კონფლიქტები თემურ ლენგის აპოკალიფსური მასშტაბის ომი საქართველოს წინააღმდეგ 2018, 8 ოქტომბერი, 21:41 
შუა აზიელი მუსლიმი დამპყრობლის, თემურ ლენგის ლაშქრობებს 1370-1405 წლებში შეეწირა 20 მილიონ ადამიანზე მეტი. თემურ ლენგის იმპერია 1363-1507 წლებში არსებობდა. 1363 წელს თემურმა დაიწყო თავისი დაპყრობების სერია და 1507 წელს დაეცა ქალაქი ჰერათი, რაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ თემურ ლენგის მიერ შექმნილი იმპერიის დასასრულად. 1405 წელს თემურის იმპერიამ მიაღწია თავისი ძლიერების ზენიტს. ამ დროს იგი აკონტროლებდა 6 მლნ. კვ.კმ-ს. ეს იყო დედამიწის მთელი ხმელეთის ფართობის 4.03 %. იმპერიის მოსახლეობა იყო 50 მილიონი ადამიანი, მაშინ როცა 1400 წელს პლანეტის მოსახლეობა იყო 440 მილიონი ადამიანი. გამოდის, რომ ეს იმპერია აკონტროლებდა დედამიწის მოსახლეობის 11, 36%-ს. დიდი მონღოლი, რომლის არმიამაც 8 თვეში ინდოეთი დაამარცხა, პატარა საქართველოს სრული განადგურებისთვის მთელი თავისი ძალებით დაიძრა. თემურ ლენგის I ლაშქრობა საქართველოში მუსლიმი დამპყრობლის - თემურის (კოჭლად, იგივე ლენგად წოდებული) პირველი ლაშქრობა საქართველოში მიმდინარეობდა 1386 წლის განმავლობაში ის დაკავშირებულია თოხთამიშის ლაშქრობასთან აზერბაიჯანში. 1385 წელს თოხთამიში 90, 000-კაციანი არმიით შემოიჭრა კავკასიაში. დარუბანდისა და დარიალის გადმოსასვლელებით. შარვანზე გავლით გადავიდა სამხრეთ აზერბაიჯანში და ალყა შემოარტყა ქალაქ თავრიზს, რომელიც დიდი ბრძოლებით და ვერაგობით აიღო, გაძარცვა და გაანადგურა. თემურის ისტორიკოსის ცნობით თოხთამიშის ლაშქარში "ურწმუნოებიც" ერივნენ, ე.ი. ქრისტიანები და შესაძლოა ქართველებიც. ივანე ჯავახიშვილის აზრით თოხთამიშს ქართველებთან შეთანხმების გარეშე გაუჭირდებოდა აღმ. ამიერკავკასიაში გადმოსვლა დარუბანდისა და დარიალის გზით. მათ შორის აუცილებლად კავშირი უნდა არსებულიყო. ამით უნდა აიხსნას თემურის მიერ თავრიზის აღების შემდეგ თბილისზე გამოლაშქრება და არა თოხთამიშის წინააღმდეგ წასვლა. 1386 წელს თემური სამხრეთ აზერბაიჯანში შეიჭრა. თავრიზი აიღო, გაძარცვა და დაარბია, თოხთამიშის მომხრეები დახოცა ან განდევნა. ამავე წლის ზაფხულის მიწურულს საქართველოსკენ გამოემართა. გზად არმენიული თემები დაარბია. დიდი ბრძოლებით აიღო და დაანრბია გარნისის და სურმალუს ციხეები, შემდეგ ყარსის ციხეც აიღო და სამცხეში შემოიჭრა. იქიდან თრიალეთზე და ალგეთზე გადმოვლით თბილისს მოადგა დიდი ჯარით და ალყა შემოარტყა. ბაგრატ მეფე ელოდებოდა თემურის შემოსევას და სათანადო მომზადებაც ჩაატარა. ქართველებს გაშლილ ველზე ბრძოლა თემურის უზარმაზარ არმიასთან მიზანშეუწონლად მიაჩნდათ და ციხესიმაგრეების გამაგრება და წინააღმდეგობის იქიდან გაწევა გადაწყვიტეს. ბაგრატ მეფე კარგად გამაგრებულ თბილისის ციხეში იმყოფებოდა. თბილისის წინააღმდეგ ბრზოლას თემური ხელმძღვანელობდა, თბილისის მცველებს კი მეფე ბაგრატი. მისივე ხელმძღვანელობით თბილისელი მეციხოვნეები დღეში ორ-სამჯერ გამოიჭრებოდნენ ხოლმე გალავნის გარეთ, თავს ესხმოდნენ მოალყეებს და დიდ ზიანს აყენებდნენ. თემურმა თბილისი გალავნის დასანგრევას კედლის სანგრევი მანქანები და ცეცხლსასროლი იარაღი, ფარსადან გორგიჯანიძის სიტყვით, ზარბაზნები გამოიყენა, რომელსაც ქალაქში და ციხეში ჩაისროდნენ და დიდი ეფექტიც მოახდინა. ბრძოლა რამდენიმე კვირა გრძელდებოდა. ბოლოს მოალყეებმა დიდი ჩელტები, რკინის ფარები მოიმარჯვეს და თავად თემურის მეთაურობით მიიტანეს ერთობლივი იერიში. გალავანი გადალახეს და ქალაქში შეიჭრნენ. ბაგრატ მეფე ერთხანს იგერიებდა მტერს შიდა ციხეში, მაგრამ ბოლოს იძულებული გახდა ბრძოლა შეეწყვიტა. თემურმა ბაგრატი, დედოფალი ანა, ბატონიშვილი დავითი და მათი მხლებლები ტყვედ აიყვანა. ბიზანტიელი ისტორიკოსის, მიქელ პანარეტოსის ცნობით ეს მოხდა 21 ნოემბერს. თემურის მოლაშქრეებმა თბილისი სრულად იავარჰყვეს. მრავალი ადამიანი ამოწყვიტეს და უამრავი ტყვეც წაიყვანეს. სამეფო სახლში დაცული ცნობების მიხედვით თემურმა თბილისიდან წაიღო უმდიდრესი სამეფო ბიბლიოთეკა. თემურმა თბილისში დიდი გარნიზონი ჩააყენა, რამდენიმე სჯარისო დანაყოფი ქართლის სხვადასხვა მხარეში გააგზავნა მშვიდობიანი მოსახლეობის დასარბევად და ნადავლის შესაგროვებლად, თავად კი მთავარი ლაშქრით