ქართულ ფოლკლორში თითოეული სიმღერა იმაზე მეტია, ვიდრე მელოდია. ესაა სულიერი მატიანე, კოლექტიური მეხსიერება, ისტორიად ქცეული გრძნობა. თუმცა ბევრმა არ იცის, რომ ჩვენი საყვარელი ხალხური სიმღერების უკან უჩინარი ამბები, ტრაგედიები და გმირობის ეპიზოდები იმალება.

ამ სტატიაში ერთად გავიხსენებთ რამდენიმე ცნობილ ქართულ სიმღერას და გავიგებთ, რას მალავს ქართული ფოლკლორი სინამდვილეში.

„ჩონგური“ – ინსტრუმენტი, რომელიც ტირის

სიყვარულით გაჟღენთილ იმერულ სიმღერებში ხშირად ჟღერს ჩონგური. თუმცა ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ სიმღერას, „ჩონგური ჩუაჩუა“–ს, რომლის მელოდიაც სიხარულსა და სიყვარულს ასხივებს, ტრაგიკული ფონი აქვს.

ლეგენდის მიხედვით, ჩონგური ახალგაზრდამ სატრფოს დაკარგვისას დაუკრა – ისინი მეზობლები იყვნენ, მაგრამ ოჯახები ერთმანეთს მტრობდნენ. ჩონგურის ჰანგებმა გოგონა ფანჯარაში გამოიყვანა, თუმცა იმავე ღამით იგი სხვას მიათხოვეს. მას შემდეგ „ჩონგური“ ტკივილის სიმბოლოდ დარჩა იმერულ ფოლკლორში.

„შავი ზღვა თეთრად მოპგეჩვენება“ – როდის დაიწერა სინამდვილეში?

ეს სიმღერა დღესაც პოპულარულია, განსაკუთრებით წვიმიან ამინდებში ან ზღვისპირა კაფეებში, მაგრამ რეალურად მას პოლიტიკური საფუძველი აქვს.

სიმღერა პირველად 1920-იანი წლების ბოლოს, ბათუმში, აკრძალულად შესრულდა. იგი სიმბოლოდ იქცა დაკარგული დამოუკიდებლობისა და იმედის, რომ საქართველო ოდესმე ისევ საკუთარ ხმას დაიბრუნებდა. საბჭოთა ცენზურა სიმღერას ხანგრძლივად კრძალავდა, თუმცა ფოლკლორში მისი მელოდია მაინც რჩებოდა ცოცხალი.

„დარდიმანდი“ – სიხარულის ტონით ნაწერი სევდა

„დარდიმანდი ვარო, მაშ როგორა ვიყო...“ – ყველასთვის ნაცნობი მელოდია ხშირად ცეკვისა და დღესასწაულის ფერებში ჟღერს. მაგრამ სიტყვებში სულ სხვა ტკივილია მოქცეული.

ფოლკლორული კვლევების მიხედვით, სიმღერა სინამდვილეში შეიქმნა მე-19 საუკუნეში ერთ-ერთი კახელი გლეხის მიერ, რომელიც თავისი ოჯახის გაჭირვებაზე, ტვირთზე და სოფლის მიტოვებაზე ყვებოდა. „დარდიმანდობა“ აქ ირონიულია – ფარისევლურად მშვიდი ადამიანის სახით იმალება სიღარიბე და მიტოვებულობა.

„ციხე-სიმაგრე “ – სიმღერა დაღუპულ გმირზე

თუშური ფოლკლორის ერთ-ერთი უძველესი სიმღერა, რომელიც ტრადიციულად ზამთარში სრულდებოდა, დღეს იშვიათად გვხვდება. მისი ძირითადი ტექსტი მოგვითხრობს მარტო დარჩენილ მებრძოლზე, რომელიც მთაში, ციხე-სიმაგრეში თოვლმა მოიყოლა.

ამ სიმღერის შინაარსი ასახავს ისტორიას გმირზე, რომელიც გადარჩენილ მოსახლეობას გზას აჩვენებდა, ხოლო თვითონ უკანასკნელად დარჩა მტრის შესაკავებლად. მისი სახელი დავიწყებას მიეცა, მაგრამ მელოდია დარჩა, როგორც წარსულის მტკიცებულება.

რატომ მალავს ფოლკლორი ამ ისტორიებს?

ფოლკლორი არ არის მხოლოდ მხიარული სუფრული სიმღერები. ესაა ენიგმური არქივი, რომელიც პირად და ეროვნულ ტრაგედიებს ხმას აძლევს. იმდროინდელი ცენზურა, ტაბუ და კულტურული თავისებურებები აიძულებდა ხალხს, სიმღერებში „დაემალა“ შინაარსი. შედეგად, იმღერეს სიცილით, სადაც ტირილი იყო და გამოაჩინეს ცეკვა, სადაც დაღლა და სევდა სუფევდა.

მომდევრი ჯერზე, როცა საყვარელ ქართულ სიმღერას მოუსმენ, სცადე მისი სიტყვები, ტემპი და მელოდია სხვაგვარად აღიქვა. შეიძლება, სწორედ ამ სიმღერაში იმალება საუკუნოვანი ტკივილი, დაკარგული გმირი ან სიჩუმეში ნათქვამი სიმართლე.

ქართული ფოლკლორი მხოლოდ წარსული არ არის – ის კითხვებია, რომლებსაც ჩვენ ვსვამთ დღევანდელობაში.