ი.სტალინი წიგნში "მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი" ვკითხულობთ: "კავკასიაში არიან მთელი რიგი ხალხები, რომელთაც პრიმიტიული კულტურა, განსაკუთრებული ენა აქვთ, მაგრამ მშობლიურ ლიტერატურას მოკლებულნი არიან... რა ვუყოთ ასეთ ხალხებს: მეგრელებს, აფხაზებს, აჭარლებს, სვანებს, ლეკებს და სხვა. რომლებიც სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობენ, მაგრამ თავიანთი ლიტერატურა კი არა აქვთ?

ნაციონალური საკითხი კავკასიაში შეიძლება გადაიჭრას მხოლოდ იმ მიმართულებით, რომ დაგვიანებული ერები და ხალხები უმაღლესი კულტურის საერთო კალაპოტში მოვაქციოთ."

საქართველოს კანონიერი ხელისუფლების დამხობის შემდეგ (1921 წელს) ბოლშევიკები შეეცადნენ ი.სტალინის პრინციპების მიხედვით დაეგეგმათ საქართველოს ენობრივი პოლიტიკა; შესაბამისად, აჭარელთა, ლაზთა, მეგრელთა და სვანთა შორის ეძებდნენ აქტივისტებს, რომლებიც იმუშავებდნენ კუთხური იდენტობის მიხედვით ახალი "ნაციის", კუთხური მეტყველების მიხედვით კი ახალი დამოუკიდებელი "ენის" აღიარებისთვის (ამ პოლიტიკის ერთ-ერთი შედეგი იყო ის, რომ თბილისში ჩატარებულ ერთ-ერთ პლენუმზე სვანეთის მკვიდრმა მოხსენება სვანურად წაიკითხა).

XX საუკუნის 20-იან წლებში ი.სტალინის (და ვ.ლენინის) მოსაზრებების სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციის ზუგდიდში ბოლშევიკებისგან მართული სამი ჯგუფი მოქმედებდა და სამივე სამეგრელოს ავტონომიის თემას აკავშირებდა "მეგრული ენის განვითარების" საკითხთან; კერძოდ, მიშო დადიანის ჯგუფი ითხოვდა სამეგრელოს ავტონომიას რუსეთის შემადგენლობაში და მეგრული ენის აღიარებას; გრიგოლ ახალაიას ჯგუფი – სამეგრელოს ავტონომიას საქართველოს შემადგენლობაში და მეგრული ენის აღიარებას; ისაკ ჟვანიას ჯგუფი სამეგრელოს "ობლასტს" საქართველოს შემადგენლობაში და მეგრული ენის აღიარებას.

XX საუკუნის 20-იან წლების მეორე ნახევარში დაიწყო გაზეთების გამოცემა მეგრულად; დაიწყო სკოლების ე.წ. მეგრულენოვანი სკოლების გახსნაც.

სავარაუდოდ ჩანს, ლავრენტი ბერიამ დაარწმუნა იოსებ სტალინი, რომ მეგრული სკოლების ამოქმედება და მეგრული გაზეთების გამოცემა შეცდომა იყო; ამის შედეგად უნდა მივიჩნიოთ ლ.ბერიას გადაწყვეტილება, სამეგრელოში მივლინებით (1932 წელს) გაეგზავნა ცნობილი ენათმეცნიერი, პროფესორი არნოლდ ჩიქობავა. მისი დასკვნა შედგებოდა ორი ძირითადი პუნქტისგან: 1. მეგრული არ არის დამოუკიდებელი ენა; იგი არის ზანური ენის დიალექტი; 2. დაუშვებელია მეგრულენოვანი სკოლებისა და გაზეთების არსებობა.

ოფიციალურად სწორედ არნოლს ჩიქობავას დასკვნის შემდეგ გაუქმდა სამეგრელოში მეგრული სკოლები და აღდგა დედაენაზე (ქართულად) სწავლება; შეწყდა ასევე მეგრულად გაზეთების ბეჭვდა და საქმისწარმოების მცდელობა. ამ ყოველივეს გამო ლენინურ-სტალინურ ავტონომიებად თუ "ობლასტებად" საქართველოს დანაწევრების მომხრე პირები არნოლდ ჩიქობავას ლანძღავდნენ და ვაიმეცნიერად და ვაიმეგრელად მოიხსენიებდნენ მას; სამაგალითოდ დავასახელებთ ენგურის ქაღალდის კომბინატის პარტკომის მდივნის, ტარასი შენგელიას მიერ დაწერილ "კოლექტიურ განცხადებას".