აღმოსავლეთისკენ წავიდა. გზად ყარაიის ველზე გამარჯვების აღსანიშნავად დიდი ნადირობა მოაწყო. შემდეგ კავკასიონის სამხრეთ კალთებს შეუყვა და იქაური მშვიდობიანი მოსახლეობა დაარბია. თემურის მთელმა ლაშქარმა ჯერ ქალაქ კაბალაში მოიყარა თავი, შემდეგ მდინარე მტკვარი გადალახა, უბრძოლველად დაიკავა ბარდავი და ყარაბაღში დაბანაკდა გამოსაზამთრებლად. თემურის ბანაკში იმყოფებოდა ტყვედ წაყვანილი მეფე ბაგრატი და მისი ოჯახი ამალითურთ. საქართველოს წინააღმდეგ თემურის პირველი ლაშქრობისას აღმოსავლეთ ამიერკავკასიის ქვეყნებიდან მხოლოდ შარვანი გადარჩა დარბევა-აოხრებას. შარვანის მმართველი შარვანშაჰი შეიხ იბრაჰიმ დერბენდი (1382-1417) დიდი საჩუქრებით და მორჩილებით ეახლა თემურს და ქვეყანა აოხრებას გადაარჩინა. სამაგიეროდ მას თემურის მხარეს მოლაშქრეობა დაევალა. საქართველოს ყოფილმა ყმადნაფიცმა თემურის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ მოწყობილ რამდენიმე დიდ ლაშქრობაშიც მიიღო მონაწილეობა. თემურ ლენგის II ლაშქრობა საქართველოში თემურის მეორე ლაშქრობა მიმდინარეობდა 1387 წლის განმავლობაში. ტყვედ აყვანილ ბაგრატს თემურმა გამუსლიმება ჯერ კიდევ თბილისში შესთავაზა, სამაგიეროდ დიდ წყალობას დაჰპირდა. ყარაბაღში კი, როდესაც ბაგრატი დარწმუნდა, რომ ამის გარეშე თავს ვეღარ დააღწევდა ტყვეობას, მოჩვენებითად მიიღო ისლამი და შემდეგ თემურის "წყალობაც" დაიმსახურა - დამტკიცებულ იქნა საქართველოს მეფედ. თემურმა ბაგრატი და მისი გამუსლიმებული ამალა საქართველოში გამოისტუმრა და ქართველი მოსახლეობის გამუსლიმება დაავალა. თან 12, 000-კაციანი ლაშქარი გამოაყოლა, რომელიც ამ საქმეში ბაგრატის დამხმარე უნდა ყოფილიყო. ბაგრატმა მოახერხა შიკრიკის - რუს ეგნატაშვილის ბანაკიდან ფარულად გაპარება და მისი პირით შეუთვალა თავის შვილებს, რომ ჯარით დახვედროდნენ და გაეთავისუფლებინათ მეფე ტყვეობიდან. საქართველოში შემოსულ 12-ათასკაციან თემურის არმია გიორგი ბატონიშვილი მარჯვე ადგილას ჩაუსაფრდა, მოულოდნელად თავს დაესხა ქართველთა ჯარით და ბოლო კაცამდე ამოჟუჟა. მეფე და მისი ამალა განთავისუფლებული იქნა. ამ ამბის გაგების შემდეგ თემური კინაღამ ჭკუიდან შეცდა ზედმეტი ბრაზით, მაგრამ შუა ზამთრის გამო გამოლაშქრება შეუძლებელი იყო, ამიტმ ზამთარი ყარაბაღში გაატარა. 1387 წლის ადრე გაზაფხულზე, მარტში, როდესაც ჯერ კიდევ თოვდა და წვიმდა, მთელი მისი ურიცხვი ლაშქარი სრული ძალებით გამოემართა საქართველოს სასტიკად დასასჯელად. ქართველები რა თქმა უნდა მოელოდნენ ხელახალ შემოსევას და მთელი ზამთრის განმავლობაში სათანადო სამზადისის ჩატარებაც მოასწრეს. მშვიდობიანი მოსახლეობა კავკასიის მთებში და ციხესიმაგრეებში გახიზნეს, ხოლო ჯარები სალაშქროდ გააწყვეს. ამიტომ ქართველებმა დიდი წინააღმდეგობა გაუწიეს ურიცხვ მტერს და საკმაო ზიანი მიაყენეს, მაგრამ ბოლოს მაინც ჯარის სიმრავლემ სძლია და თემურმა გაიმარჯვა. ამის მიუხედავად მან საქართველოს დაპყრობა მისდა გასაოცრად, ვერ შეძლო. ჯერ კიდევ ბევრი კარგად გამაგრებული ციხე იყო ასაღები, თანაც დარუბანდის გზით აზერბაიჯანში კვლავ შემოიჭრა თოხთამიშის ლაშქარი და თემური იძულებული გახდა გასულიყო საქართველოდან. თოხთამიშის ეს ლაშქრობა როგორც ჩანს ქართველებთან უნდა ყოფილიყო შეთანხმებული. თემურმა თოხთამიშს თავისი ვაჟი - მირანშაჰი დაადევნა, რომელმაც თოხთამიში დაამარცხა და განდევნა კავკასიიდან. შემდეგ თემურმა ნახჭევანში კარგად გამაგრებული ციხის - ალინჯის აღება სცადა, მაგრამ უშედეგოდ. ალყაშემორტყმულ ციხესთან თავისი ჯარის ნაწილი დატოვა, თავად კი შუა აზიაში დაბრუნდა. 1394 წლამდე თემური საქართველოში აღარ გამოჩენილა. თემურ ლენგის III ლაშქრობა საქართველოში ლაშქრობა მოეწყო 1394 წლის გაზაფხულზე და მიმდინარეობდა სამცხე-საათაბაგოს ტერიტორიაზე. თემურმა აზიაში და ირანში წესრიგის დამყარების შემდგომ, რამდენჯერმე ილაშქრა თოხთამიშის წინააღმდეგ. 1391 წლის 18 ივნისს დიდი ბრძოლა თემურისა და თოხთამიშის არმიებს შორის კუნდუხჩასთან, ჩისტიპოლსა და სამარას შორის. აქაც თემურმა გაიმარჯვა. შემდეგ დაბრუნდა შუა აზიასი და დაიწყო მზადება ახალი ლაშქრობისთვის ირანისა და მისი მიმდებარე ქვეყნების, მათ შორის სამხრეთ კავკასიის დასაპყრობად. 