თამაში, როგორც მუსიკალური და შემოქმედებითი განვითარების საშუალება

------------------------------------------------------------

პედაგოგი - დალი დოლიძე

თბილისის #77 და #126 საჯარო სკოლა

------------------------------------------------------------

თანამედროვე სასკოლო სწავლებამ უნდა განსაზღვროს მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესები, განავითაროს მათი შესაძლებლობები და ხელი შეუწყოს მათ შემოქმედებით უნარის განვითარებას. დღევანდელ დღეს თანამედროვე ფსიქოლოგიურ და პედაგოგიურ მეცნიერებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობა განათლების სისტემაში ახალი მიდგომების ძიებას, ეფექტურ საგანმანათლებლო ტექნოლოგიებს და შემოქმედებითი უნარის განვითარებას, ბავშვობიდან თვითრეალიზაციას და თვითგანვითარებას.

მოსწავლის შემოქმედებითი შესაძლებლობების ფორმირებისთვის მუსიკის სწავლებას მნიშვნელოვანი როლი უკავია, რომელიც წარმოადგენს მხატვრული კულტურის განუყოფელ ნაწილს. მუსიკას აქვს დიდი პოტენციალი მოსწავლეებში განვითაროს სულიერი და კულტურული ფასეულობები.

სკოლა ხელს უწყობს ბავშვის მუსიკალური ინტერესებისა და შესაძლებლობების ჩამოყალიბებას, განვითარებას, მათი შემოქმედებითი შესაძლებლობების ფორმირებას. მეტად მნიშვნელოვანია სასკოლო დაწესებულებების მუშაობის სისტემის გაუმჯობესება ბავშვთა მუსიკალურ და შემოქმედებით განათლებაში. მისი გადაწყვეტა შესაძლებელია სწავლის აქტიური ფორმების, თამაშის მეთოდების, ინტეგრირებული გაკვეთილების, როგორც მუსიკალური და პედაგოგიური პროცესების რაციონალური მშენებლობის ფორმების გამოყენებით. ეს ხელს უწყობს მოსწავლეების ჩართულობის ამაღლებას საგაკვეთილო პროცესში. ასეთი მიდგომა ეფექტურად გადაჭრის საგანმანათლებლო ამოცანებს, რომელთა შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თითოეული ბავშვის პიროვნების და შემოქმედებითი პოტენციალის განვითარება.

-

თამაში გარეგნულად გამოიყურება გასართობ საქმაინობად, მაგრამ სინამდვილეში იგი მოითხოვს მოთამაშის მაქსიმალურ ენერგიას, გონებას, მოთმინებას და დამოუკიდებლობას.

თამაშში ბავშვის შესაძლებლობები მაქსიმალურია და ზოგჯერ მოულოდნელად გამოვლინდება, აქედან გამომდინარე, გამოცდილი პედაგოგები დიდ ყურადღებას უთმობენ განათლების პროცესში თამაშის გამოყენების ეფექტურობას.

ინტერაქტიული სწავლების ტექნოლოგია, კერძოდ, თამაში მის სხვადასხვა გამოვლინებებში საგანმანათლებლო პროცესის ორგანიზების ერთ-ერთი ფორმაა, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეების შემოქმედებით განვითარებას, წარმოსახვას, ფანტაზიას.

სწავლის პროცესში, ბავშვის აქტიურობა იყო და რჩება დიდაქტიკაში ერთ-ერთი მთავარი პრინციპად. ეს კონცეფცია ნიშნავს საქმიანობის ხარისხს, მოტივაციის ამაღლებას, ცოდნისა და სხვადასხვა უნარ-ჩვევების განვითარებას.

-

სიტყვა "ტექნოლოგია" შევიდა პედაგოგიური მეცნიერების ლექსიკონში, როდესაც სპეციალისტების ყურადღება მიიქცია ხელოვნების მეშვეობით ბავშვის პიროვნების განვითარებამ. იმავდროულად, ეს სიტყვა, რომელიც ბერძნებიდან მოვიდა ჩვენამდე, უფრო უნივერსალური გამოყენებისათვის იყო განკუთვნილი."ტექნოსი" - ხელოვნება, უნარი, "ლოგოსი" - სწავლება. ნებისმიერ ტექნოლოგიას აქვს საშუალება ინტენსიურად გააქტიუროს მოსწავლეების საქმიანობა, ზოგიერთ ტექნოლოგიებში ეს მექანიზმები ქმნის ძირითად იდეას და შედეგების ეფექტურობის საფუძველს. ასეთ ტექნოლოგიებს შეიძლება მივაკუთვნოთ სათამაშო ტექნოლოგიები. სათამაშო ტექნოლოგია საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების განუყოფელი ნაწილია.

-

თამაშს აქვს დიდი საგანმანათლებლო ღირებულება, რადგან ის მჭიდროდ უკავშირდება სწავლას. იგი დიდ ადგილს იკავებს ფიზიკური, მორალური, შრომისა და ესთეტიკური განათლების სისტემაში. თამაშის დროს, ბავშვები სწავლობენ საკუთარი ცოდნისა და უნარების პრაქტიკაში, სხვადასხვა პირობებში გამოყენებას . ეს არის დამოუკიდებელი აქტივობა, რომელშიც ბავშვები თანატოლებთან კომუნიკაციაში შედიან. ისინი გაერთიანებულნი არიან საერთო მიზნებით, ერთობლივი ძალისხმევით, რათა მიაღწიონ საერთო გამოცდილებას. თამაშით სწავლება ტოვებს დიდ კვალს ბავშვის გონებაში და ხელს უწყობს დადებითი გრძნობების ჩამოყალიბებას, კეთილშობილურ მისწრაფებებს, კოლექტიურ ცხოვრების უნარს.

