სოციალურ სივრცეში საკმაოდ ხშირად შევხვდებით უცხოური ტერმინების (სახელდებების) ქართულ შესატყვისებს, რომლებსაც ზოგი დამცინავად, ზოგიც დიდი აღფრთოვანებით ხვდება, ძალიან ცნობილი გახდა-ქვეგრიალა, მოწოწნიკი, დენცქვიტა და ა.შ.

თუმცა, ეს მხოლოდ სოციალურ სივრცეში. სინამდვილეში, ძალიან ცოტა ადამიანი ცდილობს ქართული სახელდებების გამოყენებასა და ენის სიწმინდის დაცვას.

არ გვესმის, ან არ ვიცით რომ ე.წ. საერთაშორისო სიტყვები სინამდვილეში არ არსებობს და მოწინავე, განვითარებული ქვეყნების სიტყვათშემოქმედნი თავიანთ ტერმინებს ქმნიან, იყენებენ ენის ბუნებრივ მასალას, მაგალითად, საფრანგეთში კომპიუტერს ჰქვია-Ordinateur და არა-"საერთაშორისო "Computer"".

X-XII საუკუნეების მწიგნობრების-ეფრემ მცირის, გიორგი მთაწმინდელის, არსენ იყალთოელისა და მათ თანამედროვეთა მიერაა შექმნილი-არსი, არსებობა, არარაობა, გონი, უმეცრება და სხვა... თარგმნისას სრულად სწავლობდნენ ცნებებსა და ქართული ენის თავისებურებების გათვალისწინებით ქმნიდნენ სახელდებებს (ამაზე უფრო ვრცლად შეგიძლიათ ნახოთ-ლია ქაროსანიძე, ანა ხურცილავა-"ქართული ტერმინთეშემოქმედების პრობლემები"), ვფიქრობ, ძალიან ბევრი რამე უნდა ვისწავლოთ ჩვენი წინაპრებისაგან, თუ გვსურს განვითარება. როგორც ივანე ჯავახიშვილი იტყოდა ველურები ხომ არ ვართ, ყველაფერი თავიდან დავიწყოთო.

მალე ახალი წელი დადგება, ვცდილობთ ერთმანეთი გავახაროთ, გავახალისოთ.

ვთამაშობთ "სეკრეტ სანტას", რომლის სახელწოდებაც უეცრად, დაუფიქრებლად, "საერთაშორისო" ტერმინად აღვიქვით და ავიტაცეთ, თუმცა არსებობს ძალიან საინტერესო თვალსაზრისი, რომელსაც პროფესორი ტარიელ ფუტკარაძე გვიზიარებს:

"იცვლება მთავრობები, არ იცვლება ახალი წლის მომლოცავის უცხოური "სტანდარტი", არადა, ქართველებს საოცრად კარგი ტრადიცია გვაქვს:

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ გასულ საუკუნეში დამკვიდრებული თოვლის ბაბუა რუსული "დედმაროზის" სახესხვაობაა;
ნაძვის ხის ტრადიციაც არაქართულია; სამეგრელოსა და გურიაში შემონახული ჩიჩილაკი კი ნამდვილად ქართულია!
სანტაკლაუსი ევროამერიკული კულტურაა...

ახალი წელი ახალი იმედებისა და სიკეთის მომტანი დღესასწაულია, შესაბამისად, ახალი წლის დღესასწაულის მთავარი რიტუალია საახალწლო საჩუქრებით დატვირთული, წინასწარ შერჩეული "კარგი ფეხის მქონე" პიროვნების ოჯახში შემოსვლა; ქართულენოვან სივრცეში ასეთ პიროვნებას "მ ე კ ვ ლ ე" ჰქვია.
საახალწლოდ მეკვლეს ოჯახში მოაქვს ტკბილეულით სავსე ხურჯინი; სახლში ფეხის შემოდგმისთანავე იგი ამბობს:

"შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი, ფეხი ჩემი – კვალი ანგელოზისა"...