1392-1393 წლებში თემურმა ირანში ილაშქრა და ცენტრალური ირანის ქალაქები სრულად ააოხრა. შემდეგ ბაღდადი, მთელი სირია და ა.შ. 1394 წლის გაზაფხულზე მოადგა სამხრეთ საქართველოს და 4 სარდალი 40, 000-იანი ლაშქრით გააგზავნა სამცხე-საათაბაგოს დასარბევად. სამცხიდან დაბრუნებული ლაშქარი კოლის ველზე შეუერთდა თემურის მთავარ ლაშქარს. სამცხის ლაშქრობის მიზანი როგორც ჩანს, უნდა ყოფილიყო ნადავლის მოპოვება და მთავარი ლაშქრის მომზადება ახალი, უფრო დიდი ლაშქრობისთვის, რომელიც შედგა იმავე წლის შემოდგომაზე არაგვის ხეობაში თვით თემურს მეთაურობით. თემურ ლენგის IV ლაშქრობა საქართველოში ეს ლაშქრობა მოეწყო 1394 წლის შემოდგომაზე და ბრძოლები მიმდინარეობდა არაგვის ხეობის ტერიტორიაზე. 1394 წლის 13 სექტემბერს თემური დიდი ლაშქრით კოლის ველიდან თრიალეთისა და ქვემო ქართლის გამოვლით არაგვის ხეობისკენ გაემართა. გზა და გზა ყველაფერს ანადგურებდა, მოსახლეობას ძარცვავდა და ხოცავდა. დიდი ბრძოლები გაიმართა არაგვის ხეობაში. როგორც ჩანს თემურის მიზანი იყო დარიალის ხეობის ხელში ჩაგდება, რომ საბოლოოდ აღეკვეთა ქართველთა მოკავშირე ჩრდილოეთ კავკასიელი მოლაშქრეების გადმოყვანა და თოხთამიშის შესაძლო შემოსევა. საქართველოში თემურის ყოველი გამოჩენის პერიოდში თოხთამიში ცდილობდა აღმოსავლეთ ამიერკავკასიაში შემოჭრილიყო. ასე მოხდა ამჯერადაც. თემურმა მთიელთა დიდი წინაარმდეგობის გამო ვერ შეძლო დარიალის ხელში ჩაგდება. ის იძულებული გახდა მთიდან დაშვებულიყო. თბილისზე გავლით, შაქისკენ გაემართა. ამ დროს თემურმა შეიტყო, რომ თოხთამიში დერბენდის გზით შარვანში შეჭრილიყო და იქაურობას აოხრებდა. თემური სწრაფადვე გაემართა ამ მიმართულებით, მაგრამ ბრძოლას თავი აარიდა და კვლავ უკან დაბრუნდა. მათი ლაშქარი მდინარე მტკვრის პირას, მაჰმუდ-აბადს დაბანაკდა და დაიწყო მზადება თოხთამიშის წინააღმდეგ დიდი ლაშქრობის მოსაწყობად. თემურისთვის ცხადი გახდა, რომ ამიერკავკასიას, საქართველოს ვერ დაიმორჩილებდა, თუ თოხთამიშს საბოლოოდ არ გაანადგურებდა. 1395 წლის გაზაფხულზე თემური დარუბანდის გზით ჩრდილოეთ კავკასიაში გადავიდა. თოხთამიშიც მომზადებული დახვდა. ბრძოლა მდინარე თერგის პირას გაიმართა. აქაც თემურმა გაიმარჯვა. გადაწვა და სრულად გაანადგურა ოქროს ურდოს დედაქალაქი სარაი-ბერქე და სხვა ბევრი ქალაქი, ამის შემდეგ კი უკან დაბრუნებულმა დალაშქრა ჩრდილოეთ კავკასიის მრავალრიცხოვანი ხალხები, რომელთაც მჭიდრო კულტურული და სამხედრო კავშირი ჰქონდათ საქართველოსთან, დაანგრია ჩრდილოეთ კავკასიელების ქრისტიანული ტაძრები და ძალით მიაღებინა ისლამი. თემური დერბენდის გავლით შარვანში მივიდა და იქ დაბანაკდა. მან ირანი და მისი მიმდებარე ქვეყნები, რომელთა შორის საქართველოც იგულისხმებოდა, თავის ვაჟს - მირანშაჰს დაუმტკიცა. 1397 წელს თემური სამარყანდში დაბრუნდა და დაიწყო მზადება ინდოეთში გასალაშქრებლად. თემურ ლენგის V ლაშქრობა საქართველოში ლაშქრობა მოეწყო 1399 წლის შემოდგომაზე. მიმდინარეობდა ძირითადად ჰერეთისა და კახეთის ტერიტორიაზე. 1398 წელს თემურ ლენგი ინდოეთთან ომით იყო დაკავებული. ამით ისარგებლეს ამიერკავკასიის ხალხებმა და აჯანყდნენ. გიორგი მეფემ (1393-1407) კავშირი დაამყარა ჯალაირიანთა დინასტიის წარმომადგენლებთან, რომელნიც ჯერ კიდევ აგრძელებდნენ ბრძოლას თემურის წინააღმდეგ. ჯალაირიანთა ერთ-ერთი ბატონიშვილი - თაჰერი, ნახჭევანში, ალინჯის ციხეში იყო ალყაშემორტმული უკვე 10 წლის განმავლობაში. უკიდურეს გაჭირვებაში ჩავარდნილმა მეციხოვნეებმა მეფე გიორგის სთხოვეს დახმარება. გიორგი მეფეს სთხოვა ასევე დახმარება აჯანყებულმა შაქის მმართველმა - სიიდი ალიმაც. გიორგიმ ქართველთა ლაშქარი შემოიკრიბა. ჩრდილოეთ კავკასიელებიც მოიშველია და სიიდი ალისთან ერთად ალინჯის ციხეს შეუტია. გიორგი მეფემ მოალყეები დაამარცხა და განდევნა. ციხე ახალი მოლაშქრეებით და იარაღით გააძლიერა და სურსათ-სანოვაგით მოამარაგა. თაჰერი საქართველოში წამოიყვანეს. უკან გამობრუნებულებს მირანშაჰის მიერ გამოგზავნილი ლაშქარი შემოეყარათ. ქართველებმა ისინიც დაამარცხეს (სიიდი ალი ამ ბრძოლაში დაიღუპა). ამიერკავკასიის აჯანყების შესახებ ცნობა თემურს ინდოეთშივე მიუვიდა. 