2022 წელს, ასტრონომებმა დააფიქსირეს არაჩვეულებრივი აფეთქება ცის იმ ნაწილში, სადაც წინა ღამეს „შუქის ჩვენების“ ნიშანი არ იყო.
მატერიის ასეთ ნაკადს უწოდებენ ჭავლს. ასტრონომებმა დაადგინეს, რომ საოცრად კაშკაშა ციმციმის წყარო იყო შორეული შავი ხვრელი.

მეცნიერთა ვარაუდით, ნათებამ ათას ტრილიონ მზეზე მეტი სინათლე გამოუშვა!

როგორც წესი, ცაში ასეთი კაშკაშა ციმციმები არის გამა-სხივების აფეთქებები - რენტგენის სხივების ფართომასშტაბიანი ჭავლები. ისინი იფეთქებენ მასიური ვარსკვლავების ბირთვების კოლაფსის (მკვეთრი შეკუმშვის) დროს, ასევე ორი ნეიტრონული ვარსკვლავის ან შავი ხვრელისა და ნეიტრონული ვარსკვლავის შერწყმის დროს.

მაგრამ ეს კონკრეტული მოვლენა 100-ჯერ უფრო ძლიერი იყო, ვიდრე ყველაზე ძლიერი გამა-სხივების აფეთქების შემდგომი შუქი, ამბობენ მეცნიერები. ეს რაღაც უჩვეულო იყო.

დეტალების გასარკვევად, ასტრონომებმა სიგნალზე ერთდროულად რამდენიმე მძლავრი ტელესკოპის ფოკუსირება მოახდინეს. მათ შეაგროვეს მონაცემები რამდენიმე ტალღის სიგრძეზე რენტგენის, ულტრაიისფერი, ოპტიკური და რადიო ზოლებით.

შემდეგ მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ექსპერტებმა დაადგინეს სიგნალის სავარაუდო წყარო.

როგორც ჩანს, სიგნალი, სახელად AT 2022cmc, მოდის მატერიის რელატივისტური ჭავლიდან. ის სუპერმასიური შავი ხვრელიდან გამოფრინდება სინათლის სიჩქარესთან ახლოს სიჩქარით.

ასტრონომები თვლიან, რომ ჭავლი წარმოიქმნება შავი ხვრელის მიერ, რომელმაც მოულოდნელად დაიწყო ახლომდებარე ვარსკვლავის შთანთქმა და ამ პროცესში უზარმაზარი ენერგიის გამოყოფა.

ექსპერტები ასეთ მოვლენებს უწოდებენ "მოქცევის დარღვევის მოვლენებს", შემოკლებით TDE.

მეცნიერებმა არაერთხელ დააფიქსირეს მსგავსი TDE-ები: ისინი წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც შავი ხვრელის მოქცევის ძალები ანადგურებს გამვლელ ვარსკვლავს. მსგავსი, თუმცა არა დესტრუქციული, მოქცევის ძალები მოქმედებს დედამიწა-მთვარის სისტემაში.

AT 2022cmc უფრო კაშკაშაა, ვიდრე დღემდე ნაპოვნი ნებისმიერი TDE.

ყველაზე შორეული TDE, რაც დღემდე აღმოჩენილა, დედამიწიდან დაახლოებით 8, 5 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს - სამყაროს ნახევარზე მეტზე, რომელიც, თითქმის 14 მილიარდი წლისაა.

მკვლევართა ჯგუფი თვლის, რომ სიგნალი შეიძლება უფრო კაშკაშად გამოიყურებოდეს იმის გამო, რომ ჭავლი მოდის შავი ხვრელიდან პირდაპირ დედამიწის მიმართულებით.

მეცნიერები ამ ეფექტს რელატივისტურ ან დოპლერულ სიკაშკაშის გაზრდას უწოდებენ. იგი ასევე ცნობილია როგორც „ფარების ეფექტი“: როდესაც მანქანის ფარების შუქი პირდაპირ დამკვირვებლისკენ არის მიმართული, ის ბევრად უფრო კაშკაშა ჩანს.

AT 2022cmc არის მეოთხე დოპლერით გაძლიერებული TDE, რომელიც ოდესმე აღმოუჩენიათ. ასტრონომები მსგავს მოვლენას პირველად 2011 წლის შემდეგ დააკვირდნენ. ეს ასევე არის პირველი TDE, რომელიც აღმოჩენილია ცის ოპტიკური კვლევის შედეგად.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ რელატივისტური ჭავლის სიჩქარე სინათლის სიჩქარის 99, 99%-ია. ასეთი ინტენსიური ჭავლის შესაქმნელად შავი ხვრელი ექსტრემალური აქტივობის ფაზაში უნდა იყოს.

უახლოეს წლებში კიდევ უფრო მძლავრი ტელესკოპები დაიწყებენ მუშაობას. მათ მოუწევთ კიდევ უფრო მეტი TDE-ის აღმოჩენა, გალაქტიკების ზრდასა და ფორმირებაზე დაკვირვება სუპერმასიური შავი ხვრელების გარშემო.

„ჩვენ ვიცით, რომ ყოველი გალაქტიკისთვის არის მინიმუმ ერთი სუპერმასიური შავი ხვრელი და ისინი ძალიან სწრაფად ჩამოყალიბდნენ სამყაროს არსებობის პირველი მილიონი წლის განმავლობაში“, - ამბობს მატეო ლუჩინი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტიდან.

”ეს გვეუბნება, რომ ისინი [შავი ხვრელები] ძალიან სწრაფად იკვებებიან, თუმცა ჩვენ არ ვიცით, როგორ მუშაობს ეს კვების პროცესი. ასე რომ, წყაროები, როგორიცაა TDE, შეიძლება კარგი დამხმარე აღმოჩნდნენ ამ პროცესის შესწავლაში”.

ახალი კვლევა გამოქვეყნდა სამეცნიერო ჟურნალში Nature Astronomy.