„წმინდა ლუკას“ გატაცება დღემდე ბევრ კითხვას აჩენს ისტორიკოსებში. ფასდაუდებელი შედევრი მოსკოვის ცენტრში დღისით გაქრა. ეჭვის ქვეშ არიან ღარიბი მხატვარი, შეშლილი ხელოვნებათმცოდნე და იდუმალი უცხოელი.

1950-იანი წლების ბოლოს ერთმა ოდესელმა კოლექციონერმა შეიძინა ძალიან ძვირფასი ტილო სასაცილო ფასად. მხოლოდ ცხრა მანეთი ჰოლანდიური სკოლის შედევრისთვის. უფრო მეტიც, ბაზრობაზე მოხუცი ქალბატონი მხოლოდ ექვსს ითხოვდა.

ხელოვნებათმცოდნეები დიდი ხანია უარყოფენ ამ ლეგენდას ფრანს ჰალსის "წმინდა ლუკას" შესახებ. რასაკვირველია, რეალურ მოვლენებზე დაფუძნებული საბჭოთა ფილმი ბევრად უფრო დიადია. მაგრამ ევანგელისტის გაუჩინარებასა და მუზეუმში დაბრუნებას წინ უძღოდა მოვლენების ისეთი წარმოუდგენელი სერია, რომ უნებურად იჯერებ ოდესის ამბავს.

ყველანაირი მისტიკის მოყვარულები საუბრობენ საშინელ წყევლაზე და ურჩევენ cherchez la femme-ს. როგორც ამბობდნენ, ჰალსი ან უკანონო ქალიშვილმა დაწყევლა, ან უარყოფილმა შეყვარებულმა: მისი ნიჭი უნდა დამშრალიყო, მისი ნამუშევრები დავიწყებაში ჩაძირულიყო და თავადაც სიღარიბეში დაესრულებინა სიცოცხლე. მხოლოდ ეს უკანასკნელი ახდა.

ჰალსი ჰოლანდიის ოქროს ხანის სამეულში შემავალი მხატვარია. მხოლოდ ერთი მისი ნახატი გაქრა. "წმინდა ლუკა" - "მათესთან", "მარკთან" და "იოანესთან" ერთად მხატვარს 1620-იან წლებში შეუკვეთეს. საუკუნენახევრის შემდეგ ეკატერინე II-მ შეიძინა კვარტეტი თავისი კოლექციისთვის. გზად ძვირფასი ტვირთით გემი ქარიშხალს წააწყდა და კინაღამ ჩაიძირა.

პეტერბურგში კი რატომღაც იმპერატრიცას არ უყვარდა ევანგელისტები შედეგად, ისინი რეზერვებში გადაიტაანეს. მისმა შვილიშვილმა ალექსანდრე I-მა ნახატები იქიდან გამოიტანა და პროვინციებში გაგზავნა. კერძოდ, "ლუკა" და "მათე" - ყირიმში, სადაც ისინი რევოლუციამდე იმყოფებოდნენ. შემდეგ კი ისინი გაქრნენ - ორმოცი წლის განმავლობაში.

ისინი იპოვეს ოდესაში, მაგრამ არა მოხუცი ქალის ბაზარში, არამედ იმავე სათავსოებში. 1950-იანი წლების ბოლოს ისინი გადაიტანეს მოსკოვში და მოათავსეს პუშკინის სახელობის სახვითი ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის ერთ-ერთ დარბაზში. გამოფენა კულტურის მინისტრმა ეკატერინა ფურცევამ გახსნა.

1965 წელს იგი საქმიანი ვიზიტით ეწვია საფრანგეთს. ხელოვნებათმცოდნეებთან ერთ-ერთ შეხვედრაზე მსოფლიო შედევრების ქურდობის თემა გაჩნდა. ეკატერინა ალექსეევნას კოლეგა იტყობინებოდა, რომ მთლიანობაში ძველი მხატვრების ასზე მეტი ნახატი მოიპარეს მუზეუმებიდან და კერძო კოლექციებიდან.

ამის გაგონებაზე კულტურის მინისტრმა წამოიძახა: საბჭოთა კავშირში მუზეუმებს არ ძარცვავენ! როგორც ამბობენ, ამან უბედურება გამოიწვია. სულ რამდენიმე კვირის შემდეგ მოსკოვმა შეიტყო პუშკინის სახელობის სახვითი ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში მომხდარი გახმაურებული გაუჩინარების შესახებ.

ცხრა მარტი სანიტარული დღე იყო მუზეუმში. მნახველები არ იყვნენ. შენობაში მხოლოდ თანამშრომლები იყვნენ, რომლებიც არ იყვნენ დაკავშირებული გამოფენასთან. სამწუხარო დამთხვევით არცერთმა მათგანმა საგამოფენო დარბაზებში არ შეიხედა. ზარალი მხოლოდ დილით შენიშნეს: „წმინდა ლუკას“ ნაცვლად ჩარჩოში ხვრელი იყო.