1399 წელს უკვე სამარყანდში დაბრუნდა და დაიწყო მზადება შვიდწლიანი ლაშქრობის მოსაწყობად. ამ ლაშქრობის მიზანი გახლდათ საქართველოს საბოლოო დაპყრობა და გამუსლიმება ან განადგურება - სრული გენოციდი! შუა აზიიდან წამოსული თემურ ლენგი 1399 წლის ბოლოს მოვიდა ამიერკავკასიაში და ყარაბაღის ველზე დაბანაკდა. აქ მას ეახლა შირვანშაჰი იბრაჰიმი და შაქის მმართველი სიიდი აჰმედი, რომელსაც აპატია მამამისის აჯანყება. შაქის მმართველად დაამატკიცა და ორივეს საქართველოს წინააღმდეგ ომში მონაწილეობა უბრძანა. თემურმა თავისი ლაშქრის ყოველი ათეულიდან 3 რჩეული მებრძოლი გამოიყვანა და ასე შეადგინა 100, 000-იანი არმია. რომელთაც უბრძანა 10 დღის საგზლის წაღება. მათ მიემატა შარვანის და შაქის ჯარებიც. ეს უდიდესი ლაშქარი კახეთ-ჰერეთს დააცხრა თავს. ამ ადგილს სპარსულ წყაროებში ხიმშიას ხევი ეწოდება. ამ ლაშქრობის მიზანი იყო ნადავლის და საკვების მოპოვება თავისი უზარმაზარი, მრავალასეულათასიანი არმიისთვის. მათი გამოკვებისთვის მთელი ორი ქართული რეგიონის სრულად გაძარცვა გახდა საჭირო. თემურის ლაშქარი ჰერეთში შეიჭრა ტყიანი გზით. ჯარისკაცები ცულებით იკაფავდნენ გზას. 20 დღის განმავლობაში განუწყვეტლივ თოვდა. მიუხედავად ასეთი ვითარებისა, ხიმშიას ლაშქარი მედგარ წინააღმდეგობას უწევდა მტერს. ბრძოლა ერთი თვე გაგრძელდა. თემურის მოლაშქრეები ძარცვავდნენ და ანადგურებდნენ ყველაფერ ცოცხალს და არაცოცხალს, ჩეხავდნენ ხეხილს, ვენახებს, კაკლის ხეებს. ბოლოს, დიდთოვლობაში საქონლის საკვების სიმცირის გამო იძულებულნი გახნდნენ შეეწყვიტათ ლაშქრობა და უკან დაბრუნებულიყვნენ. მტრის ჯარმა ჰერეთიდან დიდძალი ქონება გამოიტანა. განსაკუთრებით ბევრი იყო ცხვრის ფარები და საქონლის ჯოგები. აგრეთვე საკვები პროდუქტები. ჰერეთიდან გამოსული ლაშქარი ყარაბაღში შეუერთდა მთავარ ბანაკს. თემურმა საქართველოში ახალი, მეექვსე ლაშქრობისთვის დაიწყო მზადება... თემურ ლენგის VI ლაშქრობა საქართველოში ლაშქრობა მიმდინარეობდა 1400 წლის გაზაფხული-ზაფხულის განმავლობაში. ძირითადად ქართლის ტერიტორიაზე. 1399-1400 წლის ზამთარი თემურმა ყარაბაღში გაატარა. საკვების მომარაგებისა და ლაშქრის შევსების შემდეგ თემური 1400 წლის გაზაფხულზე საქართველოსკენ გამოემართა და საზღვართან დაბანაკდა. გიორგი მეფეს ელჩი გამოუგზავნა და მორჩილება და ბატონიშვილ თაჰერის გაცემა მოსთხოვა. წინაარმდეგ შემთხვევაში საქართველოს სრული აოხრებით იმუქრებოდა. სპარსული წყაროების მიხედვით გიორგი მეფემ მოციქულს უხეში პასუხი გასცა. ქართლის ცხოვრების გაგრძელების მიხედვით გიორგიმ ელჩს შემდეგი რამ განუცხადა: "მე მეფისა შენისა უმცირესი არა ვარ. უკუეთუ არ აღასრულოს საქმე ეგე, იყოს დიაცი და არაკაცი." გიორგის ამ ზედმეტად გაბედულმა პასუხმა უაღრესაც პატივმოყვარე თემური ძალიან განარისხა. ის მთელი თავისი უზარმაზარი ლაშქრით საქართველოში შემოიჭრა. ამჯერად მას სრულად და უეჭველად ჰქონდა გადაწყვეტილი საქართველოს სრული განადგურება. გიორგი მეფესაც დიდი სამზადისი ჰქონდა ჩატარებული. მობილიზებული იყო "ყოველი საქართველო." დამხმარე ჯარი გადმოიყვანეს ჩრდილოეთ კავკასიიდანაც. თემური და გიორგი გოგჩის ტბასთან შეებნენ ერთმანეთს. ქართველთა ლაშქარს უკეთესი პოზიცია ეჭირა. ქარიანი დღე იყო და მტერს პირდაპირ სახეში აყრიდა მტვერს. ქართველებმა პირველივე შეტევისას თითქმის მთლიანად ამოჟუჟეს მტრის მეწინავე რაზმი, თუმცა თემურის არმია დიდად სჭარბობდა ქართულს. მთელი დღის ბრზოლის შემდეგ მოღლილ ქართველებს საღამოს ახალი დიდი და დასვენებული ძალებით შემოუტია თემურმა. ქართველები იძულებულნი გახდნენ უკან დაეხიათ და ქვემო ქართლის მთებში, ციხე-სიმაგრეებსა და გამოქვაბულებში გამაგრებულიყვნენ. თემურის მეომრები თოკებზე გამობმული კალათებით ეშვებოდნენ გამოქვაბულების წინ და ისრებით გამოქვაბულში ცეცხლმოკიდებულ ჩვრებს შეისროდნენ. ასე გამოიარეს ქვემო ქართლის მთიანი ნაწილი. შემდეგ თბილისს მოადგნენ და დიდი ბრზოლებით ისიც აიღეს. თემურს გიორგის შეპყრობა სურდა და ყველაფერს აკეთებდა ამისთვის. მან სპეციალური რაზმები დაადევნა გიორგის. გიორგი კი თავის ამალასთან ერთად ბრზოლით უკან იხევდა, მოწინაარმდეგეები ისე ახლო-ახლოს იბრძოდნენ ერთმანეთთან, რომ გიორგის ამალის ზოგიერთი წევრი ტყვედაც კი ჩაიგდეს მონღოლებმა. გზადაგზა მტერი ანადგურებდა ქრისტიანულ ტაძრებს, საცხოვრებელ სახლებს, საფორტიფიკაციო ნაგებობებს, ციხე-სიმაგრეებს, ნათესებს, ხეხილის ბაღებს, ასე გავლეს მთელი მუხრანი და მისი მიდამოები. შემდეგ ქსნის მიდამოებში შეიჭრნენ. ქსნის ერისთავი ვირშელი ნახჭევანის ლაშქრობის მონაწილე გახლდათ. როგორც ჩანს იქიდან წამოყვანილი ტყვეები ქსნის ხეობაშიც ყოფილან. თემურის ქსნის საერისთავოში შეჭრის ერთ-ერთი მიზანი მათი გათავისუფლებაც იყო. ვირშელი ქნოღოს ციხეში გამაგრდა და დიდი წინააღმდეგობაც გაუწია მომხდურებს. მტერმა ვიწყო ხეობაში დიდი ლაშქრის გაშლა ვერ მოახერხა და იძულებული გახდა უკან გამობრუნებულიყო.