1968 წლის მარტში, წყნარ ოკეანეში სიჩუმე დამანგრეველმა ხმამ გაარღვია. სადღაც ჰავაის ჩრდილო-დასავლეთით, სიღრმეში ჩაიძირა საბჭოთა კავშირის ბალისტიკური რაკეტებით შეიარაღებული წყალქვეშა გემი K-129. მისი გაუჩინარება საბჭოთა კავშირში თავდაპირველად სრული სიჩუმით მიიღეს, მაგრამ მალე ამ ტრაგედიამ გლობალური დრამა მოიტანა, სადაც ერთმანეთს შეეჯუახნენ სუპერძალების ინტერესები, ჯაშუშობა, უარყოფა და უკიდურესი საიდუმლოება.

როგორ გაქრა K-129

K-129, საბჭოთა პროექტის 629A კლასის წყალქვეშა ბომბდამშენი, 98 მეზღვაურითა და სამი ბალისტიკურ რაკეტით შეიარაღებული, ვლადივოსტოკიდან გავიდა საბრძოლო პატრულზე. მაგრამ მას შემდეგ, რაც გემმა დაგეგმილ სიგნალებზე პასუხი არ გასცა, კრემლში განგაში ატყდა. საბჭოთა დაზვერვამ გემის დაკარგვა მალევე ივარაუდა, თუმცა ზუსტი ადგილმდებარეობა ვერ დაადგინა.

ამ დროს ამერიკელებმა მოქმედება დაიწყეს.

ამერიკული თვალები ოკეანეში

აშშ-ს საზღვაო დაზვერვის საიდუმლო სისტემა SOSUS–ის წყალობით, რომელიც წყალქვეშა ბგერით ტალღებს აფიქსირებდა, ამერიკულმა ფლოტმა დააფიქსირა აფეთქების სავარაუდო ადგილმდებარეობა. ეს იყო ისტორიული შესაძლებლობა: საბჭოთა ბალისტიკური წყალქვეშა გემი, სრული ტექნოლოგიური დატვირთვით, ოკეანის ფსკერზე ეწყო.

ამერიკამ, ცივი ომის მიუხედავად, დიპლომატიური არხებით დახმარება შესთავაზა კრემლს.

კრემლის უარი და ეჭვები

საბჭოთა კავშირმა დახმარებაზე მკაცრი უარი განაცხადა. რატომ?

კრემლს ურჩევნია, ფსკერზე დარჩეს გემი, ვიდრე ამერიკელების ხელში მოხვდეს მისი ტექნოლოგია, დაშიფრული კომუნიკაციები და ბირთვული შეიარაღება. მაგრამ რაც მთავარია – ისინი არ აღიარებდნენ გემის ადგილსამყოფელს, არ აღიარებდნენ თვით ფაქტს.

შესაძლოა, უარი იმიტომაც თქვეს, რომ K-129-ის ჩაძირვა უკავშირდებოდა ტექნიკურ გაუმართაობას ან – რაც გაცილებით მძიმე ვერსიაა – შიდა მოღალატეობრივ ქმედებას ან არაოფიციალურ კონფლიქტს.

Project Azorian – ოპერაცია საუკუნის მისტერიით

1974 წელს CIA-მ ჩაატარა საიდუმლო ოპერაცია „Project Azorian“. მიზანი იყო K-129-ის ამოყვანა ფსკერიდან 5, 000 მეტრის სიღრმიდან. ამისთვის სპეციალურად ააგეს გიგანტური ხომალდი – Glomar Explorer, რომელსაც საჯაროდ მენაღმე გემის იმიჯი ჰქონდა.

საბოლოოდ, ოპერაციის დიდი ნაწილი საიდუმლო დარჩა. ცნობილია მხოლოდ ის, რომ ამერიკელებმა ამოიღეს გემის წინა ნაწილი – ნაწილობრივ ტექნოლოგიით და, შესაძლოა, ბირთვული მასალით დატვირთული.

CIA-მ გემის ამოყვანა წარუმატებლობად გამოაცხადა – ნაწილობრივ სიმართლე. უცნობია, რა აღმოჩნდა რეალურად ამერიკელების ხელში, თუმცა ფაქტია: ამ ოპერაციამ იმოქმედა გეოპოლიტიკურ ძალთა ბალანსზე.

ბოლოს...

K-129-ის ჩაძირვა დღესაც რჩება XX საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე ამოუხსნელ და გეოპოლიტიკურად სენსიტიურ ისტორიულ ეპიზოდად. ის გამოხატავს არა მხოლოდ ცივი ომის პერიოდში სუპერძალებს შორის არსებულ უკიდურეს უნდობლობას, არამედ იმ სიმწარესაც, როცა ადამიანური ტრაგედია გამოიყენება სტრატეგიული უპირატესობის მოსაპოვებლად.

მეზღვაურები K-129-დან აღარასდროს დაბრუნდნენ. მაგრამ მათი გემი – ჩაძირული, ფოლადში შეკრული საიდუმლოებებით – დღემდე ყურში ჩაგვჩურჩულებს ცივი ომის ჩრდილოვან ხმებს.