ოთხმოციან წლებში ილიას უხდება დიდი ბრძოლის წარმოება ქართული ენის უფლებების დასაცავად სკოლებში, კავკასიის სასწავლო ოლქის «უმაღლესმა ხელისუფლებამ განიზრახა ერთი კალმის მოსმით სრულიად გაძევება ქართული ენისა სკოლებიდან. კავკასიის სასწავლო ოლქის მზრუნველმა იანოვსკიმ 1881 წელს გაატარა კიდეც სათანადო ღონისძიება სახალხო სკოლებში. ილია სასტიკად შეებრძოლა. იანოვსკისა და მისი დამქაშების სასკოლო პოლიტიკას წერილებში, რომლებიც ილიამ უძღვნა ამ საკითხს „ივერიისა“ და „დროების“ ფურცლებზე, ილია ნიღაბს ხდის ცარიზმის რუსიფიკატორული პოლიტიკის მთელ სიმახინჯეს. „ჩვენ რომ ეგრე” დაჟინებით და უკან-დაუხევლად ვთხოულობთ დედაენისათვის სრულს და დაუბრკოლებელს გზას სასწავლებელში, ეგ მარტო დედა-ენის სიყვარულით არ მოგევდის, – წერდა ილია, ვთხოულობთ და ვნატრულობთ იმიტომაც, რომ უდედა-ენოდ გონების გახსნა ბავშვისა ყოვლად შეუძლებელია.

მაშინ სკოლა გონების გახსნის სახსარი კი არ არის, გონების დაჩაგვრისაა, გონების დახშვისა, დათრგუნვისაა, გათახსირებისაა. ილიას სტატია „ბ-ნ იანოვსკის წერილისა გამო“ (რომელიც საცენზურო პირობების გამო შეკვეცილად დაიბეჭდა) პედაგოგიური მეცნიერების ბრწყინვალე ნაწარმოებს წარმოადგენს: – დაგვრჩენია შევნიშნოთ, რომ ილიას ეს ბრძოლა უშედეგოდ არ დარჩენილა; ის მინიმალური უფლებები, რომელიც ქართულ ენას შერჩა სახალხო სკოლებში, შედეგი იყო იმ თავგამოდებული და შეუნელებელი ბრძოლისა ქართული ენის უფლებებისათვის, რომელსაც აწარმოებდა ილია და ილიასთან ერთად მისი თანამოღვაწე იაკობ გოგებაშვილი.