ბოლშევიკებმა ადამიანების დიდ ნაწილს შეაზიზღა მარქსი, რადგან მისი იდეების განხორციელება სსისხლით და მახვილით, უდანაშაულო ადამიანების ხოცვით დაიწყო. არადა, მარქსის იდეები ამ ხოცვა-ჟლეტას საერთოდ არ ითვალისწინებდა. პირიქით, იგი საყოველთაო თანასწორობასა და მშვიდობიან თანაცხოვრებას ქადაგებდა.

კარლ ჰაინრიხ მარქსი (1818-1883) გერმანელი ფილოსოფოსი, ეკონომისტი და რევოლუციონერი, კლასიკური ანტიკური ლიტერატურის მოყვარული და კანტის ფილოსოფიის მიმდევარი იყო. სტუდენტობაში ფიხტესა და ჰეგელის სწავლებებით გატაცებული, მოგვიანებით, ფოიერბახის „ქრისტიანობის არსის“ გავლენით მატერიალისტი გახდა.

მარქსის იდეებმა უზარმაზარი გავლენა მოახდინა მსოფლიო პოლიტიკასა და სოციალურ მეცნიერებებზე. მისი ნაშრომები კაპიტალიზმისა და კლასობრივი დაყოფის არგუმენტირებული კრიტიკააა, მისი თეორიები დიალექტიკურ მატერიალიზმზეა დაფუძნებული, რაც, თავის მხრივ, გულისხმობს სოციალური და ეკონომიკური სისტემების განვითარებას კლასობრივი ბრძოლების საშუალებით.

როგორც ისტორიიდანაა ცნობილი, ფეოდალიზმის დაშლისა და კაპიტალიზმის გაბატონების შედეგად საზოგადოება დაიყო ორ ძირითად კლასად - ბურჟუებად და პროლეტარებად. ბურჟუაზიად ჩამოყალიბდა ის კლასი, რომელმაც შეძლო, ვაჭრობით და მეწარმეობით არა მარტო სიმდიდრე დაეგროვებინა, არამედ წარმოების ძირითად საშუალებებიც მფლობელიც იყო, მაგალითად, მიწების, ქარხნებისა და სხვა რესურსების. პროლეტარიატი კი წარმოდგენილი იყო დაქირავებული მუშებით, რომლებიც არ ფლობდნენ არც წარმოების საშუალებებს, არც კერძო საკუთრებას. როგორც მათ „კომუნისტური პარტიის მანიფესტის“ ავტორები - კარლ მარქსი და ფრიდრიხ ენგელსი მოიხსენიებენ, პროლეტარებს „დასაკარგი არაფერი აქვთ, გარდა ბორკილებისა“ [1]. ისინი იძულებულები იყვნენ, საკუთარი შრომა მიეყიდათ ბურჟუაზიისთვის საარსებო შემოსავლის მისაღებად. ასევე, არსებობდა მესამე კლასიც - წვრილი ბურჟუაზია, რომელიც პროლეტარიატსა და ბურჟუაზიას შორის მერყეობდა. ამ კლასის წარმომადგენლები ფლობდნენ მცირე წარმოების საშუალებებს, მაგრამ შრომაც საკუთარი ხელით უწევდათ. საბოლოოდ, ტავიანთი მდგომარეობით მაინც პროლეტარიატისკენ იხრებოდნენ, რადგან ბურჟუაზიას ვერ უწევდნენ სათანადო კონკურენციას.

მარქსის აღწერს სხვადასხვა საზოგადოებრივ ფორმაციებს. პირველყოფილი თემური წყობილებისას - საზოგადოების განვითარების პირველივე ისტორიულ პერიოდში, არ არსებობდა რაიმე კლასებად ან მამულებად დაყოფა. ამ ფორმირებას უწოდეს პრიმიტიული კომუნიზმი სწორედ იმიტომ, რომ საკუთრება საზოგადოების ხელში იყო. ყველა დანარჩენი ფორმაციებისას საზოგადოებაში არსებობდა მჩაგვრელი და ჩაგრული კლასი, პატრიციები და პლებეები, ბატონები და ყმები, თავისუფლები და მონები. რა თქმა უნდა, ამ ანტაგონისტურ კლასებს შორის ყოველთვის არსებობდა დაპირისპირება. სწორედ ასეთი კლასობრივი დაპირისპირების საპირისპირო პოლუსებს წარმოადგენდნენ ბურჟუაზია და პროლეტარიატი. ბურჟუაზია გამუდმებით ისწრაფოდა უფრო და უფრო მეტი სარგებელი მიეღო მინიმალური წარმოების ხარჯებით, რაც პროლეტარიატის ექსპლუატაციას გულისხმობდა. როგორც მარქსი ნაშრომში „კაპიტალი“ აღნიშნავს, კაპიტალიზმის პირობებში სამუშაო ძალის ღირებულება განისაზღვრება საარსებო საშუალებათა გარკვეული რაოდენობით. [2] ეს საარსებო საშუალება ძალიან დაბალი იყო, მაგრამ პროლეტარს არ ჰქონდა სხვა ალტერნატივა და იძულებული იყო, საარსებო მინიმუმსა და მძიმე სამუშაო პირობებს დასთანხმებოდა. სწორედ სიმდიდრისა და ძალაუფლების უთანასწორო განაწილება გახდა კლასობრივი ბრძოლის მთავარი საფუძველი. მარქსის მოსაზრებით, კაპიტალიზმი ცდილობს, გაანადგუროს თავისი სიმდიდრის ორივე წყარო: ბუნება და ადამიანი.[3] რა თქმა უნდა, ადამიანი, რომელიც ილაჯის გაწყვეტამდე შრომობს და იღებს მხოლოდ საარსებო მინიმუმს, განადგურებულია არა მარტო ფიზიკურად, არამედ მორალურადაც, მისი უფლებები შელახულია, ღირსება- დაკნინებული.

