ქართული ენა საქართველოს ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობაა და ჩვენი ქვეყნის სახელმწიფოებრიობის არსებობის უმთავრესი ნიშანი.

რა თქმა უნდა, საქართველოს თითოეული მოქალაქე უნდა ცდილობდეს ქართული ენის სიწმინდის დაცვას, განვითარებას, მითუმეტეს ხელისუფლება. თუმცა, სამწუხაროდ, ძალიან ბევრ პრობლემას ვაწყდებით ამ კუთხით... პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებაში, საქართველოში, გარდა „ენის კანონისა“, შეიქმნა სხვადასხვა ოფიციალური ინსტიტუტები, რომელთა მიზანი სახელმწიფო ენის ფუნქციონირების დაცვა იყო (მაგ. ენის სამმართველო ქუთაისში, საქართველოს ენის სახელმწიფო პალატა, სახელმწიფო ენის დეპარტამენტი).

სტატიაში მოცემულია სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის თავმჯდომარის ბატონ გიორგი ალიბეგაშვილის ინტერვიუ, რომელიც საუბრობს სახელმწიფო ენის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებულ პრობლემებსა და მისი აღმოფხვრის გზებზე.

სახელმწიფო ენის დეპარტამენტი არის საჯარო მმართველობის იურიდიული პირი, რომელიც საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით დადგენილ ფარგლებში იცავს სახელმწიფო ენის კონსტიტუციურ სტატუსს, ზრუნავს მის პოპულარიზაციაზე, ქართული სალიტერატურო ენის ნორმების დადგენასა და დამკვიდრებაზე. იგი ფუნქციონირებს 2017 წლიდან.

-მოგესალმებით, ბატონო გიორგი, საქართველოში, რა ძირითადი პრობლემები არსებობს სახელმწიფო ენის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებით?

-პირველ რიგში, რეკლამის შესახებ არის კანონი მოსაწესრიგებელი, იმისათვის, რათა ის ქაოტური მდგომარეობა, რომელიც გარე წარწერებში არის ასახული მოწესრიგდეს, რეკლამის კანონში არის რაღაცა საკითხები გასათვალისწინებელი, რომელიც ამ არეულობასა და მოუწესრიგებლობას მაქსიმალურად აგვიცილებს თავიდან.

-რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ეს კანონი მივიღოთ?

- რა თქმა უნდა, სახელმწიფო, მთავრობის სხდომების დონეზე და პარლამენტში უნდა განიხილოს საკითხი, რადგან მათმა უნდა მიიღონ კანონი.

-როდის აპირებენ კანონის მიღებას?

-ჩვენ ახლა ინიციატივით შევედით, კანონზე ჩვენმა იურისტებმა იმუშავეს, სპეციალისტებმა, ფილოლოგებმა და აქედან გამომდინარე უკვე გადაიგზვნება, ჯერ კანცელარიაში გაივლის რედაქტირებას და მერე, რა თქმა უნდა, პარლმენტის იურიდიულ და შესაბამისი სამსახურები გადახედავენ, შემდეგ კი პარლამენტში გავა, რომ განიხილონ სამი მოსმენით, როგორც წესია.

კანონი ეხება ამ საკითხებს, მაგალითად, როგორ უნდა გადმოვიღოთ გარკვეული ბრენდის დასახელება, დასათაურება... „ფორცვაგენი“, რომელსაც თავისი ლოგოც აქვს, არ ითარგმნება, იმიტომ, რომ ეს არის ცნობილი მსოფლიო ბრენდი და მას ჩვენ ხელს ვერ მოვკიდებთ. არის მეორე პრობლემა, რომელიც იქმნება, როდესაც არის ბრენდის დასათაურება, მაგრამ იმისათვის, რათა გასაგები გახადოს თუ რა იგულისხმება ამ ბრენდის უკან, ეს არის ვთქვათ რომელიმე სავაჭრო ძალიან ცნობილი ფირმა, შეიძლება არ ვთარგმნოთ, მაგალითად “sportspace” და იქვე ფრჩხილებში მივუწეროთ „ზამთრის სპორტული მაღაზია“, ეს ყველასათვის, ქართველი მოსახლეობისათვის იქნება გასაგები.

