თანდათან გადაიქცევა „სომეხი ხომეინის ანალოგად“ (თუმცა ირანში შაჰის რეჟიმით უკმაყოფილოთა რაოდენობა – კომუნისტებიდან თურქ პატრიოტებამდე - საკმარისზე მეტი იყო.). გალსტანიანს კი ჯერ გადასახლებაში წასვლა და შემდეგ პარიზიდან გაფრენა არ სჭირდება, რადგან ის სიტუაციას „ადგილზე“ ამძაფრებს.

არსებობს შესაძლებლობა, რომ სომხეთში ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ (და პაშინიანის ძალაუფლება არ არის „მარადიული“ ) ყველა სამშვიდობო შეთანხმება გაუქმდეს. ხოლო „ნამდვილი სომხეთიდან, რომლის აშენებასაც ფაშინიანი გვთავაზობს 29 ათასი კვადრატული კილომეტრით საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიებზე, ხელისუფლებაში მოსული რევანშისტები ან „ქრისტიანი რევოლუციონერები“ გადავლენ ბრძოლაზე „დიადი სომხეთისთვის“. ამ „დიდების“ შექმნა უცხო მიწაზე; საბედნიეროდ, გარე კურატორები, საფრანგეთის მსგავსად, არ მალავენ თავიანთ განზრახვას „ცეცხლზე ნავთი დაასხან“.

აქაც უნდა გვახსოვდეს, რომ ირანში აიათოლა ხომეინის ხელისუფლებაში მოსვლამ გამოიწვია ირან-ერაყის 8-წლიანი ხოცვა-ჟლეტა, რომელსაც ორივე მხრიდან 1 მილიონზე მეტი მსხვერპლი მოჰყვა.