სად გაქრა აღდგომის კუნძულის უძველესი ცივილიზაცია და იყო თუ არა ეს ერის თვითმკვლელობა?
მრავალი წლის განმავლობაში მეცნიერებს სჯეროდათ, რომ რაპა ნუის ცივილიზაცია პრაქტიკულად გაქრა ეკოციდის შედეგად. აღდგომის კუნძულის მცხოვრებლებმა დაიწყეს ტყეების მასიურად გაჩეხვა და კუნძულის ყველა სხვა ბუნებრივი რესურსის ზედმეტად ექსპლუატაცია, რამაც გამოიწვია მოსახლეობის კატასტროფული შემცირება. შედეგად, იქამდე მივიდა, რომ აბორიგენებმა დაიწყეს ბრძოლა ერთმანეთთან და მოხდა კოლაფსი. ეს კიდევ უფრო გაუარესდა ევროპელების მოსვლის შედეგად, რომლებმაც თან მიიტანეს დაავადებები და ადგილობრივები მონებად აქციეს. ბოლო კვლევებმა თითქმის მთლიანად უარყო ეს დამკვიდრებული მოსაზრება. რა რევოლუციური აღმოჩენა გააკეთეს მეცნიერებმა?
როგორ უარყო ჩამოყალიბებული თეორია რაპა ნუის მცხოვრებთა გენომის ანალიზმა
კუნძულ რაპა ნუის ცივილიზაცია საკმაოდ განვითარებული იყო. სწორედ ამ მიზეზით, ადგილობრივმა მოსახლეობამ თითქმის მთლიანად გაანადგურა მათი ტყეები მიწის გადაჭარბებული ექსპლუატაციის გამო, შეწყვიტა მოსავლის წარმოება და ცხოველებმა დაიწყეს კვდომა. შიმშილი დაიწყო. ოდესღაც განვითარებული საზოგადოება ქაოსისა და კანიბალიზმის სიბნელეში ჩაიძირა. ასე ვფიქრობდით ადრე. როგორც ირკვევა, ეს უკიდურესად გამაფრთხილებელი ზღაპარი, როგორც ჯარედ დაიმონდმა თქვა თავის 2005 წლის ბესტსელერ წიგნში „კოლაფსი“, მთლიანად გამოგონილია.
რაპა ნუი ან აღდგომის კუნძული.
ცოტა ხნის წინ, მკვლევარებმა გააანალიზეს რაპა ნუის 15 უძველესი მკვიდრის ნაშთები. მათ მიიღეს სრულიად მოულოდნელი შედეგები. მათი აღმოჩენები აღდგომის კუნძულის ცივილიზაციის დაცემის სრულიად განსხვავებულ სურათს ასახავს. რაპა ნუის თემის ლიდერებისგან ნებართვის მიღების შემდეგ, მეცნიერებმა გააანალიზეს კუნძულის მაცხოვრებლების ნაშთები, რომლებიც ამჟამად ინახება საფრანგეთის მუზეუმში.
შედეგად, გაირკვა, რომ ამ ადამიანების დნმ-ში არ ჩანს ეგრეთ წოდებული „ბუშტის“ ეფექტის, ანუ მოსახლეობის მკვეთრი კლების ნიშნები. ამის ნაცვლად, მტკიცებულებები ვარაუდობენ, რომ კუნძულის მოსახლეობა სტაბილურად იზრდებოდა 1860-იან წლებამდე, რის შემდეგაც იგი მოულოდნელად დაეცა თითქმის მესამედით. ანუ რაპა ნუის მცხოვრებლებმა მასობრივად დაღუპვა დაიწყეს მას შემდეგ რაც კუნძულზე ევროპელები ჩამოვიდნენ. ადრე მეცნიერები აცხადებდნენ, რომ გენოფონდის მკვეთრი შემცირება მოხდა კოლონიალისტების მოსვლამდე, მაგრამ ბოლო კვლევებმა უარყო ეს თეზისი.
რაპანუის ხალხის ჯგუფი, აღდგომის კუნძული, 1919 წ.
აღმოჩენა ასევე ეჭვქვეშ აყენებს რაპა ნუის მოსახლეობის წინა შეფასებებს, რომლებიც ოდესღაც ვარაუდობდნენ, რომ მას დაახლოებით 15000 მოსახლე ჰყავდა პიკზე. მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ კუნძულზე, ალბათ, არასდროს ყოფილა 3000-ზე მეტი ადამიანი დასახლებული. ეს მაჩვენებლები ახლოსაა კუნძულზე ჩასული ევროპელების პირველივე ცნობებთან. ეს აბორიგენების თვითგანადგურების შემზარავ ნარატივს მხოლოდ ფანტაზიად აქცევს.
რაპანუის ხალხის თვითგანადგურება ფიქციაა.