არის მესამე ვერსია, როდესაც უბრალოდ უხერხული არის, რომ როდესაც გაივლით, შეგიძლიათ გადაიღოთ, სიტყვაზე ვერის პარკთან გახსნეს რაღაც მაღაზია, ადრე იყო „ბიტლზები“, „ხოჭოებს“ ხომ ვერ ვთარგმნით, ბიტლზი ბიტლზია, მათ უწერიათ „ზე ფრითი ვუმენ“-არც ინგლისურად უწერიათ სწორად, ქართულადაც არა აქვთ გადათრაგმნილი, ასევე, არანაირი ბრენდი არ არის მსოფლიოში და არავინ არ იცნობს, ე.ი. თვითონ დააწერა ბიზნესის მეპატრონემ... არქიტექტურის სამსახურს, რომელსაც ევალება მხოლოდ და მხოლოდ ფორმის ნების გაცემა (იქ შუქნიშანს არ უნდა ეფარებოდეს წარწერა, იქ, ვთქვათ ქართული ასოები უფრო დიდი უნდა იყოს, ვიდრე უცხოენოვანი ან არანაკლები სიდიდის, თანაბარი შეიძლება, მაგრამ ნაკლები სიდიდის არა) აი, ამათ პასუხისმგებლობას იღებს არქიტექტურის სამსახური, მაგრამ შინაარსი მათ არ ეხებათ, ამიტომ ჩვენი მიზანი არის შინაარსი შეათანხმონ ჩვენთან, სახელმწიფო ენის დეპარტამენტთან, იმისათვის, რათა, გნებავთ, გრამატიკული შეცდომა, გნებავთ, არასწორად გადმოღება, დარღვევა სახელმწიფო ენის კანონისა თუ გრამატიკული წესების, ეს მაქსიმალურად თავიდან უნდა ავიცილოთ; მაგალითად, არის ხოლმე შემთხვევა, როდესაც არტიკლი “the” უნდათ გადმოიტანონ: “the wine”, ვეუბნებით, რომ ქართულში არტიკლი არ არსებობს და დააწერეთ „ღვინო“. მოკლედ, ძალიან ბევრი დეტალისაგან შედგება ეს საკითხი.

-ამ რეკლამებთან დაკავშირებით, მახსოვს, საპატრიარქოს ქართულ უნივერსიტეტში გქონდათ მოხსენება, რომ მაღაზიის ან ნებისმიერ დაწესებულების მეპატრონეეებს უნდა შეეცვალათ არასწორად გადმოტანილი სახელწოდებები...

-მეპატრონე, მაღაზიის იქნება ეს თუ კაფე ან რესტორნის ამბობს, რომ მე შეთანხმებული მაქვს ეს ყველაფერი სახელმწიფოსთან, ნებართვა მაქვს, აგერ არქიტექტორის სამსახურიდან (ბათუმი იქნება ეს, ზუგდიდი იქნება თუ ქუთაისი), მე ერთხელ ნებართვა მივიღე, თქვენ მოილაპარაკეთ ერთმანეთში, რომ თქვენს გარეშე არქიტექტურის სამსახურმა შინაარსობრივი თანხმობა არ მოგვცეს. ფორმის თანხმობაზე მე არა მქავს პრეტენზია იმიტომ, რომ არქიტექტურის სამსახურმა ძალიან კარგად იცის, რომ იქ სიდიდე ასოების, მარჯვნივ დაწერილობა თუ მარცხნივ დაწერილობა ეს ყველაფერი მათ იციან, მაგრამ შინაარსი მათ არ ეხებათ, ამიტომ ჩვენ შინაარსზე გვაქვს ხოლმე დავა, უფროსწორად-შენიშვნა და ვეუბნებით ხოლმე, უხერხულია, ვთქვათ, ასეთი წარწერები-“cofee”, “bear house”, გასაგებია, რომ შეიძლება სტეიკი არ იყოს ქართული მოვლენა, როგორც ჩიხირთმა არ არის ინგლისური ან ვთქვათ, ხინკალს ვერ ვთარგმნით და ა. შ. მაგრამ „სტეიკ ჰაუზს“ ქართულდ ნუ აწერთ, „სტეიკის სახლი“ დააწერეთ, ძალიან ბევრი ნიუანსია.

-ენის დეპარტამენტის ფეისბუკ გვერდზე ვნახე ახალი პროექტი საპატრიარქოს ტელევიზიასთან ერთად რომ გეგმავთ, ვიდეორგოლებიც, ამასთან დაკავშირებით რას გვეტყვით?