-

თამაშის ტექნოლოგია მიზნად ისახავს მოსწავლეების შეასწავლოს საკუთარი ქცევა, საკუთარი დამოუკიდებელი საქმიანობის ჩამოყალიბება და მისი შედეგების გააზრება. თამაშის შემოქმედებითი ხასიათი ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ ბავშვი ბაძავს სხვას . ამავე დროს, ის ავლენს თავის დამოკიდებულებას, გამოხატავდეს საკუთარ აზრებს და გრძნობებს. ეს ქმნის თამაშს, მაგრამ ბავშვი არ არის მსახიობი. ის თამაშობს თავისთვის და არა აუდიტორიისთვის, ის როლს არ სწავლობს, არამედ ქმნის მას თამაშის დროს. როდესაც ბავშვი შედის როლში მისი გონება იწყებს მუშაობას, მისი გრძნობები ღრმავდება, ის ნამდვილად განიცდის მოვლენებს.

-

ინტერესი, რომელიც წარმოიშვა თამაშით სწავლებისას განათლებაში შემთხვევითი არ არის. მასწავლებლებმა და ფსიქოლოგებმა დაინახეს თამაშში ძლიერი პოტენციალი და მრავალი წლის განმავლობაში მათ საქმიანობაში წარმატებით იყენებენ. ზოგ ქვეყანამ გადაწყვიტა მიმართულებები: მაგალითად, ამერიკაში დაფუძნდა თამაშით სწავლა, საფრანგეთში არის თეატრალური თამაში, ისრაელში მასწავლებლს სათამაშო ტექნოლოგიების გარეშე საერთოდ ვერ წარმოუდგენია მუშაობა ბავშვებთან. ყველა ეს მონაცემები გვაძლევს შესაძლებლობას ვისაუბროთ, რომ თამაშის ტექნოლოგია საინტერესოა პედაგოგებისთვის.

-

თამაში საშუალებას იძლევა საგაკვეთილო პროცესი გახადოს საინტერესო და მომხიბლავი.

თამაში სასწავლო პროცესს მატებს დადებით ემოციური ფერადოვნებას, მონოტონური ერთფეროვნებისგან განსხვავებით. თამაშის მოქმედების ემოციურობა ააქტიურებს ბავშვის ყველა ფსიქიკურ პროცესს . თამაშის დადებით მხარეს ასევე წარმოადგენს ის, რომ ხელს უწყობს ცოდნის გამოყენებას ახალ სიტუაციაში, ანუ, მოსწავლის მიერ შესწავლილი მასალა გადადის ერთგვარ პრაქტიკაში, ხელს უწყობს მრავალფეროვნებას და ინტერესის ზრდას სწავლის პროცესში.

-

თამაშით სწავლებისას ჩვენ ვასწავლით ბავშვებს არა ისე, როგორც მასწავლებლისთვის არის მოსახერხებელი საგანმანათლებლო მასალა, არამედ, რამდენად არის ბავშვისთვის მოსახერხებელი და ბუნებრივი. თამაში ბავშვებისათვის, უპირველეს ყოვლისა, გასართობი საქმიანობაა. თამაშში ყველა თანაბარია, ყველა მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომია. უფრო მეტიც, თამაშის დროს სუსტი მოსწავლე შეიძლება გახდეს პირველი: მოხერხებულობა, წარმოსახვა და ფანტაზია აქ უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე საგნის ცოდნა. თანასწორობის გრძნობა, ენთუზიაზმი და სასიხარულო ატმოსფერო, დავალების დაძლევის განცდა- ეს ყველაფერი შესაძლებელს ხდის ბავშვებმა დაიძლიონ სიმორცხვე, ყოველივე ამას შედეგია ჩართულობისა და მოტივაციის ზრდა . ბავშვები შეუმჩნევლად ითვისებენ მასალას, ამავე დროს უჩნდებათ კმაყოფილების გრძნობა. თამაში - თვითმმართველობის გამჟღავნების თავისუფლებაა, თვითგანვითარება, გონება და შემოქმედება. კონფუცი წერდა: "მასწავლებელმა და მოსწავლე ერთად იზრდებიან". თამაშის სწავლის ფორმები მასწავლებლის და მოსწავლეების ზრდისა და განვითარების საშუალებას იძლევა .

-

მუსიკის გაკვეთილების გამორჩეულ თვისებას წარმოადგენს ემოციური და ცნობიერების ერთიანობა, გაკვეთილის თითოეულ ელემენტმა აქტიურად უნდა გამოიწვიოს და დააინტერესოს მოსწავლე. მუსიკას აქვს საკუთარი ენა, სიტყვები ხშირად უძლურია, სადაც მუსიკა "საუბრობს". მას შეუძლია გამოავლინოს ადამიანთა გრძნობები, აზრები, განწყობა, ემოციური გამოცდილება, შეუძლია შორეულ წარსულში დააბრუნოს, ან ამოგზაუროს მომავალშიც კი . მუსიკას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ადამიანის სულიერ სრულყოფაზე, იგი აქტიურად ცვლის ადამიანის და კაცობრიობის მსოფლმხედველობას.

ბევრს საუბრობენ იმის შესახებ, თუ რა დიდი როლს ასრულებს მუსიკა პიროვნების აღზრდისა და ჩამოყალიბებაში. შეგვიძლია გავიხსენოთ ძველი საბერძნეთი, სადაც მუსიკა იდგა რიტორიკისა და ლოგიკის გვერდით და წარმოადგენდა სულის განწმენდის საშუალებას. ფსიქოლოგების გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ მუსიკის შესწავლა დადებით შედეგს იძლევა მათემატიკური შესაძლებლობების განვითარებაში. ნებისმიერ შემთხვევაში, ჰორიზონტების გაფართოება, მუსიკალური გემოვნების ჩამოყალიბება, საკუთარი აზრის ჩამოყალიბების უნარი -ეს თვისებები ღირს იმად, რომ შევისწავლოთ მუსიკა.