თუმცა ქსნის ხეობას ძალზე დიდი ზარალი მიაყენა. ქსნის ხეობის შემდეგმონღოლები ქართლშიც შეიჭრნენ. ქართლის მთავარი ჯანიბეგი დიდ წინააღმდეგობას უწევდა, მაგრამ ბოლოს იძულებული გახდა დამორჩილებოდა, თუმცა მისი სამფლობელო მაინც ვერ გადაურჩა აოხრებას. აღსანიშნავია, რომ ჯანიბეგის სამფლობელოშც ყოფილა ნახიჭევანიდან წამოყვანილი მუსლიმი ტყვეები. შემდეგი დიდი ბრძოლა გაიმართა გორის ციხესთან. ქართველთა წინაარმდეგობის მიუხედავად თემურმა ციხე მაინც აიღო. გიორგი მეფე კვლავ ბრძოლით იხევდა უკან. თემური კი გზად ყველაფერს ანადგურებდა. 7 დღის განმავლობაში იცავდნენ ქართველები კარგად გამაგრებულ ძამის ციხეს, რის შემდეგაც გიორგი მეფე იძულებული გახდა ციხე დაეტოვებინა. ალყა გაარღვია და დასავლეთისკენ დაიხია. თემურის ჯარმა იქაურობა ააოხრა და მშვიდობიანი მოსახლეობა უმოწყალოდ გაჟლიტა. ბოლო ბრძოლა გიორგიმ ლიხის ქედის მიდამოებში გაუმართა მტერს. შემდეგ კი ის იძულებული გახდა დასავლეთ საქართველოსთვის შეეფარებინა თავი. თემურმა დასავლეთ საქართველოში გადასვლა ვერ გაბედა. ამის შემდეგ თემური სამცხეს შეესია, გაძარცვა და ააოხრა. ტყვეებიც მრავლად აიყვანეს. იქიდან თრიალეთის გავლით, თეძმის ხეობაში ჩავიდნენ და იქაურობაც ააოხრეს და გაძარცვეს. მათ შორის რკონის მონასტერიც. შემდეგ დაარბიეს ქვათახევის მიდამოებიც, მონასერს კი ცეცხლი წაუკიდეს და იქ შეფარებული ადამიანები, მათ შორის ბერ-მონაზვნები ცოცხლად გამოწვეს. ამის შემდეგ შევიდნენ მცხეთაში და სვეტიცხოველი გაძარცვეს და დაანგრიეს! დიდი ბრძოლები გაიმართა არაგვის ხეობაშიც. არაგვის მოსახლეობამ დიდი ზარალი განიცადა. აქედან თემურ ლენგი სამხრეთით, კოლის მინდორზე დაბანაკდა. 1400 წლისლაშქრობა, რომელიც მთელი ამ წლის გაზაფხულისა და ზაფხულის პერიოდის განმავლობაში გრძელდებოდა, ყველაზე ხანგრძლივი და უსასტიკესი იყო. დაანგრიეს, გაძარცვეს და გადაწვეს უამრავი ქართული ქალაქი და სოფელი, ციხე-სიმაგრე და ეკლესია-მონასტერი. ყანები და ხილის ბაღები. მოახდინეს ქართველი ხალხის გენოციდი და ეთნიკური წმენდა. მარტო ტყვედ წაიყვანეს 60, 000 ადამიანი, ხოლო ამოხოცეს ამაზე ბევრად მეტი. ყოველივე ეს თემურის ისტორიკოსების თქმით იმიტომ მოხდა, რომ გიორგი მეფემ ნახჭევანში ალინჯას ციხის მოალყე თათრები დახოცა ციხეში გამომწყვდეული ბატონიშვილი თაჰერი გამოიყვანა და თემურის მოთხოვნის მიუხედავად, არ გადასცა მას. თემურ ლენგის VII ლაშქრობა საქართველოში ლაშქრობა მოეწყო 1401 წელს. საქართველოდან თემურის წასვლის შემდეგ გიორგი მეფე დასავლეთიდა აღმოსავლეთ საქათველოში გადმოვიდა და შინაური საქმეების მოწესრიგებას შეუდგა. გიორგიმ და ვირშელ ქსნის ერისთავმა დალაშქრეს და დასაჯეს დვალები, რომლებმაც ისარგებლეს თემურის შემოსევებით და ქსნის ხეობა დაარბიეს და გაძარცვეს. 1401 წელს თემურის ჯარებმა როგორც იქნა 10 წლის ალყის შემდეგ აიღეს ნახჭევანში მდებარე ალინჯას ციხე. იმავე წელს თემური აღმოსავლეთ საქართველოს საზღვრებს მოადგა და შამქორში დაბანაკდა. შამქორში თემურს ეახლა კონსტანტინე ბატონიშვილი - გიორგი მეშვიდის ელჩი, დიდი საჩუქრებით და მეფის სახელით ზავი შესთავაზა. თემური ოსმალეთის წინააღმდეგ ომისთვის ემზადებოდა და ამიტომ ზავი მისთვის სასურველი გახლდათ. ზავის პირობის მიხედვით საქართველო კისრულობდა ხარკს. ჯარის გარკვეული რაოდენობის გამოყვანას, ქართველებს არ უნდა შეევიწროებინათ მუსლიმები და სხვა. სამაგიეროდ თემური უსაფრთხოებას აღუთქვამდა საქართველოს. ზავი დაიდო 1401 წლის სექტემბერში. თემური გამოსაზამთრებლად ყარაბაღში დადგა. გაზაფხულზე თემურის დიდი ლაშქარი ოსმალეთისკენ გაემგზავრა. გზად თორთუმის ციხეს მიადგა, რომელშიც 200-მდე ქართველი მეციხოვნე იყო გამაგრებული. 