როდესაც ვსაუბრობთ უძველეს ცივილიზაციებზე, პირველ რიგში გვახსენდება ეგვიპტე, ბაბილონი ან მესოამერიკული ტომები. თუმცა, აფრიკის სამხრეთში, ზიმბაბვეს ტერიტორიაზე, ერთ დროს არსებობდა ძლიერი და მდიდარი ცივილიზაცია, რომელსაც დღეს „გრან ზიმბაბვე“ ჰქვია — ადგილი, რომელმაც ათასობით წლის ისტორიაში ტაიფუნივით გაიარა და მერე თითქოს გაქრა კიდეც.

სად მდებარეობს გრან ზიმბაბვე?

გრან ზიმბაბვე განლაგებულია თანამედროვე ზიმბაბვეს ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. ეს იყო ქალაქი, რომელიც აშენდა დაახლოებით ახ. წ. 1100-1500 წლებამდე და გავრცელდა 7 კვადრატულ კილომეტრზე — იმ დროისთვის აფრიკის სამხრეთით ეს უდიდესი ურბანული ცენტრი იყო.

ქვის არქიტექტურა – უნიკალური ტალანტის მტკიცებულება

გრან ზიმბაბვე გამოირჩევა უდიდესი ქვის კომპლექსით, რომელიც აშენებულია უცემენტოდ, მხოლოდ ქვის კედლების ჩალაგებით. მთავარი ციხესიმაგრე — ე.წ. „Great Enclosure“ — მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ქვის ნაგებობაა სუბ-საჰარას სამხრეთით. კედლების სიმაღლე ზოგ ადგილას 11 მეტრს აღწევს.

საინტერესოა, რომ ნაგებობებში გამოყენებული ტექნოლოგია სრულიად განსხვავდება ეგვიპტური ან ევროპული სტილისგან — ეს იყო უნიკალურად აფრიკული არქიტექტურა, რომელსაც დღესაც სწავლობენ.

ვაჭრობის ცენტრი და სიმდიდრის წყარო

გრან ზიმბაბვე არ ყოფილა მხოლოდ პოლიტიკური ცენტრი. ის იყო მთავარი სავაჭრო ჰაბი აფრიკის სამხრეთში. არქეოლოგიური კვლევების შედეგად აღმოჩენილია:

• ჩინური ფაიფურის ნატეხები

• სპარსული მინის ნაკეთობები

• არაბული მონეტები

• ოქროს ნივთები

ეს ყველაფერი ადასტურებს, რომ გრან ზიმბაბვე ჩართული იყო გლობალურ სავაჭრო ქსელში და მჭიდროდ თანამშრომლობდა არაბულ და აზიურ სამყაროსთან. მათი მთავარი საექსპორტო რესურსი იყო ოქრო, სპილოს ძვალი და რკინა.

ვინ ცხოვრობდნენ აქ?

ცივილიზაციის შემქმნელები იყვნენ შონას ტომების წინაპრები — ერი, რომელიც დღესაც ზიმბაბვეს მოსახლეობის დიდ ნაწილს შეადგენს. ისინი მართავდნენ ქალაქს მეფის — „მვენე მუტაპას“ ხელმძღვანელობით და მკაცრი იერარქიული სტრუქტურა ჰქონდათ.

რატომ გაუქმდა ქალაქი?

ამ დონის ქალაქის დაცემა არ ხდება ერთ დღეში. ისტორიკოსები ვარაუდობენ რამდენიმე მიზეზს:

• რესურსების ამოწურვა — მიწები გაღარიბდა და მოსახლეობა ვერ ინახავდა საკუთარ თავს.

• ვაჭრობის გზების გადანაცვლება — როდესაც სავაჭრო ქსელები შეიცვალა, ქალაქმა დაკარგა სტრატეგიული მნიშვნელობა.

• შიდა პოლიტიკური კრიზისი ან გვალვა — კლიმატური ცვლილებებიც შესაძლოა გადამწყვეტი ყოფილიყო.

ქალაქი 15-ე საუკუნის ბოლოს ნელ-ნელა დაცარიელდა.

რას მალავდნენ კოლონისტები?

გრან ზიმბაბვეს აღმოჩენის შემდეგ, ევროპელმა კოლონისტებმა უარი თქვეს აღიარებაზე, რომ ეს ნაგებობები ადგილობრივ აფრიკელებს ეკუთვნოდათ. წლების განმავლობაში ავრცელებდნენ თეორიას, თითქოს ეს ნაგებობები ფინიკიელებმა ან სხვა არაბულმა ცივილიზაციებმა ააშენეს. ამის უკან იდეოლოგიური მოტივაცია იდგა — ევროპას არ სურდა ეღიარებინა, რომ აფრიკაში ადგილობრივ მოსახლეობას შეეძლო ასეთი მშენებლობა და განვითარება.

მხოლოდ მე-20 საუკუნის ბოლოს მიიღო მსოფლიომ ფაქტები და აღიარა გრან ზიმბაბვე როგორც შავკანიანი აფრიკელების მიერ შექმნილი უდიდესი ისტორიული მემკვიდრეობა.

სახელის მემკვიდრეობა

დღეს ზიმბაბვეს ქვეყანა თავის სახელს სწორედ ამ ძველი ცივილიზაციიდან იღებს. სახელწოდება "ზიმბაბვე" ნიშნავს „ქვის სახლი“ შონას ენაზე — და ეს მეტყველებს იმაზე, თუ რამდენად ღრმად არის ეს ისტორია ფესვგადგმული თანამედროვე ეროვნული თვითშეგნებაში.

გრან ზიმბაბვე არა მხოლოდ არქიტექტურული საოცრებაა, არამედ სიმბოლოა იმისა, რომ კაცობრიობის ისტორია ბევრად მრავალფეროვანია, ვიდრე ზოგჯერ გვასწავლიან. ის გვახსენებს, რომ აფრიკა ყოველთვის არ იყო მხოლოდ კოლონიური ექსპლუატაციის მსხვერპლი — ის იყო სამშობლო დიდი ცივილიზაციებისა, რომლებმაც კვალი დატოვეს მსოფლიო ისტორიაში.