-

თითოეული მუსიკის გაკვეთილის ეფექტურობის გაზრდა, პირველ რიგში, ნიშნავს იმას, რომ შევქმნათ განსაკუთრებული გარემო ჩვენი მოსწავლეებისთვის, ნათელი ემოციური ფერები, გაჯერებული შემოქმედებითი საქმიანობა . გაკვეთილი - არ არის ზღაპარი? ასეთ გაკვეთილებზე არ ოცნებობენ ბავშვები, როდესაც მოდიან სკოლაში? მოსწავლეები გრძნობენ იმედგაცრუებას, თუ ყველა გაკვეთილი არის “ერთნაირი". სად ცხოვრობს ზღაპარი? ზღაპარი ცხოვრობს თამაშში.

-

სასწავლო პროცესის გვაძლევს თამაშის საშუალებას:

-შევქმენათ ხელსაყრელი ატმოსფეროს საკლასო ოთახში;

-გაიზარდოს მოსწავლეების ინტელექტუალური და ემოციური საქმიანობა;

-იგრძნობოდეს წარმატება თამაშის სიტუაციაში;

-განავითაროს სხვადასხვა შესაძლებლობები;

-

თამაშს და ხელოვნებას საერთო ფესვები აქვს. ამაზე სუბრობდნენ პლატონის დროიდან ფილოსოფოსები, ფსიქოლოგები, პედაგოგები და მხატვრები. უდიდესი ფილოსოფოსები კანტი და შილერი მიიჩნევენ თამაშს, როგორც ხელოვნებას, ესთეტიკურ საქმიანობას. ფსიქოლოგები ა. ვიგოტსკი და დ.უზნაძე, თვლიდნენ თამაშს, როგორც ბავშვის მხატვრულ შემოქმედებას და თამაშის საქმიანობას, როგორც ესთეტიკური კულტურის ფორმირების მექანიზმს. თამაში არის არაფორმალური საქმიანობის ფორმა, რომელიც შეიძლება გადაიქცეს მხატვრულ საქმიანობად და გავლენა მოახდინოს ბავშვის განვითარებაზე.

-

დაწყებით კლასებში, მუსიკის გაკვეთილზე, თითქმის ნებისმიერ დიდაქტიკურ მეთოდს შეიძლება მივცეთ თამაშის ხასიათი, მხოლოდ იმ საფუძველზე, რომ დაკავშირებული იყოს მოძრაობასთან, რიტმითან.

თამაშის წესები არასოდეს არღვევს ბავშვის შემოქმედებით თავისუფლებას, რომელიც გამოიხატება იმპროვიზაციაში, შეჯიბრში, ფანტაზიაში და ა.შ. ბავშვს აიძულო თამაში შეუძლებელია. მასწავლებლის მიერ იძულებითი თამაში სერიოზული დიდაქტიკური მიზნების გათვალისწინებით - ცუდია, არარეალურია, "ეს არის იძულების ფარული ფორმა."

-

აქედან გამომდინარე, ძალზე მნიშვნელოვანია ბავშვების წასახალისებლად, შევქმნათ ზღაპარი-თამაშის ატმოსფერო, გამოცანები, თავგადასავლები, საიდუმლოებები, ჯადოსნური გარემო. ეს ყველაფერი ეხმარება მასწავლებელს მაღალ დონეზე ჩაატაროს მუსიკის გაკვეთილი. ამ გაკვეთილის შემდეგ მოსწავლეები მოუთმენლად ელიან მომავალ შეხვედრას მუსიკასთან. ასეთი გაკვეთილი მოითხოვს მასწავლებლისგან მსახიობობას, ინტონაციურ-სამეტყველო, პლასტიკურ, მიმიკურ გამომსახველობას, შესაძლებლობები დატვირთოს მოსწავლეები სხვადასხვა ემოციური მდგომარეობით.

-

ტრადიციული გაგებით თამაში წინასწარ დაგეგმილი პროცესია და სამოქმედო როლების გადანაწილებული ქმედებაა, მაგრამ თამაში შეიძლება შევსებული იყოს იმ მნიშვნელობით, რაც დიდი ხანია გვაქვს ხალხურ ხელოვნებაში: სიმღერის შესრულება - ნიშნავს სიმღერის გათამაშებას. ე.წ. სიმღერის თამაშის სცენარი ბავშვებისთვის უცნობია, ამიტომ ისინი საკუთარ როლს ირჩევენ და პოულობენ იმ გამომსახველ საშუალებებს, რომელიც მათი აზრით აუცილებელია გარდაქმისათვის. მასწავლებელი, ბავშვებთან ერთად, ქმნის და ასრულებს თავის როლს. სიმღერის გათამაშება -ნიშნავს გამოსახოს ზეპირი ხალხური ხელოვნების ტრადიციები, გადასცეს გულიდან გულს და ამიტომაცაა, რომ მოაღწია ფოლკლორმა ჩვენამდე.

-

ზღაპრების ელემენტები ძალიან პოპულარულია მუსიკის გაკვეთილზე, რომელთანაც მასწავლებელი ქმნის გაოცების ეფექტს და ახალი მასალის მიმართ იქცევს ყურადღებას, ინტერესს. ზღაპარი ყველაზე საყვარელი ჟანრია ბავშვებისთვის, რომელიც ააქტიურებს სწავლისა და შემეცნებით საქმიანობას, ეხმარება მოსწავლეს მარტივად გააცნობიეროს მუსიკის ნიმუშები. სასწავლო პრაქტიკაში სულ უფრო ხშირად გამოიყენება მუსიკალური-დიდაქტიკური თამაშები, რაც საშუალებას იძლევა მარტივი, ხელმისაწვდომი იყოს მოსწავლსთვის.