5 დღის ბრზოლის შემდეგ აიღო და ეს ციხე დაანგრია. მეციხოვნეები კი ბოლო კაცამდე გაწყვიტა. თემურ ლენგის VIII ლაშქრობა საქართველოში ეს ლაშქრობა მიმდინარეობდა 1403 წლის განმავლობაში. 1402 წლის 28 ივლისს ანგორასთან თემურმა სასტიკად დაამარცხა ოსმალეთის სულთანი ბაიეზიდ I და ტყვედ იგდო იგი. დაარბია ოსმალეთის ქალაქები. ოსმალთა სახელმწიფო გაყო 4 ნაწილად და ბაიეზიდის შვილებს დაუნაწილა. ოსმალეთის საკითხისმოგვარების შემდგომ თემურმა კვლავ საქართველოსთვის მოიცალა. 1403 წლის გაზაფხულზე თემური საქართველოსკენ გამოემართა და ყარსში დაბანაკდა. ამ ლაშქრობის მიზეზად თემურის ისტორიკოსს, ნიზამ ად-დინ შამის დასახელებული აქვს 1401 წლის ზავის შეუსრულებლობა. თემურმა თავის მორჩილ ვასალს, შარვანშაჰ შეიხ იბრაჰიმს დაავალა აღმოსავლეთიდან შესეოდა საქართველოს. ასეთ ვითარებაში გიორგი VII-მ კვლავ მოლაპარაკებით სცადა შემოსევის თავიდან აცილება. ელჩად თავისი ძმა, კონსტანტინე გააგზავნა სათანადო საჩუქრებით, მაგრამ თემურმა მოლაპარაკება არ ისურვა და არც საჩუქრები მიიღო. მეფეს კი ბერი ეგნატაშვილის სიტყვებით შემოუთვალა: "უკეთუ გინდა წაუხდენლობა ქვეყნისა ამის, მოდი ჩემთანა, გათათრდი, და თუ გათათრდები, არც გთხოვ ხარკსა. და უკეთუ არ გათათრდები, დაიდევ ხარკი ჩემი. და მოგცემ ქვეყანასა მაგას და როგორც განუტევე შვილი კეისრისა, ეგრეთვე შენცა არას გავნებ და განგიტევებ მშვიდობით, რამეთუ იგიცა შენის სჯულისა იყო." გიორგი მეფე დროის გაყვანას ცდილობდა, რომ ხალხს მოსავლის აღება-დაბინავება მოესწრო. თემურმა არ დააცადა, სწრაფად შემოიჭრა საქართველოში. ქვემო ქართლში შევიდა და ალგეთის ხეობაში მდებარე ბირთვისის ციხეს შემოარტყა ალყა. ბირთვისის ციხე 75-მეტრიან მაღალ ციცაბო კლდეზე იყო აგებული. კარგად გამაგრებულ ციხეს იცავდა ციხისთავი, "30 დიდებულნი და სხუანი აზნაურნი და მსახურნი". ციხე კარგად იყო გამაგრებული საკვებით, წყლით და ღვინით. ამ ციხის ასაღებად ბრძოლას თვით თემური ხელმძღვანელობდა. ციხის ახლოს მაღალი სამეთვალყურეო კოშკი ააგეს. ციხეს კედლის სანგრევი მანქანები მიუყენეს და ლოდებს უშენდნენ. ციხის მიუვალობაში დაიმედბულმა მეციხოვნეებმა საჭირო სიფრთხილე ვერ გამოიჩინეს. ამით ისარგებლეს მოალყეებმა და ღამით, როცა ჯარის მიერ ხელოვნურად ატეხილი ხმაურით დაღლილმა ქართველმა მეციხოვნეებმა ჩაიძინეს, ციცაბო კლდეზე თემურის მეციხოვნეები ავიდნენ და თოკის კიბე აიტანეს. კიბით 33 მებრძოლი გადავიდა ციხეში. მათ შეძლეს ციხის გალავნის კარის გაღება, რომელშიც მოალყეები შეცვივდნენ. ქართველები ბოლომდე იბრძოდნენ, მაგრამ მტრის სიმრავლემ სძლია. უმეტესობა ბრძოლაში დაიღუპა. ციხისთავი და რამდენიმე დიდებული ტყვედ შეიპყრო მტერმა და თავები მოჰკვეთა. ციხისთავის ცოლი, თემურის ბრძანებით შარვანშაჰს აჩუქეს. თემურმა ბირთვისი და მისი მიდამოები ერთერთ თავის სარდალს გადასცა და დაავალა იქაურობის ქრისტიანთაგან გაწმენდა. ეს მოხდა 1403 წლის 12 აგვისტოს. ბრძოლის დამთავრების შემდგომ თემურმა ყურულთაი მოიწვია, რომელშიც დასავლეთ საქართველოში ლაშქრობა დაადგინეს. თემურმა გადაწყვიტა საბოლოოდ მოეთხარა საქართველო და მის უკიდურეს დასავლეთ საზღვრამდე მისულიყო. იმერეთში გადასავლელი გზები მთიანი და ტყით დაფარული იყო. მოსახლეობის დიდი წინაარმდეგობის პირობებში მტრის ლაშქარი ნელა მიიწევდა წინ. გზადაგზა მათ გაანადგურეს მრავალი ქართული სოფელი, ეკლესია-მონასტერი, ბაღ-ვენახები, ფორტიფიკაციები და სხვა. სულ 700-მდე ობიექტი. იმერეთში სექტემბერში დაწყებული ლაშქრობა დეკემბრამდე გაგრძელდა. მნიშვნელოვანი ზარალი მოსდიოდა თემურის ლაშქარსაც. ამას ემატებოდა მოლაშქრეთა და სარდალთა უკმაყოფილება გაუთავებელი ლაშქრობებით. მოსალოდნელი იყო იმერეთში გადასასვლელი გზების ჩაკეტვაც. ყოველივე ამის გათვალისწინებით თემური იძულებული გახდა 12 დეკემბრეს ბრძოლა შეეწყვიტა. ამ დროს "ძეგლი ერისთავთა"-ს ავტორის ცნობით: "ლაშქარი მათი ქუთათისამდე იყო მიწევნილი." თემურ ლენგი ფაქტობრივად თვითონ გამოვიდა ზავის დადების ინიციატორი. მან თავის ბანაკში ტყვედ ჩავარდნილ ქართველ სარდლებს აგრძნობინა, რომ გიორგი მეფის თხოვნის შემთხვევაში არ იქნებოდა დაზავების წინააღმდეგი. ამ ცნობის მიღების შემდგომ გიორგი მეფემ ელჩები გააგზავნა თემურთან, ისევ დიდი საჩუქრებით. ეს იყო თემურის სახელზე მოჭრილი ათასი ოქროს ფული, 1000 ცხენი, ძვირფასი