რა არის ფეიკნიუსი?

„ფეიკნიუსი“ ანუ იგივე ყალბი ამბები მოიცავს სიცრუის პრაქტიკის მთელ რიგს, სრულიად შეთითხნილი ისტორიებიდან დაწყებული შერჩევით, რედაქტირებულ ინფორმაციამდე, რომელიც მიზნად ისახავს შეცდომაში შეიყვანოს მკითხველი ან მაყურებელი. ყალბი ამბავი იმ ტიპის ინფორმაციაა, სადაც ფაქტები არა მხოლოდ გამიზნულად შეიძლება იყოს გაყალბებული, არამედ შესაძლოა მიზანმიმართულად დამახინჯებულიც.

ყალბი ამბების მახასიათებლები:

ყალბი ამბების საფუძველია მომხმარებლის მიზანმიმართულად, სიცრუეში შეყვანა.

ყალბი ამბები ხშირად ეყრდნობა სენსაციურ სათაურებს, რათა მაქსიმალურად გაზარდოს დაწკაპუნების სიხშირე და ჩართულობა.

ყალბი ამბები მიდრეკილია დადასტურების მიკერძოების გამოყენებისკენ, ფსიქოლოგიური ფენომენი, რომლის დროსაც ადამიანები უფრო ხშირად იღებენ და აზიარებენ ინფორმაციას, რომელიც შეესაბამება მათ არსებულ შეხედულებებს.

სწრაფი გავრცელება:ციფრული გარემო, განსაკუთრებით კი სოციალური მედია აჩქარებს ყალბი ამბების გავრცელებას.

ყალბმა ამბებმა შეიძლება უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს: სერიოზული მედიის მიმართ ნდობის შელახვა; საზოგადოებრივ აზრზე ზემოქმედება და დეზინფორმაციის გავრცელება.

ვინ არიან ტროლები?

ტროლები, სოციალური მედიის კონტექსტში, არიან ადამიანები, რომლებიც მიზანმიმართულად იწყებენ დესტრუქციულ ქცევას, რომელიც გამიზნულია ემოციური რეაქციების პროვოცირებისთვის, ქაოსის შესაქმნელად და მტრობის აღძვრისთვის. ეს ციფრული პროვოკატორები ანონიმურობით ტკბებიან, იყენებენ ონლაინ პლატფორმების ღიაობასა და ხელმისაწვდომობას თავიანთი ჩანაფიქრის განსახორციელებლად. (მაგ.წერენ კომენტარებს სოციალურ ქსელში და ცდილობენ საზოგადოებრივი აზრის მანიპულაციას)

ტროლების სახეობები:

პოლიტიკური ტროლები: ტრადიციულად, წინასაარჩევნო კამპანიების დროს აქტიურდებიან.

აბეზრები: კამათს ცარიელ ადგილზე, გართობისთვის იწყებენ. უყვართ აბსურდულ კომენტარებზე მომხმარებლების რეაქციებზე დაკვირვება და შეუძლიათ საათობით წერონ ქსელში.

ექსპერტები: კომენტარებში ცდილობენ ამა თუ იმ სფეროში კომპეტენტურობის დემონსტრირებას და სხვების შეცდომების ხაზგასასმელად გაუთავებლად სამეცნიერო ფაქტებს იმოწმებენ.

თაღლითები: ყველაზე სახიფათო ტროლები არიან. ისინი კამათობენ არა უმიზნოდ, არამედ ადამიანებისგან მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მისაღებად.

ვინ არიან ბოტები?

ბოტი არის ავტომატური პროგრამა, რომელიც შექმნილია ინტერნეტში კონკრეტული ამოცანების შესასრულებლად. სოციალურ მედიაში ბოტები შეიძლება იყოს უვნებელი, ავტომატური სერვისებიდან დაწყებული მავნე ობიექტებამდე, რომლებიც შექმნილია საუბრების მანიპულირებისთვის, გარკვეული შეტყობინებების გასაძლიერებლად ან დეზინფორმაციის გასავრცელებლად.(მაგ. "ლაიქების" ანუ მოწონებების მეშვეობით ზრდიან პოსტის ან კომენტარის ხილვადობას სოციალურ ქსელში)

ბოტების ტიპები:

სოციალური ბოტები: ეს ბოტი ასახავს ადამიანის ქცევას სოციალური მედიის პლატფორმებზე ისეთი აქტივობებით, როგორიცაა შინაარსის გამოქვეყნება, პოსტების მოწონება და მომხმარებლების თვალყურის დევნება. ისინი ხშირად გამოიყენება ადამიანის ნამდვილი ურთიერთქმედების გარეგნობის შესაქმნელად.

Boost Bots: Booster bots, შექმნილია გარკვეული შინაარსის ან შეტყობინებების ხილვადობის გაზრდის მიზნით, ის ხელოვნურად ზრდის გარკვეული ინფორმაციის წვდომას. ეს შეიძლება გამოყენებულ იქნას პოლიტიკური პროპაგანდისთვის ან საზოგადოებრივი განწყობის მანიპულირებისთვის.

