ქართულ ენას ძველი ფესვები აქვს. ის, როგორც ერთ-ერთი უძველესი ცოცხალი ენა, თავისი უნიკალური ანბანით მსოფლიოს კულტურულ რუკაზე ღირსეულ ადგილს იკავებს. თუმცა ძალიან ცოტამ იცის, რომ იყო ეპოქები, როცა ქართული ანბანი გადაშენების საფრთხის წინაშე იდგა. ამ სიჩუმის მიღმა კი იდგნენ ადამიანები – მფარველები, რომლებიც თავიანთი ცხოვრების ფასად იცავდნენ ენას, დამწერლობასა და ეროვნულ იდენტობას.

სამი ანბანი – ერთი სულიერი ხაზი

ქართულ ენას სამი უნიკალური ანბანი აქვს: ასომთავრული, ნუსხური და მხედრული. ეს იშვიათი ფაქტია მსოფლიოს ისტორიაში. ასომთავრული უძველესია – იგი ქრისტიანობის მიღების შემდეგ გავრცელდა და საკრალურ-რელიგიური ტექსტებისთვის გამოიყენებოდა. მოგვიანებით ნუსხური უფრო პრაქტიკული გახდა საეკლესიო ტექსტებში, ხოლო უკვე მე-11 საუკუნიდან მხედრული გახდა საერო და კულტურული წერის მთავარი ფორმა.

ანბანის შენარჩუნება და განვითარება პირდაპირ იყო დაკავშირებული იმ ადამიანებთან, რომლებიც წერასა და კითხვას გადაეფარნენ როგორც კულტურის მცველები.

გრიგოლ ხანძთელი

ერთ-ერთი პირველი ცნობილი მფარველი, ვინც ქართულ ანბანს აქტიურად იცავდა, გრიგოლ ხანძთელი – IX საუკუნის მოღვაწე. მან დააარსა არაერთი მონასტერი, სადაც ხელნაწერების გადაწერა და წიგნების დაცვა ხდებოდა. მის მონასტერში შექმნილი სკრიპტორიუმები საუკუნეების მანძილზე რჩებოდა განათლების და ენიგმატური ტექსტების არქივად.

ივანე ჯავახიშვილი და ნიკო მარი – ენის მეცნიერული გადარჩენა

მე-19 საუკუნეში, როცა იმპერიული რუსეთი ცდილობდა ადგილობრივი ენების გაქრობას, ქართული ენას გადარჩენა დიდწილად ივანე ჯავახიშვილის, ნიკო მარის და მათი თანამედროვეების დამსახურებაა.

• ჯავახიშვილმა თბილისის უნივერსიტეტის დაარსებით ქართული აკადემიური სივრცე გაამყარა და ენა მეცნიერების დონეზე აიყვანა.

• ნიკო მარიმ ქართულ ანბანზე შეიმუშავა არაერთი საფუძვლიანი ნაშრომი და მის ისტორიულ მნიშვნელობას საერთაშორისო აღიარება მოუტანა.

საბჭოთა წლები – როცა ანბანი სიმბოლოდ იქცა

საბჭოთა კავშირის პერიოდში ქართული ანბანი გადარჩა, თუმცა მისი გამოყენება იდეოლოგიურ ჭრილში ხდებოდა. ქართულ ენაზე წერა-კითხვა მხოლოდ მაშინ იყო "დაშვებული", როცა ის საბჭოთა იდეოლოგიას ემსახურებოდა. ამავე დროს, ბევრი პოეტი, მწერალი და პედაგოგი ჩუმად აგრძელებდა ენის დამოუკიდებელი კულტურის მტევნით შენარჩუნებას.

გალაკტიონ ტაბიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, მირზა გელოვანი – მათი ლექსები და პროზა ქართულ ენას ნამდვილ სულს აძლევდა. თითოეული მათგანის ნაწარმოებში ქართული ანბანი სიცოცხლით სუნთქავდა.

მასწავლებლები და დედები – გაუცნობიერებელი გმირები

ყოველდღიური ყოფის გმირები იყვნენ მასწავლებლები და დედები, რომლებიც ბავშვებს ანბანს ასწავლიდნენ მაშინ, როცა ტექნოლოგიები ჯერ არ არსებობდა. ბევრი ოჯახი, განსაკუთრებით სოფლებში, ინახავდა ძველი ანბანის წიგნებს და ბავშვებს ტრადიციული წერის წესი ოჯახშივე ჰქონდათ. ენა მათთვის არა მხოლოდ კომუნიკაციის, არამედ თვითმყოფადობის, რწმენისა და მემკვიდრეობის საშუალება იყო.

დღეს – როცა შენ ხარ მფარველი

დღეს ქართული ანბანი ციფრულ სივრცეშიც არსებობს, Unicode-ში თავისი ადგილი აქვს და თანამედროვე ტექნოლოგიებთან ჰარმონიაში ვითარდება. თუმცა, მისი რეალური გადარჩენა ისევ იმ ადამიანებზეა დამოკიდებული, ვინც ყოველდღიურად წერს, კითხულობს და გადასცემს ენას მომდევნო თაობებს.

შენ ხარ ის, ვინც ახლა ამ სტატიას კითხულობ – შენი გადაწყვეტილება, ისაუბრო, დაწერო და იაზრვნო ქართულად, არის ყველაზე დიდი პატივი, რაც ამ ენას შეიძლება მიაგო.

ქართული ანბანი გადარჩა იმიტომ, რომ ადამიანები – სახელით თუ უსახელოდ – არ დაემორჩილნენ დროის დინებას. მათ შეინარჩუნეს ის, რაც ერის სულის ნაწილია. ეს არ არის მხოლოდ გრაფიკული ნიშნების ერთობლიობა. ეს არის წარსულის ხმა, აწმყოს იდენტობა და მომავლის ხიდი.

შენ ხარ ამ ხიდის შემნახველი.