რაპა ნუის ხალხი ატარებს მშობლიურ ამერიკელ დნმ-ს
რაპა ნუი, ასევე ცნობილი როგორც Te Pito o Te Whenua ("სამყაროს ჭიპი") ან აღდგომის კუნძული, არის პლანეტის ერთ-ერთი ყველაზე შორეული დასახლებული ადგილი. წყნარი ოკეანის ეს კუნძული თითქმის 2000 კილომეტრითაა დაშორებული უახლოესი დასახლებული პოლინეზიელი მეზობლიდან და თითქმის 4000 კილომეტრით სამხრეთ ამერიკის კონტინენტიდან. მიუხედავად არქეოლოგების, ანთროპოლოგებისა და გენეტიკოსების მიერ კუნძულის მაცხოვრებლებისა და მათი მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობის ფართო კვლევისა, რაპა ნუის ისტორიის ორი ძირითადი ასპექტი ბოლო დრომდე ძალიან საკამათო იყო.
ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული თეორია არის მე-17 საუკუნეში „ეკოციდით“ ან „ეკოლოგიური თვითმკვლელობით“ გამოწვეული მოსახლეობის კოლაფსის იდეა. ეს პროვოცირებული იყო გადაჭარბებული მოსახლეობისა და ბუნებრივი რესურსების ირაციონალური გამოყენების კრიზისით. ამ თეორიის თანახმად, კუნძულის მაცხოვრებლებმა თავი გადაშენებისკენ მიიწიეს, უმოწყალოდ გაანადგურეს მათი ჰაბიტატი.
ზოგადად მიღებული იყო, რომ რაპა ნუის ხალხმა გაანადგურა თავი.
თანაბრად საკამათო ის არის, ჰქონდათ თუ არა კონტაქტი რაპა ნუის პოლინეზიელ წინაპრებს ადგილობრივ ამერიკელებთან, სანამ ევროპელები კუნძულზე 1722 წელს ჩავიდოდნენ. ამ საკითხმა ძალიან მწვავე დებატები გამოიწვია სამეცნიერო საზოგადოებაში.
სინამდვილეში, ეს არ არის პირველი კვლევა, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებს დამკვიდრებულ თეორიას რაპა ნუის ცივილიზაციის დაცემის მიზეზების შესახებ. კიდევ ერთი აღმოჩენა გაკეთდა ამ ზაფხულს სატელიტური სურათებისა და ბაღის ქვების ანალიზით, რომლებსაც აბორიგენები იყენებდნენ ნიადაგის ნაყოფიერების გასაზრდელად. შედეგად, მეცნიერები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ასეთ ბაღებს შეეძლოთ მხოლოდ ძალიან მცირე თემების გამოკვება და არა ისეთი უზარმაზარი მოსახლეობის, როგორც ადრე სჯეროდათ.
ასევე, ახალმა კვლევამ დაადასტურა, რომ რაპა ნუის უძველესი მკვიდრნი, ისევე როგორც თანამედროვენი, არიან ინდიელ ამერიკელთა დნმ-ის მატარებლები. მეცნიერები თვლიან, რომ ეს გენეტიკური შერევა სავარაუდოდ მოხდა 1250-დან 1430 წლამდე. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ პოლინეზიელები და ამერიკის ძირძველი ხალხები ერთმანეთთან კავშირში იყვნენ ევროპელების აქ მოსვლამდე დიდი ხნით ადრე. ეს თეორია მთლიანად შეესაბამება 2020 წლის გენეტიკურ კვლევას, რომელმაც აღმოაჩინა მტკიცებულება იმისა, რომ პოლინეზიელები და კოლუმბიელები ურთიერთობდნენ ერთმანეთთან დაახლოებით 800 წლის წინ.
მოაის ქანდაკებები რაპა ნუიზე, აღდგომის კუნძული.
ექსპერტებმა შეისწავლეს, თუ როგორ ნაწილდება მშობლიური ამერიკელი დნმ რაპა ნუის გენოფონდში. ამრიგად, მოპოვებული იქნა მტკიცებულება, რომ პირველი კონტაქტი ამ ხალხებს შორის XIII-XV საუკუნეებს შორის მოხდა.
აღმოჩენა იძლევა საინტერესო შესაძლებლობებს შემდგომი კვლევისთვის. ის ვარაუდობს, რომ რაპანუის ხალხს შეეძლო დიდი მანძილის გავლა წყნარ ოკეანეში, შესაძლოა თვით ამერიკამდეც კი მიეღწია. თუმცა, ასევე შესაძლებელია, რომ მშობლიური ამერიკელები გაემგზავრნენ რაპა ნუიში. თუ გავითვალისწინებთ წყნარი ოკეანის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე სხვა შორეულ კუნძულებზე პოლინეზიელების კარგად დოკუმენტირებულ მოგზაურობებს, იდეა, რომ მათ შეეძლოთ ამერიკის კონტინენტამდე მისვლა, სრულიად დამაჯერებელი ჩანს.
