1878 წელს – აჭარის დედა–სამშობლოს ფარგლებში დაბრუნების შემდეგ, ქართველთა ერთ ნაწილში არსებობდა უარყოფითი და შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულება მუსლიმანი ქართველებისადმი. ილია ჭავჭავაძემ თავისი ცნობილი ლოზუნგი – „ მამული, ენა, სარწმუნოება '' ამის გამო შეცვალა ლოზუნგით – „ მამული, ენა, ისტორია“ და შემდეგ სწორედ ასეთი შინაარსით ახმოვანებდა მას. დიდმა ილიამ ამ და სხვა მრავალი კეთილშობილური ნაბიჯით, ყველას მაგალითი უჩვენა – თუ როგორ აერიდებინათ მუსლიმანი ქართველების გულისტკენა .