პარალელურად, ლ.ბერიას დაუპირისპირდნენ ცენტრიდან (კრემლიდან თუ თბილისიდან) მართული სეპარატისტული ჯგუფების გავლენიანი ლობისტები: ფ.მახარაძე, ალ.წულუკიძე, ს.ორჯონიკიძე, ა.გეგეჭკორი...(ეს დაპირისპირება რამდენიმე წლის შემდეგ ლ.ბერიას გამარჯვებით დასრულდა).

აქვე ავღნიშნავთ, რომ არც ლ.ბერიას (თუ არნოლდ ჩიქობავას) თვალსაზრისი იყო მისაღები ქართული მოწინავე საზოგადოებისთვის, ვინაიდან ამავე პერიოდში პეტრე ჭარაია, სილოვან ხუნდაძე, კონსტანტინე გამსახურდია, თედო სახოკია და სხვები, აგრძელებდნენ რა ნიკო დადიანის, გრიგოლ დადიანის, ამბროსი ხელაიას და სხვათა გზას, ამტკიცებდნენ, რომ მეგრული ქართული ენის დიალექტია. ისინი ცდილობდნენ შენარჩუნებულიყო ტრადიციული მიდგომა და მეგრულ-ლაზურ-სვანური არ გამოცხადებულიყო ე.წ. "უმწიგნობრო ენებად" (ი.სტალინის სქემის მიხედვით, სვანები, მეგრელები, ლაზები, აჭარლები... წერილობითი კულტურის არმქონე, უკულტურო, განუვითარებელ ხალხებად ცხადდებოდა).

დასახელებულმა საზოგადო მოღვაწეებმა კარგად იცოდნენ, რომ ქართველთა ენობრივი დანაწევრება რუსული საინფორმაციო პროპაგანდის ნაწილი იყო. ისინი სამეგრელოს ქართველობის აზრსაც გამოხატავდნენ. სტალინის რეჟიმის პირობებში შეუძლებელი აღმოჩნდა ქართველთა ერთი დედაენის თეორიის დაცვა; თუმცა, როგორც ავღნიშნეთ, ლ.ბერიას აქტიურობით არც ადგილობრივ კილოებზე შექმნილ სკოლებს გაეხსნათ გზა. სამართლიანობა მოითხოვს აღვნიშნოთ, რომ ლ.ბერია დაუპირისპირდა ი.სტალინის მიერ დეკლარირებულ ენობრივ-ეთნიკურ პოლიტიკას (სწორედ ი.სტალინის მხარდაჭერის იმედი ჰქონდათ მის მოწინააღმდეგეებს).

ლ.ბერიას მიერ იმხანად დაკავებულმა მოქნილმა შუალედურმა პოზიციამ და მისადმი სტალინის ნდობამ საქართველო გადაარჩინა ბოლშევიკური "ავტონომიის" სახით შექმნილი კიდევ ერთი ნაღმისგან.

რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, ლ.ბერია ი.სტალინის ე.წ. "ნაციონალურ" პოლიტიკას 5 წლის შემდეგაც შეეწინააღმდეგა და ამ შემთხვევაშიც თავისი გაიტანა; მოკლედ საკითხის ისტორიის შესახებ:

ი.სტალინის კონცეფციის შესაბამისად, 1926 წელს მეცნიერებათა აკადემიის კომისიამ დამოუკიდებელ ნაციებად წარმოადგინა: ქართველები, მეგრელები, ჭანები, სვანები და ბაცბები.

მეცნიერებათა აკადემიის ენისა და აზროვნების ინსტიტუტმა (საყოველთაო საკავშირო აღწერის დოკუმენტაციის მომზადებასთან დაკავშირებით) 1937 წელს უფრო დაანაწევრა ქართველი ერი; მისი კვალიფიკაცია ასე გამოიყურებოდა: ქართველები, მეგრელები, ლაზები, სვანები, ბაცბები და აჭარლები.

მეცნიერებათა აკადემიის ანთროპოლოგიის ინსტიტუტმა ამავე წელს (1937) მთავრობას შესთავაზა მესამე კვალიფიკაცია: ქართველები (მეგრელები, ლაზები, სვანები, ბაცბები) და აჭარლები. სწორედ ეს უკანასკნელი დაედო საფუძვლად მეცნიერებათა აკადემიის მიერ მომზადებულ "ეროვნებათა ლექსიკონს" (Словарь национальностей).