-

სპეციალურად შექმნილი თამაშების საშუალებით უნდა გადავწყვიტოთ ისეთი საკითხები, როგორიცაა სპეციალური განვითარება და ზოგიერთ შემთხვევაში, მუსიკალური შესაძლებლობები. სპეციალური მუსიკალური შესაძლებლობები მოიცავს - მუსიკალურ რიტმს, მუსიკალურ სმენას, მუსიკალურ მეხსიერებას, მუსიკალურ შემოქმედებას და საშემსრულებლო ხელოვნებას. არსებობს ბევრი თამაშები, რომლებიც ხელს შეუწყობს რიტმის, მუსიკალური მეხსიერების განვითარებას. ასევე, თამაშები რომელიც ანვითარებს დიატონურ-ტემბრულ სმენას; თამაშები, რომელიც ეხმარება მუსიკალური ნაწარმოებების ფორმის დადგენაში; თამაშები ვოკალური და საგუნდო უნარების განვითარებისთვის; თამაშები, რომლებიც ხელს უწყობენ რიტმულად მოძრაობას სიმღერაში.

დაწყებითი საფეხური მოსწავლეების ინტერესი გამოწვეულია იმ თამაშებით, რომლებიც მათ აზრით, იძლევა ჩაფიქრების საშუალებას: შეისწავლონ და განავითარონ თავიანთი შესაძლებლობები შეჯიბრის, რებუსებისა და კროსვორდების გზით.

-

მუსიკალური თამაშების მიზანია ინტელექტის, მეხსიერების, მუსიკალური სმენის, ხმის, შემოქმედებითი საქმიანობის, რიტმის გრძნობის განვითარება, ჰორიზონტების გაფართოება. თამაშის ფენომენი არის ის, რომ გართობით შეუძლია სწავლისა და შემოქმედების განვითარება.

მუსიკალურ შემოქმედებაში წამყვანი როლს ასრულებს აზროვნების, აბსტრაქტული და კონკრეტული, ლოგიკისა და ინტუიციის, შემოქმედებითი წარმოსახვის, გადაწყვეტილების მიღების სინთეზი. მოსწავლეთა შემოქმედება დაკავშირებულია დამოუკიდებელ მოქმედებებთან, ნასწავლი მასალა გადააქვთ სხვადასხვა მუსიკალურ საქმინობაში.

-

მუსიკის გაკვეთილზე ბავშვთა შემოქმედება წარმოადგენს შემეცნებით ძიების მუსიკალური პრაქტიკას. მოსწავლეების შემოქმედება ძვირფასია, რადგან თავად აღმოაჩენენ რაიმე ახალს, ადრე მათთვის უცნობი მუსიკის სამყაროში.

-

შემოქმედებითობა, დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებში შეიძლება გამოვლიდეს:

• იმ მარტივი მოტივების შესრულებისას, რომლებიც ხშირად წარმოიქმნება უნებლიეთ;
• შემოთავაზებული ტექსტის მელოდიის შექმნაში;
• მუსიკის ექსპრესიულ მოძრაობებში, სხვადასხვა ნაწარმოების განწყობის გადმოცემით;
• მუსიკის მოსმენისას რიტმული თანხლებით შექმნა;
• მოსმენილი ნაწარმოების შეფასება;
• სიმღერების ინტერპრეტაციის ელემენტების შესრულება;
• საკუთარი შემოქმედება;

მე ვისაუბრებ იმაზე, რასაც ხშირად ვიყენებ საკლასო ოთახში:

• სიმღერის შესწავლისას ვიყენებ თამაშის მეთოდს .

ეს არის სხვადასხვა სავარჯიშოები, ხმის მიმსგავსება, სიტყვების სავარჯიშოები და რითმ-დეკლამაცია. თამაში მეტყველებისა და სასიმღერო სუნთქვის განვითარებისთვის, თამაში ხმის განვითარებისთვის, ინტონაციური თამაშები და სავარჯიშოები, თამაშით წარმოდგენილი სიმღერები. "ჯაჭვური" სიმღერა-თითქოს სხვა ადამიანს გადასცემს რაღაცას, იმპროვიზაცია. ბავშვები ქმნიან საკუთარ ვარიანტებს, რომელთაგან საუკეთესოს ისწავლის მთელი კლასი.

• ვოკალური თამაშები - რიტმ-დეკლამაცია.

რიტმ-დეკლამაცია არის ტექსტის ან ლექსების ზუსტი გამოთქმა მოცემულ რითმში. რითმ-დეკლამაციის მიზანია მუსიკალური, პოეტური, სიტყვის გრძნობის, წარმოსახვის განვითარება. ძირითადი წესია: ყველა სიტყვა, ყველა მარცვალი, ბგერა წარმოითქმება გააზრებულად. იგივე ტექსტი შეიძლება იყოს ფერადოვანი სხვადასხვა ემოციებით, რადგან დამოკიდებულება ერთი და იმავე პერსონაჟის ან მოვლენის მიმართ შეიძლება შეიცვალოს სხვადასხვა გზით. მუსიკას და სიტყვას ერთი ფუძე აქვს - ინტონაცია, აქედან გამომდინარე სიტყვიერი გამოსახულება და მუსიკა განუყოფელია. ბავშვები რაც უფრო ღრმად გაიაზრებენ ტექსტურ გამოსახულებას, მით უფრო გასაგები იქნება მათთვის და შემდეგ შეძლებენ გამოხატონ მუსიკალური ნააზრევი. რიტმ-დეკლამაციას შეიძლება თან ახლდეს რიტმული თანხლება (მარაკასები, სამკუთხედი, ზარები, ჯოხები, და ა.შ.), დასარტყამი ინსტრუმენტები. მელოდიის ჟღერადობას შეიძლება თან ახლდეს სხვადასხვა მოძრაობები, რაც ხელს უწყობს ბავშვებს ფიზიკურად ტემპის შეგრძნებას, დინამიკისა და მეტყველების რიტმს. რითმ-დეკლამაციის გამოყენება ხელს უწყობს ხმის ჟღერადობის ბუნებრივ ფორმირებას, სიტყვის და სასიმღერო სუნთქვის გამომუშავებას, მკაფიო დიქციას და სხვადასხვა ხასიათის, მუსიკალური მასალის გამომსახველ საშემსრულებლო ხელოვნების განვითარებას .