-ჩვენი მიზანი ამ შემთხვევაში არის უცაბედად შემოჭრილი რომელიმე სიტყვა, რომელიც არ იყო აქტუალური მანამდე, სიტყვაზე, ხორავას ქუჩის უბედურება, რომ მოხდა შემოვარდა სიტყვა „ბულინგი“, ჟურნალისტებმაც აიტაცეს, პოლიტიკოსებმაც აიტაცეს, ოფიციალურმა პირებმაც, არაოფიციალურმა პირებმაც, ამ დროს არის ქართულში შესატყვისი, მაგრამ, როდესაც დამკვიდრდება მერე იმისი, ამოძირკვა არის ძალიან რთული, ჩვენ ახლა გვინდა დავიწყოთ ძალიან მნიშვნელოვანი უწყებათაშორისო კომისიასთან ერთად მუშაობა, რომ ერთგვარი ტერმინთბანკი გაკეთდეს, რომ ყველამ ჩაიხედოს მასში, ინტერნეტში დაიდება.

აი, ნახეთ რა სამწუხარო რაღაცა ხდება, ერთი და იმავე კლასის სახელმძღვანელო, ავიღეთ, ბიოლოგიის სახელმძღვანელო და შევისწავლეთ ჩვენ, ვთქვათ, არის ალტერნატიული სახელმძღვანელო ორი, სამი ან ოთხიც შეიძლება იყოს და ყველა სკოლა გამოთქვამს თავის პრიორიტეტებს-მე მეშვიდე კლასს მინდა, აი, ამ სახელმძღვანელოთი ვასწავლო, სხვა სკოლა იტყვის მე ეს მინდა და ა.შ. მაგრამ ახლა რა ხდება-ერთი და იგივე ტერმინი, ამ ორ, სამ თუ ოთხ სახელმძღვანელოში სხვადასხვანაირად არის გადმოთარგმნილი, ანუ თქვენ ხართ სკოლის მოსწავლე მეშვიდე კლასში, ვთქვათ, გადახვედით ერთი სკოლიდან მეორეში და დაგხვდათ იქ ბიოლოგიის იმავე წლის სახელმძღვანელო, შეიძლება ვერ გაერკვეთ რა წერია, თითქოს სპეციალისტებიც კი არ არიან შეთანხმებულები, რომ ერთი და იგივე ტერმინი, როგორ გადმოიღონ ქართულად;

მე მინდა იცოდეთ, რომ ახლა ძალიან ცუდ პროცესში ვიმყოფებით, მთელი ქვეყნის მასშტაბით ვამბობ და ეს კორონა ვირუსმაც დაადასტურა, ე.ი. წინათ ჩემი თაობა და ჩემზე უფროსებიც, ჩვენსა და არაქართველ მოსახლეობას შორის რუსული იყო შუამავალი ენა. ახლა რუსული ენა ამოვარდა და სახელმწიფო ენა ცდილობს დაიმკვიდროს თავი და გახდეს შუამავალი ენა, ანუ ყველამ უნდა იცოდეს ქართული ენა. რა შედეგი მოჰყვა, ვთქვათ, ქვემო ქართლში, მარნეულში, სადაც ყველაზე მძლავრად იფეთქა ეპიდემიამ, იმიტომ, რომ არა თუ ქართული, რუსულიც აღარ იციან, აი, თქვენმა თაობამ რუსულიც კი აღარ იცის, მაგრამ აქ არის ერთი გარემოება, ჩვენ უნდა შევძლოთ და რამდენიმე წლის შემდეგ ყველა საჯარო მოხელემ, ეს მე ვიქნები, თქვენ იქნებით, სომეხი, აზერბაიჯანელი თუ სხვა, რაღაც პერიოდის შემდეგ, ვთქვათ, ხუთი წლის შემდეგ, ვისაც უნდა საჯარო მოხელედ გახდომა, მერიაში მუშაობა თუ საკრებულოში და ა.შ. უნდა ჩააბაროს ენის განმსაზღვრელი დონე- ა1, ა2 იქნება თუ ბ1, ბ2 იქნება. კერძო სექტორს ამას ვერ დავავალდებულებთ, მაგრამ ვინც საჯარო სექტორში იმუშავებს მან უნდა ჩააბაროს სახელმწიფო ენაში ტესტირება.

-ჩვენ ვიცით, რომ პროგრამა-„ქართული, როგორც მეორე ენით“ ისწავლება ქართული აზერბაიჯანულ და სომხურენოვან სკოლებში, სახელმძღვანელოებთან დაკავშირებით არის ძალიან დიდი პრობლემა, ზოგჯერ საერთოდ არ აქვთ სახელმძღვანელოები სკოლებს, ასევე, მასწავლებლები აღნიშნავენ, რომ არ მოსწონთ ხარისხი და სწავლების მეთოდი. ამ პრობლემის მოგვარება თუ შედის სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის პრეროგატივაში?