როგორც წესი, შემდეგ ასე აგრძელებს:

"შემოქმედო ყოვლისა, შენ გაუთენე ჩემს ხალხს, ჩემს სამშობლოს ბედნიერი ახალი წელი.

განკურნე ყოველგვარი სენისაგან, მიეცი ჯანი მრთელი, ღონე შენი, ნიჭი შენი და უკვდავება შენი... დალოცე აკვანი, კალთა და ძუძუ საქართველოსი, გაავსე სახლი ყოვლისა მშობლისა მზითა და სითბოთი, ბეღელი-პურით, მარანი-ღვინით, ახორი-საქონლით, კერიანაკვერჩხლით, გული-სათნოებით.

ააჟრიამულე ეზო-კარი შვილიშვილებით, შვილთაშვილებითა და მათი შვილებით. დაუშრეტელ მდინარედ იდინე, ბედნიერებავ, ჩემს ქვეყანაში!

არ მოუშალო გონიერი ერისკაცი და მწყემსი საქართველოს...

ახლა უფრო ვრცლად "მეკვლეს" ინსტიტუტის შესახებ:

მეკვლე - პირი, ვინც პირველი შემოვა ოჯახში ახალი წლის დილით, საჩუქრებს /ძირითადად ტკბილეულს/ მოიტანს და ოჯახს დალოცავს სიტყვებით: "შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი, ფეხი ჩემი – კვალი ანგელოზისა"... როგორც წესი, დალოცვის რიტუალი ღვინიანი თასით ხელში ხდებოდა და მეკვლე ბოლომდე ცლიდა სასმისს ("ასე მტერი დაგეცალოთ").

ამ დალოცვაში სიტყვა "ანგელოზის კვალი" და ახალი წლის პირველი სტუმრის მიერ მოტანილი "კვალი" (ნაკვალევი) ურთიერთკავშირშია:

ხალხური წარმოდგენის მიხედვით, მეკვლეს თუ კარგი ფეხი აქვს, მომავალი წელი ბედნიერი იქნება, თუ ცუდი ფეხი აქვს, წელი ცუდად წაუვა ოჯახს.

რუსული ოკუპაციის პერიოდში ახალი წლის მომლოცავად საქართველოშიც დამკვიდრდა "თოვლის ბაბუა", იგივე "დედ მაროზი", ბოლო პერიოდში "დედ მაროზს" ენაცვლება "სანტა კლაუსი" /წმიდა ნიოკლოზი/.

მიუხედავად ამისა, დღემდე საქართველოს ყველა კუთხეში ოჯახში საახალწლო ბედის შემომტანად მაინც რჩება "მეკვლე" (< მე-კვალ-ე - პირველი კვალის მომტანი).

არ არის გამორიცხული, სიტყვა "მეკვლე" ასევე უკავშირდებოდეს უფრო ძველ ტრადიციას, როდესაც საქართველოში ახალი წელი გაზაფხულზე იწყებოდა და სიმბოლურად აღინიშნებოდა ყანაში პირველი კვალის გავლებით - შესაბამისად, ფეხბედნიერი კაცის მიერ ყანაში პირველი კვალის გავლება ბარაქიანი (დოვლათიანი) წელიწადის წინაპირობად მიიჩნეოდა.

საქართველოში "მეკვლე" სხვადასხვა სახელით დასტურდება:

მეკვლე, მეფეხე/მეფეხური/მფერხავი, მაკუჩხური /მეგრ. “მეფეხური”, მჭიშხობ /სვანური ჭიშხ - ფეხი/...

ყველა სახესხვაობას ერთი შინაარსი აქვს: "ნათელი, კეთილი კვალის გამვლები", "სიკეთის კვალის მომტანი".