1937 წელს ლ.ბერია (იმხანად საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცკ პირველი მდივანი) კრიტიკულად მიმოიხილავს მეცნიერებათა აკადემიის მიერ ქართველი ერის დანაწევრების საბჭოურ ისტორიას და ი.სტალინს თხოვს:

"აჭარლები ისეთივე ქართველები არიან, როგორიც სხვა კუთხის ქართველები... გთხოვთ, სსრკ გოსპლანს მისცეთ მითითება, გაასწოროს საქართველოს ეროვნების არასწორი კვალიფიკაცია და აჭარლები ჩართოს ქართველი ერის შემადგენლობაში" (Партархив Грузинского филиала ИМЛ при ЦК КПСС, фонд N14, дело 3 152, Опис. N11, Коробка N18).

აშკარაა, რომ ლ.ბერია ღიად ეწინააღმდეგება ი.სტალინის მიერ არაერთგზის გამოქვეყნებულ კვალიფიკაციებს (რომელსაც მიჰყვებოდა მეცნიერებათა აკადემიის თითქმის ყველა ინსტიტუტი). მეტიც, მათ, ვინც ქართველ ერს ანაწევრებს, ლ.ბერია უწოდებს ველიკოდერჟავული სულით შეპყრობილთ. ძნელი სათქმელია, ლ.ბერიას ამგვარი შეფასებები თუ კვალიფიკაციები წინასწარ იყო თუ არა შეთანხმებული ი.სტალინთან.

იმედია, თანამედროვე საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო შეძლებს საქართველოს ყველა მოქალაქემდე მიიტანოს ობიექტური ენობრივ-ეთნიკური და პოლიტიკური ისტორია, რაც ხელს შეუწყობს ქართველთა ერთიანი ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი ცნობიერების სტაბილურობას; ასევე, იმედია, საბჭოთა აკადემიის მემკვიდრე საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ენის, ლიტერატურისა და ხელოვნების სამეცნიერო განყოფილება დროულად გათავისუფლდება საბჭოური იდეოლოგემებისგან და ენობრივი პოლიტიკის დაგეგმვის პროცესში დაიკავებს მეცნიერულ და ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ პოზიციას.

დღეს საქართველოს დიდი გეოპოლიტიკური დაპირისპირებების ეპიცენტრშია; შესაბამისად, არსებითია იმის გააზრება, რომ ენობრივ-ეთნიკურად ქართველთა ხელოვნური დაცალკევება არის მოკლე გზა ქართველი ეთნოსის დეზინტეგრაციისა. ისტორიის გათვალისწინებით, იოლია მიხვედრა რომ საქართველოში თუკი განვითარდება გარედან მართული ახალი ე.წ. ეთნოკულტურული რყევები, რუსეთის იმპერიული ძალები იოლად შეძლებენ საქართველოს შემდგომ ტერიტორიულ დანაწევრებას; მაგალითად რუსეთის "იმპერიის" მესვეურნი ღიად აცხადებენ, რომ მათი მიზანია საქართველოს საბოლოო დაშლა, განაპირა რეგიონების საბოლოო ანექსია და ცენტრალურ კავკასიაში გეოპოლიტიკური კონტროლის აღდგენა.

ვფიქრობთ, ეროვნული ხელისუფლების პირობებში საქართველოს თავს ვერავინ მოახვევს სტალინისებრ საინფორმაციო დივერსიებს, ვინაიდან დღეს მაინც არის შესაძლებლობა, ქართველური ენობრივი სამყაროს კვალიფიკაცია მოხდეს ისტორიული რეალობისა და თანამედროვე ტერმინოლოგიური მიდგომების საფუძველზე. ასეთ შემთხვევაში საქართველოს მოსახლეობაში იმპერიული ძალები დასაყრდენს ვეღარ მოუძებნიან ახალ თადა აშორდიას, მიშო დადიანსა თუ ისაკ ჟვანიას (არადა, ამჟამად სამეგრელოში აშკარად შეინიშნება მეზობელი იმპერიისგან მართული ძალების გააქტიურება). რუსეთის "იმპერიისგან" წამოსული საინფორმაციო იერიშების მოსაგერიებლად მიმდინარე ეტაპზე აუცილებელია სწორი ენობრივი პოლიტიკის შემუშავება; წინააღმდეგ შემთხვევაში საქართველო თავიდან ვერ აიცილებს ცუდ პერსპექტივას.

წყარო: ავტორი თამარ ბელქანია.