სურსათისმიერი ბოტულიზმი არის შედარებით იშვიათი, თუმცა მწვავე, პოტენციურად ლეტალური დაავადება, რომელსაც ბაქტერია კლოსტრიდიუმ ბოტულინუმი იწვევს. ის ანაერობული(უჟანგბადო), სპორაწარმომქმნელი ბაქტერიაა, რომელიც გამოყოფს ძლიერ ნეიროტოქსინს.

ბოტულიზმის სამი ძირითადი ფორმა არსებობს, რომელთაგან ორი, გამოწვეულია სურსათის მიღებით, ესენია: სურსათისმიერი ბოტულიზმი და ჩვილ ბავშვთა ბოტულიზმი.

ამ სტატიაში განვიხილავთ სურსათისმიერ ბოტულიზმს.

ბაქტერიები შეიძლება დავყოთ სპორაწარმომქმნელებად და არა-სპორაწარმომქმენელებად. სპორა წარმოიქმენება არახელსაყრელი გარემო-პირობებში, თავის გადარჩენის მიზნით და ამ დროს მათ გამრავლება არ შეუძლიათ, თუმცა, ძლიერ რეზისტენტულები არიან სხვადასხვა ფაქტორების მიმართ. ხოლო, როცა ბაქტერიები მრავლდებიან, ისინი — ე.წ ვეგეტატიურ ფორმაში იმყოფებიან.

კ.ბოტულინუმის ვეგეტატიური ფორმა ადვილად კვდება ჩვეულ თერმულ დამუშავების პირობებში (მაგ. 70℃ — 2 წუთი), ასევე ატმოსფერულ ჟანგბადთან ექსპოზიციის შედეგად (ვინაიდან, ანაერობები არიან და მათთვის ჟანგბადი ტოქსიურია) და სხვა.

როგორც ზევით ითქვა, არახელსაყრელი გარემო-პირობების დროს ისინი წარმოქმნიან სპორას, რა დროსაც გამრავლება არ შეუძლიათ, თუმცა ასეთ დროს, უძლებენ დუღილის ტემპერატურასაც რამოდენიმე საათის მანიძლზე და სხვა ბევრი სახის თერმული დამუშავების პროცესს, გარდა სტერილიზაციისა. ამიტომაც, სპორების ინაქტივაციისთვის 121℃-ზე 3 წუთიანი (ან ექვივალენტური) დამუშავებაა საჭირო.

ვინაიდან, მათ უჟანგბადო გარემო ესაჭიროებათ გამრავლებისთვის, ამიტომაც, ყველაზე ხშირად სურსათისმიერი ბოტულიზმი კონსერვების მიღებისგანაა გამოწვეული და შემთხვევებიც უმეტესწილად ზამთრის პერიოდშია. კონსერვების დამზადების დროს, სურსათის თერმული დამუშავება ხდება, რა დროსაც ბაქტერიების უმეტესობა ვეგეტატიური ფორმები კვდება, თუმცა სტერილიზაციის არ მიღწევის შემთხვევაში, გადარჩებიან სპორები. დაკონსერვებისას ასევე წარმოიქმნება ჰერმეტული უჟანგბადო გარემო.

ამ ფაქტორების გარდა, სურსათში ასევე უნდა იყოს რამოდენიმე პარამეტრი, რაც აუცილებელია მათი გამრავლებისთვის, ესენია: ოთახის ტემპერატურა (ოპტიმალური 37℃, ხოლო 10℃-ზე დაბლა ვერ მრავლდებიან), pH-4.6 -ზე მაღლა, ანუ მაღალი მჟავიანობის სურსათიც არახელსაყრელი პირობებია მათი გამრავლებისთვის და ასევე მარილიანობა 4–5 % კონცენტრაციაზე დაბლა.

თუ, ყველა პარამეტრი ხელსაყრელია, სურსათში არსებული კ.ბოტულინუმის სპორები იწყებენ გერმინაციას, ანუ გადადიან ვეგეტატიურ ფორმაში, რასაც დაახლოებით 2.6 საათი სჭირდება და გამრავლების პროცესში წარმოქმნიან ტოქსინს. სწორედ ეს ტოქსინია რაც იწვევს ბოტულიზმის დაავადებას — რისი განვითარებისთვისაც, მცირე ნანოგრამებიც კი საკმარისია.

უნდა აღინიშნოს, რომ თავად ტოქსინი იშლება თერმული დამუშავების შედეგად, 85 ℃ -ზე 5 წუთის შემდეგ, თუმცა, ამ მეთოდის გამოყენება ხშირად არ ხდება, ვინაიდან, კონსერვების დიდი ნაწილი, გახსნის შემდეგ, ყველანაირი დამუშავების გარეშე მიიღება.

ბოტულინუმის ტოქსინის 7 ფორმა არსებობს, საიდანაც ოთხი იწვევს ადამიანის დაავადებას, ესენია A, B, E და იშვიათად F ფორმები. ბაქტერიული შტამების უმეტესობა, მხოლოდ ერთი ტიპის ტოქსინს წარმოქმნის, თუმცა ერთდროულად ორი ტოქსინის ფორმის წარმომქმნელი შტამებიც არის დაფიქსირებული.

აღნიშნული ბაქტერიები, ფართოდ არიან გავრცელებული გარემოში, როგორიცაა ნიადაგი, მდინარეებისა და ტბების ფსკერზე, ძუძუმწოვრებისა და თევზების ნაწლავებში და სხვა.

ბოტულიზმის ტოქსინი — ნეიროტოქსიკურია, შესაბამისად მოქმედებს ნერვულ სისტემაზე. ის არღვევს იმპულსის ნერვკუნთოვან გადაცემას, რაც კუნთების დამბლას იწვევს. პარალიზის ნიშნები, როგორც წესი თვალისა და სახის არედან იწყება და სიმეტრიულად ქვევით პროგრესირებს, ხახისკენ, მკრედისა და კიდურებისკენ; როცა დამბლა დიაფრაგმისა და მუცლის კუნთებს მიაღწევს, სუნთქვის ინჰიბიცია ხდბა და სამედიცინო ჩარევის გარეშე, ლეტალურად შეიძლება დამთავრდეს.

დაავადების საწყის სიმპტომებს მიეკუთვნება: მხედველობის გაორება, ბუნდოვანი მხედველობა, ზედა ქუთუთოს დაშვება, პირის სიმშრალე, ყლაპვისა და ლაპარაკის გაძნელება. შესაძლებელია ასევე ღებინების, დიარეის და მუცლის შებერილობის სიმპტომების ქონა. ცხელება არაა დამახასიათებელი.

სიმპტომები იწყება საშუალოდ 12–36 საათის შემდეგ. სიკვდილიანობა დგება შემთხვევების 5–10 %-ში.

სახლის პირობებში კონსერვების დამზადებისას, განსაკუთრებით კი, დაბალ მჟავიანი, დაბალი მარილიანობით სურსათის შემთხვევაში, რეკომენდებულია სპეციალური აპარატის — წნევის კონსერვების გამოყენება, რომლებიც უზრუნველყოფენ სტერილიზაციის პროცესს.

გაითვალისწინეთ, რომ, აღნიშნული ტოქსინით დაბინძურებული სურსათი, შესაძლოა ვიზუალურად შეუმჩნეველი იყოს. ასევე არ გამოიყენოთ, დეფორმირებული, გაბზარული ან გაბერილი კონსერვები.