მექსიკის ქალაქ ჩოლულაში არის არა ერთი, არამედ რამდენიმე პირამიდა ერთდროულად, რომლებიც უძველესი ნაგებობების მთელ კომპლექსს წარმოადგენს. ახლა ეს კომპლექსი ძირითადად მიწისქვეშაა ჩაფლული. მაგრამ მისი შესწავლის დროს გაირკვა, რომ ერთ-ერთი პირამიდა - ტლაჩიუალტეპეტლი - ყველაზე დიდია პლანეტაზე.
როდესაც ესპანელი დამპყრობლები მე-XVI საუკუნეში ჩოლულაში მივიდნენ, ეს ქალაქის მაცხოვრებლებისთვის ნამდვილი ტრაგედიით დასრულდა. სულ რაღაც ერთ დღეში ჩოლულას მოსახლეობა 10%-ით შემცირდა. კონკისტადორებმა გაძარცვეს სალოცავები, გადაწვეს პირამიდები. შემდეგ ისინი დასახლდნენ აქ და დაიწყეს ქალაქიში ეკლესიების შენება. ერთ-ერთი უკანასკნელი პატარა გორაზე აშენდა ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ნუგეშისმცემლის ეკლესია.
მაგრამ როგორც მოგვიანებით გაირკვა, ეს ამაღლებული ადგილი არ იყო უბრალო ბორცვი, როგორც ესპანელებმა ვარაუდობდნენ. ნიადაგისა და ბალახის ფენის ქვეშ არის უზარმაზარი უძველესი პირამიდა, რომლის სიგანე 450 მეტრია და სიმაღლე 66 მეტრი. ამ პირამიდის ფუძე 4-ჯერ აღემატება გიზას პირამიდისას, მიუხედავად იმისა, რომ ის მნიშვნელოვნად დაბალია, ვიდრე ეგვიპტური. მისი მოცულობის მიხედვით, იგი შევიდა გინესის რეკორდების წიგნში. თავისი არქიტექტურული სტილით იგი წააგავს ტეოტიუაკანის პირამიდებს. პირამიდა მიეძღვნა თეოტიუაკანში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე გაჩენილ კულტს - კეცალკოატლს, ანუ „ბუმბულიანი გველს"
კომპლექსი აშენდა დაახლოებით ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III საუკუნიდან VII საუკუნემდე. ვინ ააშენა, უცნობია. თუმცა, არსებობს საფუძველი იმის დასაჯერებლად, რომ ქალაქ ჩოლულას მოსახლეობა სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენელთა ნაზავი იყო. მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ადგილობრივი მოსახლეობა საკმაოდ მდიდარი ხალხისგან შედგებოდა. სახელი ტლაჩიუალტეპეტლი, რომელიც თარგმანში ნიშნავს "ადამიანის მიერ შექმნილ მთას", პირამიდას აქ მოსულმა აცტეკებმა მიენიჭეს.
დიდი ხნის განმავლობაში პირამიდა მიტოვებული იყო. ვინაიდან ის აგურისგანაა აგებული, რომელიც შედგებოდა თიხის, ქვიშისა და ჩალის ნარევისგან, ადგილობრივი ტროპიკული კლიმატის გამო სწრაფად დაიფარა ბალახითა და ხეებით. და მხოლოდ 1910 წელს მეცნიერებმა გაარკვიეს, რომ ქრისტიანული ეკლესია დგას უძველეს პირამიდაზე - როდესაც მათ დაიწყეს აქ ფსიქიურად დაავადებულთა კლინიკის მშენებლობა. იმ დროისთვის სტრუქტურა უკვე ძნელად შესამჩნევი იყო დიდი რაოდენობით მცენარეულობისა და მასზე მყოფი მიწის ზედპირის გამო.
ზოგიერთი მკვლევარი თვლის, რომ კომპლექსი რამდენიმე ეტაპად აშენდა: ყოველი მომდევნო ცივილიზაცია აუმჯობესებდა შენობას. ამავდროულად, მშენებლობის წინა ეტაპები არა მხოლოდ იყო დაცული, არამედ მიზანმიმართულად ხაზგასმული. გარე აგურები მიწით იყო დაფარული - ამ ფენის წყალობით, შენობის კედლებზე სხვადასხვა ნიმუშების აღბეჭდვა შეიძლებოდა. პირამიდის აყვავების პერიოდში მართლაც ნახადვით წითელი, შავი და ყვითელი მწერების უამრავ გამოსახულებას.
ახლა პირამიდა ღიაა საზოგადოებისთვის. აქ შეგიძლიათ გაიაროთ გრძელი გვირაბები, რომლებიც შეიქმნა მე-XX საუკუნის დასაწყისში. მაგრამ შემდგომი გათხრები და კვლევები აქ არ ტარდება, რადგან პირამიდის მწვერვალზე მდებარე ეკლესია აქტიური რელიგიური დაწესებულებაა.