ქსოვილები, ოქროს, ვერცხლისა და ბროლის ფიალები, თვრამეტმისხლიანი მანათობელი ლალი და ბევრი სხვა. დაიდო ზავი, რომლის თანახმადაც გიორგი მეფე კისრულობდა ხარკის გადახდას და მაშველი ჯარის გამოყვანას. რაც შეეხება თემურის ადრინდელ კატეგორიულ მოთხოვნას, რომ გიორგი მეფე თავად უნდა გამოცხადებულიყო თემურთან და მორჩილება აღეთქვა, ახლა ამაზე საუბარი აღარ ყოფილა. ეს ზედმეტად პატივმოყვარე თემურისთვის უსიამოვნო ვითარება გახლდათ, მაგრამ ის იძულებული გახდა ამას შეგუებოდა. მან დაინახა, რომ დასავლეთ საქართველოს სახით, საქართველოს ჰქონდა ამოუძირკვავი ფესვი გადგმული და მისი მორევა მის უსასტიკეს ძალასაც კი აღემატებოდა. ზავის დადების შემდეგ თემური თავისი ლაშქრით იმერეთიდან გადმოვიდა და აღმოსავლეთისკენ გაემართა. გზად, მიუხედავად უკვე დადებული ზავისა, თბილისი და მისი მიდამოები დაარბია. საბოლოოდ კი ყარაბაღის გავლით სამარყანდისკენ გაემართა. 
მიდიოდა დიდი ხეიბარი საქართველოდან, მიდიოდა უკანასკნელად მოსული და სამუდამოდ ფეხამოკვეთილი. მიდიოდა მძიმე საფიქრალით და ეჭვებით დატვირთული ლენგი. ნუთუ მართლა დაიპყრო ის, რაც დაიპყრო? 8 თვეში ინდოეთის დამპყრობელი თემური, 17 წელია ებრძვის უზარმაზარი აზიური ურდოებით პატარა საქართველოს, 17 წელი!!! სხვა რომელ ქვეყანასთან დასჭირვებია ამოდენა დროისა და საომარ ძალთა გაღება, ამ ერთ მუჭა ერთან დაუსრულებელ ხმალთაკვეთებას რომ შეალია?! 17 წლის წინ მოვიდა იგი აქ 50 წლის მეომრული სულის ვაჟკაცი, ახლა კი აქედან მიდის 67 წლის ბებერი.. დამარცხებული ლენგი... მიდიოდა და არც კი იცოდა მან - ოქროს ურდოს, მავერანაჰრის, ხვარაზმის, ხორასნის, ერანის, მესოპოტამიის და თურქეთის დამპყრობელმა დაიპყრო თუ არა.... ეს პატარა, საოცარი ნაგლეჯი დედამიწისა - საქართველოს რომ ეძახიან... ასევე დაგაინტერესებთ: 1. ბოლო 52 საუკუნის მსოფლიოს უდიდესი ომების სია 2. ერეკლე მეორე - მეფე, რომელმაც 500 ბრძოლაზე მეტი გადაიტანა 3. ქართული სახელმწიფოები და სამთავროები 4. ისლამური ხალიფატის 1400-წლიანი ისტორია, რომელმაც 270 მილიონზე მეტი ადამიანი შეიწირა 5. მუჰამედის სისხლისმღვრელი ბრძოლები 6. დავით აღმაშენებლის ბრძოლები ავტორი: თორნიკე ფხალაძე 2417 5-ს მოსწონს |
  |
Intermedia.ge © 2011-2024 წელი
საავტორო უფლებები დაცულია
 |
Tamerlane - How the North Caucasus became Muslim
The expeditions of the Central Asian Muslim conqueror, Tamerlane, killed more than 20 million people in 1370-1405. The empire of Temur Lang existed in 1363-1507. In 1363 Temur began a series of his conquests and in 1507 the city of Herat fell, which can be considered the end of the empire created by Temur Lang. In 1405 the Temurid Empire reached the zenith of its power. At that time he controlled 6 million. Sq. Km. This was 4.03% of the total land area of the Earth. The population of the empire was 50 million people, while in 1400 the population of the planet was 440 million people. It turns out that this empire controlled 11.36% of the Earth's population. The Great Mongols, whose army defeated Northern Indians in 8 months, set out with all their might for the complete destruction of Little Georgia.
The first expedition of the Muslim invader - Temur (lame, also called Leng or Lang) in Georgia took place in 1386. It is connected with the expedition of Tokhtamish in Azerbaijan. In 1385, Tokhtamish invaded the Caucasus with an army of 90,000 men. Darubandi and Dariali crossings. Through Sharvan he moved to southern Azerbaijan and laid siege to the city of Tabriz, which he took, plundered, and destroyed with great battles and treachery. According to the historian of Temur, "unbelievers" also joined the army of Tokhtamish. Christians and maybe even Georgians. According to Ivane Javakhishvili, Tokhtamish would have a hard time without the agreement with the Georgians. Transfer to Transcaucasia via Darubandi and Dariali. There must have been a connection between them. This should explain why Temur will march on Tbilisi after taking Tabriz and not go against Tokhtamish.