მავნე ბოტები: ზოგიერთი ბოტი მოქმედებს მავნე განზრახვით, ავრცელებს დეზინფორმაციას, ახორციელებს კიბერშეტევებს ან სჩადის ონლაინ თაღლითობას. ეს ბოტები საფრთხეს უქმნის როგორც საინფორმაციო ეკოსისტემას, ასევე ცალკეულ მომხმარებლებს.

ტყუილი თუ სიმართლე?

ერთ-ერთი ყველაზე კარგი და ნათელი მაგალითი იმისა, თუ რა შედეგის და ზიანის მოტანა შეუძლია ყალბი ინფორმაციის გავრცელებას ჩვენს თანამედროვე ეპოქაში და რა შეიძლება მოყვეს პოსტ-სიმართლის ფენომენის გავლენას საქართველოში, არის კოვიდ-19 პანდემიის დროს და მის ირგვლივ განვითარებული მოვლენები. პანდემიის დროს გაიზარდა დეზინფორმაციის და ვირუსთან დაკავშირებული შეთქმულების თეორიების გავრცელება სოციალურ მედიაში რამაც გამოიწვია აზრთა სხვადასხვაობა საზოგადოებაში და მრავალი დააბნია. ტროლებმა და ბოტებმა სოციალურ მედიაში ითამაშეს დიდი როლი ცრუ ინფორმაციის გავრცელებაში, დაბნეულობაში და საზოგადოების ნდობის დაქვეითებაში მედიისა და ოფიციალური წყაროების მიმართ.

ჰიბრიდული ტროლები

ჰიბრიდული ტროლი კლასიკური ტროლისგან განსხვავებით, რომელიც ონლაინ სივრცეში უთანხმოებისა და კონფლიქტების გაღვივების მიზნით პირადი შეხედულებით მოქმედებს, ჰიბრიდული ტროლი დაქირავებულია, როგორც საინფორმაციო ომის იარაღი. ჰიბრიდული ტროლები სახელმწიფოს ან სახელმწიფო ინსტიტუტის დაქვემდებარებაში იმყოფებიან და ამ საქმიანობაში გარკვეულ ანაზღაურებასაც იღებენ.

რა დასკვნა შეიძლება გავაკეთოთ?

ტროლების მოქმედებამ შეიძლება იმოქმედოს მოქალაქეებზე, მათი გადაწყვეტილების მიღებაზე, ეს კი სწორედ ფეიკნიუსების დამსახურებაა. ყოველი ტროლის და ბოტის უკან ხომ ცრუ ინფორმაცია დგას. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანებმა მიუხედავათ მათი შეხედულებებისა, ენდონ არა უცხო, არამედ სანდო, ოფიციალურ წყაროს. ამ აზრს კი საბედნიეროდ უმრავლესობა იზიარებს. ისეთი პატარა ქვეყნისათვის, როგორიც არის საქართველო არ არის ადვილი გაუმკლავდეს თანამედროვეობის გამოწვევებს. თუმცა მოქალაქეობრივი თვითშეგნება და კულტურა იძლევა იმის გარანტიას, რომ რაც არუნდა დიდი იყოს ბოროტება და სიცრუის ჭაობი, ის ვერ შეძლებს ჩვენს დამარცხებას.

სოციალური მედიის ალგორითმების ამაღლებიდან დაწყებული პოლიტიკური აქტორების მიერ დეზინფორმაციის მიზანმიმართული გავრცელებამდე, სხვადასხვა ფაქტორები ხელს უწყობენ ყალბი ნარატივების გავრცელებას და ობიექტური რეალობისადმი ნდობის ეროზიას. გარდა ამისა, პოსტ-სიმართლის შედეგები სცილდება პოლიტიკის სფეროს. მისი კოროზიული ზემოქმედება დემოკრატიაზე, საზოგადოებრივ ჯანმრთელობასა და სოციალურ ერთიანობაზე ხაზს უსვამს ეფექტური სტრატეგიების შექმნის გადაუდებელ აუცილებლობას მისი გავლენის წინააღმდეგ საბრძოლველად.

საზოგადოების გარკვეულ ნაწილში, უკვე მკაფიოდ ჩამოყალიბდა კიდეც ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლის გარკვეული უნარჩვევები. მათ შორის ტროლ-ბოტების მარტივად ამოცნობის უნარი, თუმცა ტროლ-ბოტის მხოლოდ ამოცნობა არ არის საკმარისი, ვინაიდან ეს გარემოება მხოლოდ ხილული მექანიზმია, რასაც „მავანი“ ყალბი ინფორმაციის გასავრცელებლად იყენებს. მნიშვნელოვანი იქნება უპირველეს ყოვლისა წყაროს დადგენის, მისი გამოვლენის და ყალბი ინფორმაციის იდენტიფიცირებისა და მისი გაბათილების, მასზე რეაგირების ეფექტური ინსტრუმენტების შექმნა.