საქართველოს ყველა კუთხის ქართველების რწმენით, "მეკვლე" უპირველესი სტუმარია, რომელსაც მფარველი ანგელოზი მოჰყვება. მაგ., აჭარაში, ქობულეთის რაიონში ჩაწერილი მასალის მიხედვით, "მეკვლეს ოჯახის მფარველი ანგელოზი მოჰყვება”. საქართველოს სხვა კუთხეშიც - თუშეთში - მეკვლე ლოცვას ასე იწყებს:

”შემოვდგი ფეხი, შემომყვა ღმერთი, ფეხი ჩემი-დ კვალ ანგელოზისაი”.

"კეთილი და ბოროტი ფეხის" რწმენა ჩვენში მხოლოდ ახალ წელს არ უკავშირდება, მაგრამ საახალწლო მეკვლის სტატუსი არსებითია, ამიტომ ოჯახი საგანგებოდ არჩევს და იწვევს "მეკვლეს". მეკვლედ/მეფეხურად საქართველოში ირჩევდნენ "დაღვინებულ" მამაკაცს, რომელიც სოფელში, თემში ცნობილი იყო თავის კარგი თვისებებით, გულუხვობით, ლოცვის გამჭრეობით (ანუ მისი დალოცვა “ჭრიდა, მივიდოდა”!), პატიოსნებით, ბარაქიანობით, შრომისმოყვარეობით. მეფეხური უნდა ყოფილიყო სავსე, ბედნიერი ოჯახის წევრი. მეფეხური შეიძლებოდა ყოფილიყო შედარებით ახალგაზრდა, ბავშვის ასაკისაც, ოღონდ მამრობითი სქესის ყმაწვილი ბიჭი. ქართული სინამდვილე ნაკლებად იცნობს მეფეხურ ქალს (რაჭასი დასტურდება მსგავსი ტრადიცია).

მეკვლეს თხოვენ, ძალიან ადრე მოვიდეს ოჯახში, რომ ვინმე სხვამ არ დაასწროს კარის შეღება. საქართველოში იტყვიან: "სტუმარი ღვთისაა", ამიტომ ქართველი კაცი ნებისმიერ მომსვლელ კაცს შემოუშვებს სახლში და უმასპინძლებს, ამიტომ მეკვლე ძალიან ადრე მოდის, რომ სხვამ არ დაასწროს.

რიტუალური სუფრის შემდეგ (დათრობა, ბევრი დალევა სირცხვილი იყო!) ოჯახის უფროსი მეკვლეს დაასაჩუქრებდა სპეციალურად მისთვის განკუთვნილი საჩუქრებითა და ტკბილეულით.

p.s.

საბჭოთა პერიოდში "თოვლის ბაბუამ" მეკვლე უკანა პლანზე დასწია, მაგრამ ვერ გააქრო:
ტრადიციულმა "მეკვლემ" და ჩრდილოეთიდან დამკვიდრებულმა "თოვლის პაპამ" ფუნქციები გაინაწილეს: თოვლის ბაბუამ მეკვლეს საასპარეზო ველი ბევრად შეუზღუდა (ისევე, როგორც ქართულ სახელმწიფოს - რუსეთმა) ;)
ახლა "თოვლის პაპას" "სანტა კლაუსი" აძევებს, მეკვლე კი ისევ შეზღუდული ფუნქციით რჩება ;)

გაუმარჯოს მეკვლეს!


შეიცოდეთ ჩვენებური მეკვლე, რომელსაც ადრე უსამართლოდ დედმაროზის სახესხვაობა "თოვლის პაპა" ჩაგრავდა
ახლა კი - სანტა კლაუსი უბატონდება...

p.p.s.

"სეკრეტ სანტა" თუ დუმალი მეკვლე?

ახლა კიდევ ერთი უცხოური (ინგლისურენოვანი!) თამაშისმიერი ბარბარიზმი მკვიდრდება: "სეკრეტ სანტა"!

ნახევრადქართულადაც ამბობენ: "საიდუმლო სანტა"; ისე, უმჯობესია, თქვან: "უცნობი სანტა"