King Bagrat was waiting for the invasion of Temur and carried out proper preparations. The Georgians considered it inexpedient to fight on the open field with Temur's huge army and decided to fortify the fortresses and resist from there. King Bagrat was in a well-fortified Tbilisi Castle. Temur led attack against Tbilisi, and King Bagrat led Tbilisi's defenders. Under his leadership, Tbilisi peasants would break out of the fence two or three times a day, attacking the invaders and causing great damage. According to Temur Gorgijanidze, Temur used wall-breaking machines and firearms to demolish the Tbilisi fence, which were fired at the city and the prison, and had a great effect. The fight lasted several weeks. At last the invaders made great strides, The Iron Headlights won and under the command of Temur themselves launched a joint attack. They crossed the fence and invaded the city. King Bagrat once chased the enemy into the inner prison, but was finally forced to stop fighting. Temur captured Bagrat, Queen Anna, Batonishvili, David and their henchmen. According to the Byzantine historian, Michael Panaretos, this happened on November 21st.
Temur set up a large garrison in Tbilisi, sent several military units to different parts of Kartli to disperse the civilian population and collect booty, and himself marched east with his main army. On the way he organized a big hunt to celebrate his victory on the Karai Valley. Then it crossed the southern slopes of the Caucasus and dispersed the local civilian population. The whole army of Temur first gathered in the city of Kabala, then crossed the river Mtkvari, captured Bardavi without a fight and camped in Karabakh for the winter. Captive King Bagrati and his family were in the Temur camp.
During Temur's first expedition against Georgia, only Sharvan from the Eastern Transcaucasia survived the raid. Sharvanshah Sheikh Ibrahim Derbent (1382-1417), the ruler of Sharvan, with great gifts and obedience, now came to Temur and saved the country from invasion. Instead, he was instructed to march on Temur's side. The former commander of Georgia also took part in several large expeditions organized by Temur against Georgia.
Temur's second expedition took place in 1387. Temur offered the captured Bagrat to convert to Islam while still in Tbilisi, but promised great mercy. In Karabakh, when Bagrat was convinced that he could not escape captivity without it, he ostensibly converted to Islam and then earned the "mercy" of Temur - he was confirmed as the king of Georgia. Temur visited Bagrati and his Muslim Amala in Georgia and instructed the Muslim population to convert to Islam. He sent an army of 12,000 men to help Bagrat in this matter. Bagrat managed to sneak out of Shikrik-Rus Egnatashvili's camp and, through his mouth, told his children to meet with the army and free the king from captivity. Giorgi Batonishvili, the 12-thousand-strong Temur army that entered Georgia, ambushed him on the right place. Suddenly he was attacked by the Georgian army and killed to the last man. The king and his Amala were released.
The expedition took place in the spring of 1394 and took place in the territory of Samtskhe-Saatabago. After establishing order in Asia and Iran, Temur marched against Tokhtamish several times. On June 18, 1391, a great battle took place between the armies of Temur and Tokhtamish at Kundukhcha, Chistipol, and Samara. Here, too, Temur won. He then returned to Central Asia and began preparations for a new expedition to conquer Iran and its environs, including the South Caucasus.
In 1392-1393, Temur invaded Iran and completely destroyed the cities of central Iran. Then Baghdad, all of Syria, and so on. In the spring of 1394 he arrived in southern Georgia and sent 4 commanders with an army of 40,000 to disperse Samtskhe-Saatabago. The army returning from Samtskhe joined the main army of Temur on the Koli field. The purpose of the Samtskhe expedition seems to have been to obtain booty and prepare the main expedition for a new, larger expedition, which took place in the autumn of the same year in the Aragvi gorge under the command of Temur himself.
This expedition took place in the fall of 1394 and battles were fought in the Aragvi Valley. On September 13, 1394, Temur marched with a large army from Koli Valley through Trialeti and Kvemo Kartli to Aragvi gorge. Road and road destroyed everything, robbed and massacred the population. Great battles were fought in the Aragvi gorge. It seems that Temur's goal was to capture the Dariali gorge, to finally prevent the withdrawal of the Georgian allies allied to the North Caucasus and the possible invasion of Tokhtamish. During each of Temur's visits to Georgia, Tokhtamishi tried to invade the Eastern Transcaucasia. So it happened this time too. Temur could not capture Dariali due to the great resistance of the mountaineers. He was forced to climb a mountain. Passing through Tbilisi, he headed to Shaki.
In the spring of 1395 Temur moved to the North Caucasus via Daruband. He was also prepared for the war against Tokhtamish. The battle took place on the banks of the river Tergi. Here, too, Temur won. It burned and completely destroyed the capital of the Golden Horde, Sarai-Berke, and many other cities, after which it retreated, invaded numerous peoples of the North Caucasus with close cultural and military ties to Georgia, destroyed Christian temples in the North Caucasus, and forcibly converted North Caucasians to Islam.
Temur arrived in Sharvan via Derbent and camped there. He proved Iran and its surrounding countries, including Georgia, to his son Miranshah. In 1397 Temur returned to Samarkand and began preparations for expedition to India.
The expedition took place in the fall of 1399. It took place mainly in the territory of Hereti and Kakheti. In 1398, Tamerlane was engaged in a war with India. The peoples of the Transcaucasia took advantage of this and revolted. King George (1393-1407) established alliances with members of the Jalayrian dynasty who were still fighting against Temur. Taher, one of the Jalairians' lords, has been under siege in Alingi fortress in Nakhchivan for 10 years. The peasants, in extreme distress, asked King George for help. King George also asked for help from the rebel ruler of Shaq - Sayyid Ali.
Giorgi gathered an army of Georgians. The North Caucasians were also rescued and attacked Alingi Fortress with Sid Ali. King George defeated the invaders and expelled them. The fortress was strengthened with new invaders and weapons, and supplied with supplies. Taher was brought to Georgia. The returnees were joined by an army sent by Miranshah. The Georgians defeated them too (Sid Ali was killed in this battle).
The news of the Transcaucasian uprising reached Temur in India as well. In 1399 he returned to Samarkand and began preparations for a seven-year expedition. The goal of this expedition was the final conquest of Georgia and the Muslimization or destruction - complete genocide!