მარქსი ამ დაპირისპირებიდან გამოსავალს კერძო საკუთრების გაუქმებასა და წარმოების საშუალებების სახელმწიფოსთვის გადაცემაში ხედავდა. როგორც იგი წერდა, პროლეტარებმა უნდა გაანადგურონ ყველაფერი, რაც აქამდე იცავდა და უზრუნველყოფდა კერძო საკუთრებას. კოლექტიური მფლობელობა უზრუნველყოფდა რესურსების თანაბარ განაწილებას. მისი აზრით, კაპიტალიზმის დანგრევითა და კერძო საკუთრების ლიკვიდაციით, ყველა ადამიანი თანასწორი გახდებოდა. მარქსს მიაჩნდა, რომ სადაც თანასწორობაა, იქ გამორჩენა (სარგებელი) არ არის. თანასწორობისთვის იგი საჭიროდ თვლიდა პროლეტარიატის - ექსპლუატირებული კლასის გაერთიანებას ბურჟუაზიის წინააღმდეგ, რაც თვალნათლივაა გადმოცემული ცნობილ მოწოდებაში: „პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით!“[4].

მარქსის მოსაზრებით, იმ პერიოდში, როდესაც კლასობრივი ბრძოლა თავის კულმინაციას უახლოვდება, საზოგადოებაში, განსაკუთრებით, მმართველ კლასში დაშლის პროცესი იღებს ისეთ მშფოთვარე ხასიათს, რომ მმართველი კლასის მცირე ნაწილი უერთდება რევოლუციურ კლასს, რომელსაც მომავალი ეკუთვნის. მას მაგალითად მოჰყავდა წინა, ფეოდალური ფორმაციის შეცვლის პერიოდი, როცა თავადაზნაურობის ნაწილი გადავიდა ბურჟუაზიაზე.

რევოლუციის შედეგად უნდა ჩამოყალიბებულიყო კომუნისტური საზოგადოება, რომელიც სრულიად თავისუფალი იქნებოდა კლასობრივი დაყოფისა და ექსპლუატაციისგან. კომუნისტური საზოგადოების პირობებში, მხოლოდ ერთი კლასი აღარ გააკონტროლებდა რესურსების უმეტესობას, ეკონომიკის საფუძველი აღარ იქნებოდა ინდივიდუალური სარგებელი, არამედ საერთო კეთილდღეობა. წარმოების დონეს უნდა დაეკმაყოფილებინა ყველა მოქალაქის მოთხოვნილება. ყველა ადამიანს ერთი სოციალური სტატუსი ექნებოდა. კომუნიზმი საზოგადოების განვითარების უმაღლესი ფორმა იქნებოდა.

მარქსს განსაკუთრებით აწუხებდა კაპიტალიზმით გამოწვეული სოციალური უთანასწორობა, რომელიც საზოგადოების მხოლოდ მცირე ნაწილს ხდიდა უპირატესს. თუმცა იმ მოტივით, რომ საზოგადოებაში თანასწორობა დაემკვიდრებინა, მან ერთგვარი პარადოქსი, კიდევ უფრო დიდი უთანასწორობა გამოიწვია. მართლაც, „რადიკალური ბოროტება იბადება იქ, სადაც რადიკალური სიკეთის მიღწევა სურთ, “- [5]

მარქსის მიერ შემოთავაზებულ გამოსავალს, გაუქმებულიყო კერძო საკუთრება, ეწინააღმდეგებოდნენ კაპიტალისტები. მათი აზრით, ეს დამღუპველი, რეგრესისკენ მიმავალი გზა იქნებოდა, რაც უგულებელყოფდა ადამიანების პირადი ინტერესების გათვალისწინებას. ლოგიკურია, თუ, შრომის დონის მიუხედავად, ყველა ადამიანს თანაბარ გასამრჯელოს მისცემდნენ, გარეგანი მოტივაციის გარეშე ადამიანები აღარ დაინტერესდებოდნენ ინოვაციებით, აღარ ექნებოდათ შრომის სტიმული. ისინი შიშობდნენ, რომ ასეთი ცვლილებები ამავდროულად პიროვნული იდენტობის დაკარგვას გამოიწვევდა, რადგან კერძო საკუთრება მიაჩნდათ როგორც ეკონომიკურ, ისე პიროვნული თავისუფლების გარანტად.

მსოფლიო ისტორიაში ვერცერთმა სახელმწიფომ ვერ მიაღწია კომუნიზმს, მიუხედავად მრავალი მცდელობისა, რის გამოც მას ხშირად უტოპიურს უწოდებენ. თუმცა კარლ მარქსის შრომები დღემდე საინტერესო და აქტუალურია საზოგადოებრივი მეცნიერებისთვის, ფილოსოფიისთვის, სოციოლოგიისთვის, ეკონომიკისა და პოლიტოლოგიისთვის.