შავი ხვრელი ამ სამყაროში ყველაზე ამოუცნობი და დამაინტრიგებელი ობიექტია. მის წარმოსაქმნელად საჭიროა, რომ სულ ცოტა ჩვენს ვარსკვლავზე - მზეზე, 3-ჯერ უფრო მასიური (წონიანი) ვარსკვლავი აფეთქდეს. შავი ხვრელების იდეა პირველად ფრანგმა მათემატიკოსმა - პიერ-სიმონ ლაპლასმა (1749-1827 წწ.) წამოაყენა. ის კოსმოსური სიჩქარეების კვლევით იყო დაკავებული.

კოსმოსური სიჩქარე არის ის სიჩქარე, რომელიც საჭიროა ამა თუ იმ ობიექტის გრავიტაციისგან თავის დასაღწევად. მაგალითად იმისათვის, რომ დედამიწის მიზიდულობისთვის Falcon Heavy-ს თავი დაეღწია, საჭირო გახდა რომ მას განევითარებინა 11 კმ/წმ. სიჩქარე. ლაპლასმა შენიშნა კავშირი ობიექტის მასასა (წონასა) და ზომას შორის. კერძოდ, თუ ობიექტს დავაპატარავებთ ზომაში, და ამავე დროს შევინარჩუნებთ მის წონას, მაშინ მისი მიზიდულობისაგან თავის დასაღწევად უფრო მეტი სიჩქარე დაგვჭირდება. მან დაადგინა, რომ თუ დედამიწის ზომას გავანახევრებთ, ხოლო მასას იმავეს დავტოვებთ, მაშინ მისი გრავიტაციის დასაძლევად 11 კმ/წმ-ის ნაცვლად დაგვჭირდება ამ სიჩქარის გაორმაგება ანუ 22 კმ/წმ. მან დაასკვნა, რომ აქედან გამომდინარე, უნდა ეარსება ისეთ ზღვარს, როდესაც ისე დავაპატარავებდით დედამიწას, რომ მისი მიზიდულობისგან ვერაფერი დააღწევდა თავს, მათ შორის ვერც სინათლე - სამყაროში ყველაზე სწრაფი რამ. ასე დაიბადა შავი ხვრელების იდეა.

1915 წელს აინშტაინის მიერ გამოქვეყნებული ზოგადი ფარდობითობის თეორია წინასწარმეტყველებდა, რომ გრავიტაციას სინათლის გამრუდება შეუძლია. გერმანელმა მათემატიკოსმა და ასტრონომმა კარლ შვარცშილდმა აინშტაინის განტოლებებით გამოთვალა, რომ ნებისმიერი მასის (წონის) ობიექტს უნდა ჰქონდეს კონკრეტული რადიუსი, რომლიდანაც თვით სინათლეც კი თავს ვერ დააღწევს. ვინაიდან ამ ობიექტისგან სინათლეც კი ვერ აღწევს თავს, მაშასადამე ის მუდამ უხილავი დარჩება ჩვენთვის, გარე დამკვირვებელი თვალისთვის. შავი ხვრელის რეალურად სამყაროში არსებობას, როგორც ობიექტისას, თვით აინშტაინიც კი არ უშვებდა, შავი ხვრელები მხოლოდ თეორიული კონცეფცია გახლდათ და მის რეალურად არსებობას თითქმის არავინ განიხილავდა, სანამ... რაკეტა Aerobee არ გაუშვეს კოსმოსში. მისი მიზანი იყო დაეფიქსირებინა მთვარიდან წამოსული რენტგენის სხივები.

მან არა მხოლოდ მთელ ცაზე შენიშნა ფონური ნათება, არამედ დააფიქსირა წერტილი, რომელიც განსაკუთრებით აქტიური იყო. მორიელის თანავარსკვლავედის მიმართულებით. ამ წყაროს Cygnus X-1 შეარქვეს, ეს იყო რენტგენული გამოსხივების პირველი წყარო, რაც კი ოდესმე დაგვეფიქსირებინა. ასეთი ინტენსივობის სხივების გამოცემას სხვა ვერაფერი შეძლებდა, თუ არა მცირე ზომის და ძალიან დიდი მასის მქონე ობიექტი. დღეს უკვე ვიცით, რომ ისინი ბევრნი არიან, ტრილიონობით. მიჩნეულია, რომ თითქმის ყველა გალაქტიკის ცენტრში მდებარეობს ზემასიური შავი ხვრელი, რომელთაგან თითოეულის მასა რამდენიმე მილიონ, ზოგჯერ კი რამდენიმე მილიარდ მზის მასას უტოლდება.

სტატიის ავტორი: თორნიკე ფხალაძე

წყარო: ქართული სამეცნიერო ფეისბუქგვერდი "Pale Blue Dot"