ნევშატელის უნივერსიტეტის (შვეიცარია) და უორვიკის უნივერსიტეტის (დიდი ბრიტანეთი) მეცნიერებმა გამოავლინეს, რომ შეთქმულების თეორიის სტატიები ხშირად ეყრდნობა ყალბ და სხვა შეთქმულების თეორიებს, რაც ტექსტს ნაკლებად თანმიმდევრულს და წინააღმდეგობრივსაც კი ხდის. კვლევის შედეგები, რომელიც შეიძლება დაეხმაროს დეზინფორმაციის აღმოჩენის ახალი გზების შემუშავებას, გამოქვეყნებულია ჟურნალში Science Advances.

შეთქმულების თეორიის ერთ-ერთი მახასიათებელია ის, რომ ადამიანები, რომლებსაც სჯერათ ერთ-ერთი შეთქმულების თეორიის, სხვებისაც სჯერათ, რაც არ უნდა ურთიერთსაწინააღმდეგო ან ერთმანეთთან დაკავშირებული არ იყოს მსგავსი თეორიები.

მაგალითად, შეთქმულების თეორიის მომხრის რწმენა, რომ შიდსი შეიქმნა ლაბორატორიაში, ასოცირდება რწმენასთან, რომ FBI-მ მოაწყო მარტინ ლუთერ კინგის მკვლელობა. უფრო მეტიც, ადამიანები, რომლებიც თვლიან, რომ ოსამა ბინ ლადენი მკვდარი იყო მის რეზიდენციაში ამერიკელი სამხედროების მისვლამდე, ასევე სჯერათ, რომ ის ჯერ კიდევ ცოცხალია. მეცნიერებმა წამოაყენეს ჰიპოთეზა, რომ შეთქმულების თეორიების ჭეშმარიტების კრიტერიუმი არ არის მათი ურთიერთთავსებადობა ან სანდოობა, არამედ რამდენად შეესაბამება ისინი გლობალური შეთქმულების იდეას.

ამ ვარაუდის შესამოწმებლად ავტორებმა გააანალიზეს კონსპირაციული და არაკონსპირაციული ტექსტების დიდი მონაცემთა ბაზა. ნიმუში მოიცავდა 23, 937 შეთქმულებას და 72, 806 არაკონსპირაციულ (მეინსტრიმ) ტექსტურ დოკუმენტს, შეგროვებული 150 ვებსაიტიდან.

მეცნიერებმა გამოიყენეს ენის დამუშავების ალგორითმები, რათა შეედარებინათ ერთი და იგივე თემაზე ტექსტის ორი ნიმუში, მაგალითად როგორიცაა 11 სექტემბრის თავდასხმები, პრინცესა დიანას გარდაცვალება ან COVID-19 პანდემია.

შეფასდა ტექსტების ორი სემანტიკური(მნიშვნელობის მქონე) მახასიათებელი. პირველ რიგში, ეს არის საკვანძო სიტყვების არსებობა, რომლითაც შეგიძლიათ იპოვოთ ინფორმაცია შეთქმულების თეორიის შესახებ; და მეორეც, სტატისტიკური მეთოდებით განსაზღვრული ტექსტის თემატური შინაარსი. აღმოჩნდა, რომ შეთქმულების დოკუმენტები შეიცავს უფრო მეტ "საკვანძო სიტყვას“, რაც, თავის მხრივ, ხშირად მოიხსენიება სხვა შეთქმულების თეორიების კონტექსტში. მაგალითად, თუ საკვანძო სიტყვა „ვაქცინა“ არის ტექსტში, მაშინ დიდი ალბათობით ის შეიცავს ისეთ „მოკავშირეებს“, როგორიცაა „ფარმაცევტული კომპანიები“, „ბილ გეითსი“, „ახალი მსოფლიო წესრიგი“ და „5გ ანტენა“.

კონსპირაციულ ტექსტებს დაბალი სპეციფიკიურობა გააჩნიათ, საშუალოდ ერთსა და იმავე თემებს ეხებიან. სემანტიკურმა ანალიზმა აჩვენა, რომ ეს ტექსტები ცალკე თემებად „იშლებოდა“, ანუ აბზაცებს მცირე კავშირი ჰქონდათ ერთმანეთთან. საბოლოოდ, შეთქმულების თეორიის დოკუმენტები ლექსიკოგრაფიულად მსგავსი იყო სხვა კონსპიროლოგიურ დოკუმენტებთან.

ამგვარად, მიუხედავად იმისა, როცა თავად შეთქმულების თეორიის შესახებ სტატიები უფრო ჰგავს სხვადასხვა თემების „კოლაჟს“მოგვაგონებს, ამ ტექსტებს შორის უფრო გლობალური კავშირია.