-თქვენ რა კითხვასაც მისვამთ ეს არ არის სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის პრეროგატივა, ეს განათლების სამინისტროს პრეროგატივაა და მე. ვფიქრობ, რომ ძალიან საქმიანად მიუდგნენ ამ საკითხს. თუმცა, გეტყვით, რომ როცა ადესტატს იღებს, რომელიღაცა არაქართულენოვანი მოქალაქე, ნიშანი უწერია-ქართული ენა-ათიანი, ქართული ლიტერატურა-ათიანი, ამ დროს ყველამ კარგად იცის რომ მან ათიანზე კი არა-ხუთიანზეც არ იცი. უარესს გეტყვით, ვინც შედის მასწავლებლად, ცოტა არაცენტრალურ რეგიონებში, სადაც არაქართულენოვანი მოსახლეობა კომპაქტურად ცხოვრობს, მასწავლებლებმაც კი არ იციან. მე რაღა უნდა ვთქვა. სხვათაშორის, როდესაც ილიაუნს ერქვა სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის პედაგოგიური ინსტიტუტი, იქ იყო, ასე ვთქვათ, ორმაგი სპეციალობები, ქართული ენისა და სომხური ენის მასწავლებელი, აზერბაიჯანულისა და სომხურის, ისტორია-ლიტერატურა, გეოგრაფია-ბიოლოგია, ანუ როდესაც იღებდა ბავშვი დიპლომს და ბრუნდებოდა თავის მშობლიურ რაიონში, მას შეეძლო ორი საგანი ესწავლებინა, შესაბამისად, შემოსავალიც უფრო გაზრდილი ექნებოდა. ამ კუთხით საინტერესო იყო, ის, ვინც სულხან-საბას უნივერსიტეტის კურსს დაამთავრებდა, ეცოდინებოდა სომხური ენაც, ქართულიც და ის, რომ ჩავიდოდა ასწავლიდა სომხურსაც და ქართულსაც, აზერბაიჯანულსაც და ქართულსაც. ამიტომ რაღაცა მიდგომა უნდა და კიდევ გავიმეორებ, ეს, რა თქმა უნდა, ჩვენი პრეროგატივა არ არის, ეს არის განათლების სამინისტროსი.

-მაინტერესებს, ჟურნალისტების მეტყველებაზე რას იტყვით და ამასთან დაკავშირებით თუ აპირებთ რაიმე გეგმის შემუშავებას, რომ არ დაუშვან შეცდომები, აზრი იყოს გასაგები ეთერში ყოფნის დროს?

-მე გეტყვით, ყველა ჩვენს ჟურნალისტს უდიდეს პატივს ვცემ, რა თქმა უნდა, ახალგაზრდებსაც და ძველი თაობის წარმომადგენლებსაც, მაგრამ ერთი რამ მინდა ვთქვა, თუ გინდა იყო კვალიფიციური ჟურნალისტი, რაღაცა მოდელი უნდა შეიმუშავო, იმიტომ, რომ შენ გისმენს ყველა-დაწყებული ხუთი წლის ბავშვიდან, რომელიც გაქართულებულ მულტფილმს უყურებს და 15 წლის ბავშვი, რომელიც კინოს უყურებს ან გადაცემებს უსმენს ან თუნდაც უწყებებს ადევნებს თვალყურს; ბევრი რამაა დამოკიდებული ჟურნალისტების მეტყველებაზე. ჩემზე უკეთ თქვენ მოგეხსენებათ, ცოცხალ ეთერში რომ გამოდის ჟურნალისტი, წვალობს, იტანჯება, ერთსა და იმავე სიტყვებს იმეორებს, იმეორებს და აზრის გაგებინება უძნელდება. ძალიან ცნობილ საინფორმაციო უწყებებში, აღარაფერს ვამბობ ბიბისიზე და სხვადასხვა ძალიან მნიშვნელოვან არხებზე, თუ ერთი სიტყვის, ერთი ან ორი შესატყვისი სინონიმი არ იცი, როდესაც გადიხარ კურსს და მერე გამოცდას აბარებ სრულფასოვანი ჟურნალისტი ვერ იქნები. ჩვენთან ერთსა და იმავე სიტყვას იმეორებენ, არ შეუძლიათ, რომ ჩაანაცვლონ სხვა ტერმინით ან სხვა შესატყვისობებით, წვალობენ, იტანჯებიან, მე პედაგოგი ვიყავი ათეული წლების მანძილზე, ეს არის უწიგნურობა, წიგნის კითხვა, ეს არ არის ინტერნეტი, ეს არ არის ფილმების ყურება, შენ როდესაც კითხულობ ილია ჭავჭავაძეს, ვაჟა-ფშაველას, ალექსანდრე დიუმას, გნებავთ უცხოურსა და გნებავთ ქართველ მწერლებს, შენ უშუალოდ მწერალთან გაქვს შეხვედრა და მეორეც ერთი-ტერმინებს, ლექსიკასა და სინტაქსს სწავლობ. ამის ნაკლებობა არის. წიგნი ჩაანაცვლა ინტერნეტმა და ნუ ლოგიკური მოვლენა არის, სამწუხაროდ, ასეა.