• მუსიკალურ-დიდაქტიკური თამაში

ეს არის თამაში მზა წესებით. როგორც წესი, საჭიროა მოსწავლის შეეძლოს გააზრება, ამოცნობა და რაც მთავარია - საგნის ცოდნა. რაც უფრო ოსტატურადაა დიდაქტიკური თამაში შედგენილი, მით უფრო ოსტატურად იმალება დიდაქტიკური მიზანი . ბავშვი ადრეული ასაკიდან გრძნობს მუსიკას სხეულის მოძრაობით. პლასტიკური მოძრაობა აძლევს საშუალებას გამოხატოს თავისი აღქმა მუსიკის მიმართ, ეხმარება პედაგოგს ყურადღება დაუთმოს ნაწარმოების პოეტური სამყაროს სიღრმეს. პლასტიური ინტონირება არის მუსიკის გაკვეთილების ერთ-ერთი თამაშით სწავლის მეთოდი . ეს არის მუსიკის შემეცნება ჟესტით, მოძრაობით, მუსიკის აღქმის პროცესის გარდასახვა პასიური სამუშაო ფორმიდან (მოსმენა) აქტიურით.

ამასთანავე, რიგი პრობლემების მოგვარებულია:

• ფსიქოლოგიური: "მუსიკა არის ჩემი ნაწილი, მე ვარ მუსიკის ნაწილი". ხდება ახალი გრძნობების გააქტიურების აღქმა, რაც ხელს უწყობს ენთუზიაზმს, შემოქმედებითობას და წარმოშობს უნებლიე ყურადღებას.
• სასწავლო: ეხმარება ვიზუალურად აჩვენოს კომპლექსური მუსიკალური ცნებები, მოსმენის პროცესის ჩაშლის გარეშე. აქ შეიძლება მოიყვანოთ დირიჟორის მაგალითი - ადამიანი, რომელიც არ უკრავს ინსტრუმენტზე, მაგრამ ამავე დროს “უკრავს“ ასეთი მრავალრიცხოვანი ინსტრუმენტებით, როგორიცაა ორკესტრი. ასე რომ, არის რაღაც დირიჟორის ჟესტში ისეთი, რომელიც გვაძლევს შევიგრძნოთ მუსიკის ინტონაციური აზრი.

• განსაკუთრებით საინტერესო მეთოდია სახელწოდებით "სარკე".

"ჩემი ხელები არის სარკე, რომლებიც ასახავს მუსიკას". ჩემი ხელით მუსიკის შესახებ ვიწყებ თხრობას ისე რომ არ ვიყენებ სიტყვებს, არ ვლაპარაკობ. ბავშვები იწყებენ ჩემს შემდეგ გამეორებას და ყველა სიამოვნებით იგრძნობს მუსიკას, ჟესტების ენით.

• პლასტიურ ინტონირებასთან ახლოსაა თამაშის მეთოდი-“ მუსიკალური ჩანახატი“, რომელიც ასევე ანვითარებს შემოქმედებით ფანტაზიას, იმპროვიზაციის უნარს. ბავშვები წარმოიდგენენ, რომ არიან მხატვრები . ხელში უჭირავთ ფუნჯი და უბრალოდ ფუნჯით ჰაერში “ხატავენ“ სურათს, შესაბამისი მუსიკალური ნაწარმოების მოსმენის ფონზე .

• თამაშის მეთოდი - ინსტრუმენტული მუსიკა.

ეს არის შემოქმედებითი პროცესი მუსიკის აღქმის გზით, მოსწავლეებისთვის ხელმისაწვდომი ინსტრუმენტების საშუალებით. მუსიკალური საქმიანობის ერთ-ერთ სახეობას წარმოადგენს ინსტრუმენტული მუზიცირება, რომელიც დაკავშირებულია ვოკალურ და საგუნდო საქმიანობასთან, იმპროვიზაციასთან და მუსიკის მოსმენასთან.

მუსიკის ხასიათიდან გამომდინარე, ბავშვები თავად ირჩევენ ინსტრუმენტებს. ბავშვებს განსაკუთრებით მოსწონთ ქართული ხალხური სიმღერები, სადაც დასაშვებია გამოიყენონ დასარტყამი მუსიკალური ინსტრუმენტები- დოლი, დიპლიპიტო, დაირა, ჯოხები, მარაკასები. მუსიკალური ინსტრუმენტების დაკვრისას, ბავშვები ამოიცნობენ ნაწარმოების ხასიათს, განწყობას, ჟანრის თავისებურებებს .

• ინტელექტუალური თამაშები

"ბედნიერი შემთხვევა", "რა? სად როდის?" “გამოიცანით მელოდია", "საკუთარი თამაში", "მუსიკალური ინსტრუმენტების სამყაროში"- ეს თამაშები აფართოებს წარმოდგენას მუსიკალური საკრავების შესახებ, მათი ხმოვანება, ჟანრები მუსიკაში, სხვადასხვა ეპოქის მუსიკალურ მიმართულებები და ა.შ. მოსწავლეები მიიღებენ გამოცდილებას ჯგუფურ მუშაობაში. მოსწავლებს უნვითარდებათ წარმოსახვა და შემეცნებითი უნარი . ასეთი თამაშები გამოიყენება სხვადასხვა ქვეყნის კულტურის შესწავლისას, კომპოზიტორების შემოქმედების გაცნობისას ან ძირითადი მუსიკალური საკითხების შესწავლისას.

