პრაქტიკულად ნებისმიერ კომპანიაში, განსაკუთრებით ქალთა კომპანიაში, შეგიძლიათ უპრობლემოდ განიხილოთ, თუ რამდენად კომუნიკაბელურია სასწორი და რამდენად პედანტი ქალწული და ამას არავინ განსჯის. მაშინ როცა ჰომეოპათიის ხსენება კრიტიკას გამოიწვევს, ზოდიაქოს ნიშნებზე საუბარი ნორმალურად აღიქმება.

რატომ ვიღებთ ასე მარტივად ამ კლასიფიკაციებს, მიუხედავად იმისა, რომ სამეცნიერო მტკიცებულებები არ არსებობს? ეს ყველაფერი ბარნუმის ეფექტის (ან ფორერის ეფექტის) დამსახურებაა. გავარკვიოთ, როგორ გვეხმარება ის ასტროლოგიის, მკითხაობისა და წინასწარმეტყველების რწმენაში.

რა არის ბარნუმის ეფექტი?

ბარნუმის ეფექტი აღმოაჩინეს 1949 წელს ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტის დროს. ბერტრამ ფორერმა სტუდენტებს კითხვარები დაურიგა და დაჰპირდა, რომ გამოცდილი ფსიქოლოგი მათი პიროვნების პერსონალურ პორტრეტს შეადგენდა.

მეორე დღეს ყველა მონაწილეს ერთი და იგივე აღწერა მისცეს, რომელიც ასტროლოგიური წიგნიდან იყო აღებული, და ფსიქოლოგის დასკვნად გაასაღეს. სტუდენტებს სთხოვეს შეეფასებინათ, რამდენად შეესაბამებოდა აღწერა მათ პიროვნებას. საშუალო შეფასებამ შეადგინა 5-დან 4, 6, ანუ უმეტესობამ ჩათვალა, რომ ეს აღწერა ზუსტად მათზე იყო.

დაფიქრდით, იყვნენ კი ისინი ყველა ერთნაირი? რა თქმა უნდა, არა. უბრალოდ აღწერა ისე იყო შედგენილი, რომ უმეტესობას მორგებოდა. მაგალითად, აი ასეთი ფრაზები:

„თქვენ ძალიან გჭირდებათ, რომ სხვებს უყვარდეთ და გიღებდნენ“. ეს ყველას სჭირდება.

„თქვენ მიდრეკილი ხართ თვითკრიტიკისკენ“. ეს ყველასთვის დამახასიათებელია.

„თქვენ თავს დამოუკიდებლად თვლით და არ ეთანხმებით სხვების აზრს დამაჯერებელი მტკიცებულებების გარეშე.“ ვის არ უნდა, რომ ფიქრობდეს, რომ კრიტიკულად უყურებს სხვების აზრს?

გარდა ამისა, ასეთი აღწერილობები უნდა იყოს არა მხოლოდ ზოგადი, არამედ მაამებელიც. ადამიანები სიხარულით იღებენ კარგ თვისებებს, მაშინაც კი, თუ ისინი სრულად არ შეესაბამება მათ პიროვნებას.

საინტერესოა, რომ ექსპერიმენტის მონაწილეებმა ვერც შეამჩნიეს, რომ აღწერა ძალიან ზოგადი იყო. კიდევ ერთი ექსპერიმენტის დროს მათ პირდაპირ ჰკითხეს, აღწერა უფრო მათ შეესაბამებოდათ თუ ადამიანებს ზოგადად. უმეტესობამ პირველი ვარიანტი აირჩია.

როგორ მოქმედებს ბარნუმის ეფექტი ზოდიაქოს ნიშნებისადმი რწმენაზე?

ზოდიაქოს ნიშნების აღწერილობები იდეალურად ერგება ბარნუმის ეფექტს. პირველ რიგში, ისინი ყოველთვის ზოგადი და ბუნდოვანია. მეორეც, ხშირად დადებითია. მაგალითად, ერთი ნიშნის აღწერა: „დარწმუნებული ხართ, რომ დაიბადეთ იმისთვის, რომ სამყარო უკეთესობისკენ შეცვალოთ და ამაში თითქმის არ ცდებით… მაგრამ ხდებით დაუნდობლები, როდესაც ვინმე ცდილობს თქვენს ახლობლებს შეურაცხყოფა მიაყენოს.“

ყველას უნდა სამყაროს გაუმჯობესება და ახლობლების დაცვა. აი, კიდევ ერთი მაგალითი: „თქვენ ითვალისწინებთ ბევრ დეტალს, რომელსაც სხვები ვერ ამჩნევენ, ამიტომ ხშირად ფიქრობთ. ასევე გაქვთ კარგი მანერები, მეგობრული ხასიათი და ოპტიმიზმი.“

კარგი მანერები, მეგობრული ხასიათი, ოპტიმიზმი – ვის არ სურს ამ თვისებების აღიარება საკუთარ თავში? კიდევ ერთი აღწერა: „თქვენ რთული, მრავალმხრივი და მიმზიდველი ადამიანი ხართ, რომელსაც შეუძლია ნებისმიერის მოხიბვლა, მაგრამ ამას ყოველთვის არა ეგოისტური მიზნებისთვის აკეთებთ“.

ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ვინმემ თქვას: „ეს ჩემზე არ არის. მე მოსაწყენი და საზიზღარი ვარ“. ასეთი ბუნდოვანი ფრაზები და დადებითი თვისებები - აი, საიდუმლო, თუ რატომ გვჯერა ფსევდომეცნიერული კლასიფიკაციების.

რატომ გვჯერა ექსტრასენსების და მკითხაობის?

პროგნოზების შეფასებისას ვიყენებთ იმავე მექანიზმს, რასაც საკუთარი პიროვნების აღწერის აღქმაში - სუბიექტურ ან პერსონალურ დადასტურებას. თუ გვჯერა, რომ რაღაც ჩვენ გვეხება, მასში დამთხვევებს ვპოულობთ. ექსტრასენსებს განსაკუთრებული ძალისხმევა არ სჭირდებათ: კლიენტები თავადვე მიანიშნებენ, რა შეესაბამება მათ.

აი, მაგალითი. ქალი დარწმუნებულია, რომ ნამდვილ მედიუმთან მოხვდა, რადგან ზუსტად იწინასწარმეტყველა მისი წარსული, როდესაც დედის ავადმყოფობა ახსენა. თუმცა, მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ მედიუმმა უბრალოდ თქვა: „პრობლემები ქალის მხრივ“, რაც ასაკში მყოფი ქალების უმეტესობას შეესაბამება.

წინასწარმეტყველებები ხშირად ისე ფორმულირდება, რომ ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება მიესადაგებოდეს. მაგალითად, თუ ექსტრასენსი საუბრობს „მამის ძლიერ ფიგურაზე“, ეს შეიძლება იყოს არა მხოლოდ ნამდვილი მამა, არამედ ნებისმიერი მნიშვნელოვანი მამაკაცი ცხოვრებაში.

ეს მუშაობს არა მხოლოდ მედიუმებთან, არამედ ნებისმიერ მკითხაობასთან. ტარო, რუნები, ყავის ნალექი - ეს ყველაფერი ბუნდოვან წინასწარმეტყველებებს იძლევა, რომელთა ინტერპრეტაცია თავისებურად მარტივია.

რატომ გვავიწყდება ის, რაც არ ემთხვევა?

ადამიანებს რომ ყოველთვის ახსოვდეთ ყველაფერი, რაც იწინასწარმეტყველეს და გულდასმით გააანალიზონ, მათი რწმენა ზებუნებრივის მიმართ შეიძლება შესუსტდეს. მაგრამ პრაქტიკაში პირიქით ხდება: თუ წინასწარმეტყველება სრულდება, რწმენა ძლიერდება, ხოლო თუ არა - გვავიწყდება.

ეს დაკავშირებულია სელექციურ მეხსიერებასთან. მეცნიერებმა დაამტკიცეს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ვაკონტროლოთ ის, რაც გვახსოვს. მოვლენის შემდეგ არასაჭირო მოგონებები ქრება. ამრიგად, როდესაც ვკითხულობთ ჰოროსკოპს ან მკითხაობას, გვავიწყდება ის, რაც არ ემთხვევა და მხოლოდ დამთხვევები გვახსოვს.

რატომ უნდა გვჯეროდეს მკითხაობისა და ჰოროსკოპების?

რატომ ვაგრძელებთ ასეთი რამეების რწმენას? შესაძლოა, პასუხი საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის შეგრძნების სურვილში იმალება. ჰოროსკოპები და მკითხაობა გვაძლევს შეგრძნებას, რომ შეგვიძლია მომავლის წინასწარმეტყველება და სხვა ადამიანების გაგება. ბევრი რამ ცხოვრებაში არ შეგვიძლია ვაკონტროლოთ, მაგალითად, როგორ ჩაივლის გასაუბრება ან რა რეაქციას გამოიწვევს ჩვენი საქციელი.

მკითხაობა და ჰოროსკოპები ქმნის კონტროლის ილუზიას და გვეხმარება ვიგრძნოთ თავი მომზადებულად, მაგრამ სინამდვილეში ეს მხოლოდ ილუზიაა, რომელიც მხოლოდ ხანმოკლე შვებასა და გაუმართლებელ იმედებს იძლევა.