-როგორ შეაფასებდით თქვენს მოღვაწეობას, ზოგადად სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის მუშაობას?

-ჩვენი დეპარტამენტი რიცხოვნებით არ არის დიდი, დეპარტამენტი მოგეხსენებათ დამოუკიდებელია, ჩვენ გვყავს იურისტი, ამან განაპირობა ის, რომ შვიდ თანამშრომელზე მეტი ენათმეცნიერების მიმართულებით, სამწუხაროდ, არა გვყავს და მე ვისურვებდი იმისათვის, რათა უფრო აქტიურად გამოვჩენილიყავით საზოგადოებაში, ყველასთან ვცდილობთ ვითანამშრომლოთ, ვთქვათ, გვყავდეს ჩვენ ჩვენი წარმომადგენლები ცენტრალურ რეგიონებში, ისეთ რეგიონებში როგორიც არის, ვთქვათ, კახეთის მიმართულებით-თელავი, ქართლში-გორი, მესხეთ-ჯავახეთში-ვთქვათ, ახალციხის უნივერსიტეტი, ქუთაისში, სამეგრელოში, აჭარაში, მუდმივი კონტაქტი გვექნება, რომ რა პრობლემებიცაა იქ დაგროვებული და ეს იქნებოდა ჩვენი ასე თქვათ შუამავალი იმ საზოგადოებასა და ცენტსრ შორის, უფრო წინ წავიდოდა საქმე. სხვათაშორის, დეპარტამენტის წინა უწყება იყო პალატის სახელით იყო ცნობილი, რომელიც 2005 წელს გაუქმდა და იქ იყო 200 თანამშრომელი და მთელ ქვეყანას მოიცავდა. ჩვენ ძალიან ფართოდ ვთანამშრომლობთ სასწავლო უნივერსიტეტებთან, ბათუმი იქნება ეს, თუ ახალციხე, გორი, ქუთაისი, ზუგდიდი, თელავი, მაგრამ როდესაც ოფიციალურად დაევალება ვინმეს ამის გაკეთება ეს უფრო შედეგიანი იქნება, რა თქმა უნდა.

-მომავალში, გარდა ამ რეკლამების კანონის შემუშავებისა, კიდევ რა გეგმები გაქვთ სახელმწიფო ენის ფუნქციონირებისათვის?

-ჩვენ შევიმუშავეთ და ალბათ, 25 ივნისს გავა მინისტრთა კაბინეტზე და დავასრულებთ, ენის ფლობის დონეებს განვსაზღვრეთ იმიტომ, რომ სხვადასხვა სასწავლო ცენტრებს სხვადასხვა მოთხოვნებს უყენებდნენ, ვთქვათ, ენის ფლობის დონის განსაზღვრისა, მათ თავი მოვუყარეთ, ვთქვათ, ა1-ის ჩამბარებელს რა მოეთხოვება, ასევე, ა2, ბ1, ბ2, ს1, ს2 ჩამბარებელს, არიან საქართველოს მოქალაქეობის მაძიებელნი, ასევე, როგორც გითხარით არიან ჩვენი თანამოქალაქეები, რომლებსაც ჭირდებათ განისაზღვროს მათი ენის ცოდნის დონე. აი, ეს გაქვაქვს და ეს იქნება ძალიან მნიშვნელოვანი დოკუმენტი, რომელსაც ყველა სასწავლო ცენტრი დაემორჩილება; მოქალაქეების მაძიებლებს, ნებისმიერი ქვეყნიდან შემოსულს, რომელსაც აქვს სურვილი, რომ საქართველოს მოქალაქე გახდეს, სახელმწიფომ უნდა განუსაზღვროს ენის ფლობის დონეები, ეს დონეები უნდა დააკმაყოფილო, თუ გინდა გახდე საქართველოს მოქალაქე; როდესაც ადამიანი ჩადის გერმანია იქნება ეს, საფრანგეთი თუ სხვა რომელიმე ევროპული თუ ამერიკული ქვეყანა ყოველთვის არის იქ რაღაცა სასწავლო ცენტრები, სადაც ის იწყებს სწავლას და ამის შემდეგ ხდება და მოქალაქეობის ეტაპზე გადასვლა.