როლური თამაშები ასევე ანვითარებს მოსწავლეების შემეცნებით და შემოქმედებითი აზროვნებას.

პოპულარულია-"მე ვარ კომპოზიტორი", "მე ვარ გამომგნებელი". “ მე ვარ ფსიქოლოგი“.თითქმის ყველა ბავშვი თვლის, რომ მას ყველა ადამიანის ხასიათის ამოცნობა შეუძლია. აქედან გამომდინარე, "ფსიქოლოგს" გადაცემული აქვს მუსიკალური ნაწარმოების გმირის სიტყვიერი პორტრეტი. შეიძლება სხვა ვარიანტიც - რომელიმე კომპოზიტორის რამდენიმე ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ ისაუბრონ იმ კომპოზიტორზე, რომელიც არასდროს უნახავთ, არ იცნობენ მაგრამ მან დაუტოვა მათ “ ხმოვანი წერილი“ საკუთარ თავზე და იმ პერიოდზე როდესაც მოღვაწეობდა.

დავასახელებ რამდენიმე თამაშს, რომლებიც ანვითრებს ბავშვის აზროვნებას და შემოქმედებით შესაძლებლობებს - "იპოვეთ გამოტოვებული სიტყვა" და, პირიქით, "იპოვეთ ზედმეტი სიტყვა".ამ დავალებებს ბავშვები ასრულებენ როგორც ზეპირად, ასევე წერილობით.

• "ლოგიკური ჯაჭვები" და "ასოციაციური ქსელები"

ამ თამაშებს ვიყენებ მე-5 კლასიდან. ბავშვები სწავლობენ ლოგიკური გადასვლას ერთი ცნებიდან მეორეზე სამ-ოთხ შუალედურ სიტყვაში ( მაგალითად: თემაზე "რას ნიშნავს თანამედროვეობა მუსიკაში?" საჭიროა შეადგინონ რამდენიმე "ლოგიკური ჯაჭვი", რათა გადავიდნენ სიტყვა “თანამედროვედან“ სიტყვა “მუსიკაზე“ (თანამედროვეობა- ცხოვრება, ცხოვრება- სილამაზე, სილამაზე- მუსიკა). მუსიკალური ნაწარმოების მოსმენით ახასიათებენ კომპოზიტორს .

თამაშის მეთოდის გამოყენება საშუალებას აძლევს თითოეულ მოსწავლეს გამოხატონ ინდივიდუალური პოზიცია, გამოავლინონ საკუთარი ღირებულებები.

ამდენად, მუსიკის მასწავლებლის როლი თანამედროვე, შემოქმედებით მოაზროვნე ადამიანის განვითარებაში დიდია და ახალი ტექნოლოგიების გამოყენების ეპოქაში დადებითად უნდა შეფასდეს .

გთავაზობთ რამდენიმე დიდაქტიკურ თამაშს, რომლის გამოყენებაც მუსიკის გაკვეთილს უფრო გასართობს და ნაყოფიერს გახდის სწავლების დაწყებით საფეხურზე.

• "ორკესტრის თამაში"

თამაშის მიზანია- მოსწავლეების ტებრალური სმენის განვითარება, სხვადასხვა ინსტრუმენტებისა და ორკესტრის სახეობების გაცნობა, თამაშის მეთოდის გამოყენება.

მუსიკალური რეპერტუარი: " ყვავილების ვალსი" ჩაიკოვსკი (ბალეტიდან "მაკნატუნა"), ვ. ა. მოცარტის მე -40 სიმფონია (1ნაწილი)

თემის "ორკესტრისა და მისი ტიპების" გაცნობის შედეგად მოსწავლეები სწავლობენ სიმფონიურ, კამერულ, სასულე და ხალხური ორკესტრის შემადგენლობას.თამაში საშუალებას მისცემს მათ, შევიდნენ მუსიკოს-შემსრულებლის როლში . მაგალითად, მასწავლებელი უყვება მოსწავლეებს სიმფონიური ორკესტრისა და მისი ჯგუფების შესახებ, უჩვენებს ილუსტრაციებს, რომელზეც გამოსახულია სხვადსხვა ინსტრუმენტები და განმარტავს თამაშის წესებს.

როგორ არიან განლაგებული ორკესტრში მუსიკოსები? პირველი მწყრივი- პირველი ვიოლინოები და ჩელოები, მეორე მწკრივი - მეორე ვიოლინო და ალტი, ერთი მოსწავლე “უკრავს“ არფაზე, შემდეგ კი არიან კონტრაბასები, ლიტავრები და ა. შ. თითოეული მოსწავლის ამოცანაა მოისმინოს თავისი ინსტრუმენტის ტემბრული ხმოვანება, დროზე შევიდეს და დაიწყოს თამაშის იმპროვიზაცია საკუთარ ინსტრუმენტზე. მასწავლებელი მოქმედებს როგორც "სიმფონიური ორკესტრის დირიჟორი" და აჩვენებს თითოეული საორკესტრო პარტიის დაწყებას . შერჩეული მუსიკალური ნაწარმოების ფონზ მოსწავლეები "უკრავენ " სიმფონიის ორკესტრის ინსტრუმენტებზე.

თამაშისთვის მნიშვნელოვანია თითოეული მოსწავლემ დამოუკიდებლად შეძლოს თავის დროს შესვლა და მუსიკის ფონზე შეძლოს “დაკვრა“.

• "გამოიცანით ინსტრუმენტი"

ვისწავლოთ ინსტრუმენტების ტემბრალური ფერების განსხვავება. ჟღერს მოკლე მუსიკალური მაგალითები და ბავშვები გამოიცნობენ რომელი ინსტრუმენტი ჟღერს.