დანაშაულის ადგილზე არანაირი მტკიცებულება არ იქნა ნაპოვნი. თანამშრომლებმა მხოლოდ განაცხადეს, რომ ეს ქმედება იყო უცოდინარის მიერ ჩადენილი: ტილო უხეშად იყო მოჭრილი ბლაგვი დანით. გამოძიება მოსკოვის კრიმინალური გამოძიების დეპარტამენტის სპეციალურ განყოფილებას დაევალა. საქმე პირად კონტროლზე აიყვანეს გენერალური პროკურატურის და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელებმა, მოგვიანებით კი თავად კგბ-ს უფროსმა სემიჩასტნიმ.

მთავარი ვერსია: ნახატი მოიპარეს ჰალსით შეპყრობილი კოლექციონერისთვის. ეჭვგარეშეა, რომ ეს შეკვეთა იყო: დარბაზში უფრო ძვირფასი ნახატები ეკიდა, მაგრამ მათ არ შეხებიან.

მომვლელებმა გაიხსენეს, როგორ მოდიოდა მუზეუმში გარკვეული „უცხოელი ტურისტი“ ზედიზედ რამდენიმე დღის განმავლობაში: ის საათობით იდგა ექსპონატების წინ და ჩანაწერებს აკეთებდა ბლოკნოტში. ასე რომ, ხელისუფლებამ იპოვა ბელგიის მოქალაქე ჟაკ ვან დერ ბერგი. ხელოვნებათმცოდნე ხშირად მოგზაურობდა კავშირში და არაერთხელ ეცადა კონტაქტების დამყარებას მიწისქვეშა ანტიკვარებით მოვაჭრეებთან.

მათ გადაწყვიტეს ვან დერ ბერგი სატყუარად წაეყვანათ: შესთავაზეს „რემბრანდტის ნაკლებად ცნობილი ნაწარმოების ყიდვა, ის დათანხმდა, მაგრამ ბოლო მომენტში გადაიფიქრა: სასწრაფოდ გაემართა აეროპორტში და დარეგისტრირდა რეისზე ბრიუსელი.“. ბრიუსელში შეშინებული უცხოელი ტურისტი გაჩხრიკეს, მაგრამ ვერაფერი იპოვეს.

გამოძიება ჩიხში შევიდა. "წმ ლუკას" დაბრუნების არანაირი იმედი არ დარჩა. მაგრამ, როგორც ხშირად ხდება, მათ შანსი დაეხმარა.

1965 წლის აგვისტოში, კალინინსკის პროსპექტზე, მაღაზია მელოდიაში, ახალგაზრდა მამაკაცი მიუახლოვდა კარგად ჩაცმულ უცხოელ მოქალაქეს. მან შესთავაზა "რემბრანდტის დონის ტილოს ყიდვა". "ასი ათასი" - გაუბედავად დაასახელა ფასი. "მე არ ვარ კოლექციონერი, მაგრამ მე შემიძლია მყიდველი ვიპოვო." - უპასუხა თანამოსაუბრემ გატეხილი რუსულით.

"უცხოელი" კგბ-ს ოფიცერი აღმოჩნდა. კალინინსკის "გამყიდველი" წავიდა პუშკინის მუზეუმში. ეს იყო 27 წლის ვალერი ვოლკოვი.
მთავარი კურატორის რეკომენდაციით მან სამსახური მიიღო პუშკინის მუზეუმში. "დისციპლინირებული, შემსრულებელი" - ეწერა მის პირად საქმეში "მას აინტერესებს სახვითი ხელოვნებისა და ლიტერატურის წარსული და აწმყო".

გარიგება დაფიქსირდა ოსტოჟენკაში. "მყიდველი" ჩამოვიდა - საგარეო დაზვერვის ოფიცერი ლეონიდ კრასნოვი. ვოლკოვი მუზეუმში შევიდა, მერე კი თოჯინის ყუთით ხელში გამოვიდა. იქ "წმინდა ლუკას" ნახატი იყო. ეჭვგარეშეა, რომ ორიგინალი იყო: კუთხეში საინვენტარო ნომერი ქონდა.

გამოძიების დროს დურგალმა განმარტა: შემკვეთი დაპირდა, რომ სურიკოვსკის დიპლომს გადასცემდა - ვოლკოვმა კოლეჯი ვერ დაამთავრა კრიმინალური წარსულის გამო.

ვალერი ალექსეევი, ნახევრად განათლებული ფილოლოგი, რომელიც გადამზადდა მიწისქვეშა კოლექციონერად, ამ მეტსახელით იყო ცნობილი. მისი „კულტურული“ საქმიანობის მასშტაბები მცირე იყო: არ იყო თანხები თანამზრახველების მოსაყიდად და დასაქირავებლად, არც შედევრების კოლექცია. გარდა ამისა, სერბსკის ინსტიტუტში შემოწმების შემდეგ ალექსეევი გამოცხადდა შეშლილად.

ვოლკოვმა გამოძიებას მეტი არაფერი უთხრა და ათი წლით ციხეში იჯდა. ნამდვილი შემკვეთი უცნობია. შესაძლოა, "საეჭვო უცხოელმა ტურისტმა", ბელგიელმა ვან დერ ბერგმა, იგრძნო, რომ რაღაც არასწორად ხდებოდა და თამაში დატოვა. დარწმუნებით თქმა შეუძლებელია: საქმეში არსებული ყველა მასალა დღემდე გასაიდუმლოებული.ა