• "საიდუმლო ინსტრუმენტი"

მოსწავლეები ირჩევენ წამყვანს. ის გადის კლასიდან. დანარჩენი მოსწავლეები ჩაიფიქრებენ რომელიმე მუსიკალურ ინსტრუმენტს (მაგალითად: ვიოლინო). მოსწავლე ბრუნდება კლასში და მიდის თითოეულ მოთამაშესთან. თითოეული მონაწილე საუბრობს ჩაფიქრებული ინსტრუმენტის გარკვეულ ნიშანზე.

ძირითადი ნიშანია: აქვს სიმები, საშუალო ზომის, უკრავენ ხემით, აქვს ნაზი ჟღერადობა. ვიოლინო, ვარაუდობს წამყვანი. პასუხი ზუსტია. ახალი წამყვანი ხდება ის მოთამაშე, რომელმაც გამოიცნო ბოლო ნიშანი. ამ შემთხვევაში: მას აქვს ნაზი ჟღერადობა. იდეალური იქნებოდა თუ გვექნება მუსიკალური ინსტრუმენტების ფოტოები და მათი ჟღერადობის აუდიო ჩანაწერი.

• «ა+ბ»

კლასი დაყოფილია გუნდებად. გუნდები ჩაიფიქრებენ ერთ მუსიკალურ ინსტრუმენტს. შემდეგ, პირველი გუნდი ხმამაღლა, ერთად წარმოთქვამს სიტყვის ერთ მარცვალს. საპირისპირო გუნდი კი ფიქრობს სამი წამი და ამბობს სიტყვის დაბოლოებას. მაგალითად, არ....(ფა), ალ....(ტი), ტუ...(ბა). შემდეგ მეორე გუნდი ეკითხება პირველ გუნდს. გამარჯვებული გუნდი ის არის, რომელმაც ნაკლები შეცდომები დაუშვა.

• "შენი საკუთარი ორკესტრი"

თამაშისთვის საჭიროა ბარათები, სადაც გამოსახულია მუსიკალური ინსტრუმენტები. პედაგოგი ასმენინებს ნებისმიერ მხიარულ მუსიკას და აჩვენებს ბარათებს, ერთმანეთის მონაცვლეობით. რა ინსტრუმენტიც არის ნაჩვენებია სურათზე, იმ ინსტრუმენტზე “ უკრავენ ბავშვები“. თამაშის გახალისებისთვის, ზოგჯერ მასწავლებელი სწრაფად ცვლის ბარათებს.

ზოგიერთ ბავშვს არ შეუძლია სწრაფი რეაგირება, იბნევა. ეს იწვევს იუმორის გრძნობას, ხალისდება თამაში. თუ მასწავლებელი არ უჩვენებს ბარათებს, მოსწავლეები უბრალოდ სხედან და უსმენენ მუსიკას. თამაში ანვითარებს ყურადღებას, დაკვირვებას, სწრაფი რეაქციის უნარს.

• "ექო" (ავითარებს სმენას)

მასწავლებელი ხმამაღლა, მკაფიოდ მღერის ცალკეულ ნოტებს, ხოლო მოსწავლეები ჩუმად იმეორებენ ბგერებს, როგორც ექოს გადაძახილი. შეიძლება თამაში წარვმართოთ ცოტა განსხვავებულად. მასწავლებელი მღერის ხმამაღლა. პირველი რიგის მოსწავლეები იმეორებენ იმავე ბგერას შედარებით ხმადაბლა, მეორე რიგის მოსწავლეები კი იმეორებენ იმავე ბგერას შედარებით ჩუმად ვიდრე პირველი რიგის მოსწავლეები, მესემე რიგის მოსწავლეები კი იმეორებენ ძალიან ჩუმად. ამრიგად, მოსწავლეები ერთდროულად ეცნობიან დიანამიურ ნიშნებს და ასევე მათი ჩაწერის ხერხს .

• "ფოტოგრაფი"

თამაშის მიზანია დაწყებითი საფეხური მოსწავლეების მუსიკალური მეხსიერების და ყურადღების განვითარება.

დიდაქტიკური მასალა: ბარათები, რომელზეც გამოსახულია რიტმი.

თამაშისთვის პედაგოგი ირჩევს ერთი მოსწავლეს - "ფოტოგრაფს". "ფოტოგრაფი" გვიჩვენებს და სწრაფად აბრუნებს რიტმის ბარათს მაგიდაზე. მოსწავლეებმა უნდა დაიმახსოვრონ რიტმი და ტაშით დაუკრან. გამოვიდა თუ არა “ფოტოსურათი“, "ფოტოგრაფი"წყვეტს.

• "მუსიკალური მატარებელი"

ეს თამაში შეიძლება ჩატარდეს "რითმის" შესწავლისას. მასწავლებელი არის “მემანქანე“. ერთი მოსწავლე “მემანქანის დამხმარეა“, 3 რიგი კი - 3 ვაგონი. “მემანქანის დამხმარე“ უკრავს ტაშს, “ვაგონები“ კი იმეორებენ. მასწავლებლის “მემანქანე“ აკონტროლებს სიტუაციას. რითმული ნიმუშები გამოსახულია დაფაზე. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ ამ მარტივი რიტმის ზუსტად ტაშით გამოსახვა. მარტივი რიტმის შემდეგ, ისინი შეძლებენ უფრო რთულ რითმის ტაშით გამოსახვას. გამარჯვებულია “ვაგონი“ - რიგი, რომელიც ნაკლებ შეცდომას დაუშვებს.

• "კომპოზიტორები ვართ"

წარმოიდგინეთ, რომ ხარ კომპოზიტორი. როგორ მუსიკაც შექმნიდი, თუ დაასათაურებდი ასე (დილა, ღამე, ზამთარი და ა.შ.)?. მასწავლებელი წერს ცაკლეულ ფურცლებზე ლექსების ფრაზებს და გადასცემს მათ ბავშვებს. ამოცანა ასეთია: ამ ტექსტისთვის მელოდიის შექმნა. შეგიძლიათ გამოიყენოთ ცნობილი საბავშვო ლექსები.

• "გრძნობების პარტიტურა"

ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ გამოხატოს მიმიკის და ჟესტების საშუალებით, მუსიკის ემოციური მდგომარეობა. თამაშის დაწყებამდე მასწავლებელს შეუძლია შემდეგი სიტყვებით მიმართავს მოსწავლეებს:

"შენ არა ერთხელ მოგისმენია როგორ ჭრიალებს კარები, ზარის ხმა, ბავშვის ტირილი, ჭექა-წუხილის ხმა. მაგრამ შეგიძლია გაიგო როგორ საუბრობს ღრუბელი? მღერის თუ ოხრავს? წარმოიდგინე, შენ მოუსმენ უჩვეულო ბგერებს ან მიფიქრებ საკუთარ, ჯერჯეროთით ყველასთვის უცნობს".

ბავშვებს ვთავაზობთ:

ა) აღწერეთ ან დახატეთ თქვენი საყვარელი ხმები;

ბ) წარმოიდგენეთ, როგორ ჟღერს რბილი ფუმფულა ღრუბლის ხმა. აღწერეთ და დახატეთ ღრუბლის ჟღერადობა.

გ) წარმოადგინოთ და დახატეთ ლიმონი, წითელი ვაშლი და სხვ.

დ) წარმოიდგინეთ, როგორ ჟღერს დიდი გუბე წვიმის შემდეგ. აღწერეთ და დახატეთ დიდი და პატარა გუბის ჟღერადობა.

• "ემოციები"

თამაშის წარმოდგენის შესაქმნელად გამოიყენება სათამაშო ბარათები, რომელზეც დაწერილია ემოციური მახასიათებლები (სიხარული, მწუხარება, გაბრაზება, სინაზისობა და ა.შ.). ბარათები მონაწილეებს გადაეცემათ. ყველამ ცდილობს, გაახმოვანოს და გადმოიტანოს ეს თუ ის ემოცია მოძრაობით ან მიმიკით. ჯგუფი ცდილობს განსაზღვროს მოსმენილი.

• "ფერი"

თამაშისთვის გამოიყენება 4-დან 6-მდე ფერადი ბარათი (წითელი, ლურჯი, მწვანე, ყვითელი, შავი, თეთრი), რომელიც არის მაგიდაზე, კლასში. ბავშვები აირჩევენ ფერს, რომელიც საუკეთესოდ შეესაბამება მათ განწყობას კონკრეტულ მომენტში, და კლასი იყოფა ჯგუფებად.

პედაგოგი თამაშის მონაწილეებს სთხოვს:

ა) თანმიმდევრობით, სიმღერით ააჟღერონ ფერი, როგორც ესმით მათ.

ბ) მთელი ჯგუფის ასრულებს სიმღერით"ფერების პალიტრას" .

გ) შექმნან ხმოვანი ნაწარმოები, რითმურად ორგანიზებული, ინდივიდუალურად ააჟღერონ ხმები და მთელი ჯგუფის "ინსტრუმენტები".

დასკვნა

მუსიკალური შემოქმედება- მნიშვნელოვანი ფაქტორია ბავშვის პიროვნების განვითარებაში. ის შეიძლება გამოვლინდეს ყველა სახის მუსიკალურ საქმიანობისას: სიმღერა, ცეკვა, მუსიკალური ინსტრუმენტებზე დაკვრა.

მოსწავლეთა შემოქმედებით განვითარებაში თამაშით სწავლების გამოყენების გათვალისწინებით, შეიძლება გაკეთდეს რიგი განზოგადება და დასკვნები:

• შემოქმედებითი უნარის განვითარების საუკეთესო საშუალებაა თამაშის ფორმით მიცემული შემოქმედებითი დავალება .
• თამაშის სიტუაციებში უფრო ადვილია სიმღერის შექმნა, ინსცენირება, დრამატიზაციის ორგანიზება;
• თამაში აუმჯობესებს საგნობრივ საქმიანობას, ლოგიკას, აზროვნებას, ანვითარებს ადამიანებთან ურთიერთობის უნარ-ჩვევებს;
• საკლასო ოთახში გაკვეთილების თამაშის ფორმა ხორციელდება თამაშის ტექნიკისა დახმარებით, რომლებიც მოქმედებენ მოსწავლეებზე როგორც სწავლის სტიმულირებისა და წახალისების საშუალებად;
• როლური თამაშის გამოყენება ხელს უწყობს მოსწავლეების ჩართვას შემოქმედებით პროცესში. თამაშის დროს, ბავშვი ხდება კომპოზიტორი, ან მუსიკოს-შემსრულებელი, ან მსმენელი, ან მოცეკვავე, ან დამდგმელი რეჟისორი, ან დირიჟორი, ან მხატვარ - დეკორატორი;
• მუსიკის გაკვეთილები ხელს უწყობს ინდივიდუალურ შემოქმედებით განვითარებას, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს მხატვრულ ფანტაზიას, ასოციაციურ აზროვნებას, ააქტიურებს მეხსიერებას, დაკვირვებას, ინტუიციას, ხდება ბავშვის შიდა სამყაროს ფორმირება;

თამაში აუმჯობესებს საგნობრივ საქმიანობას, ლოგიკას, აზროვნების ტექნიკას, ავითარებს ემპატიას, თანამშრომლობას და ურთიერთ პატივისცემას .

----------------------------------------------------------------

©️ მასალა მოწოდებულია უშუალოდ ავტორის მიერ