უშუალოდ გალობის წინ საკვების მიღება ხშირად პრობლემების წყაროა. განსაკუთრებით უნდა ვერიდოთ მზესუმზირას, ნაყინს, საღეჭ რეზინას, ცხარე საკვებს, გაზიან წყალს. ჩამოთვლილებს სხვადასხვა დამაბრკოლებელი შედეგები მოსდევს გალობისათვის. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ალკოჰოლიანი სასმელები. საზოგადოდ, ალკოჰოლი იოგებზე (ბგერის წარმომქმნელ კუნთებზე) უარყოფით ზეგავლენას ახდენს, თუმცა მცირე რაოდენობით იგი მომღერალზე გამამხნევებელ, მატონიზირებელ გავლენას ახდენს. ზოგიერთ მომღერალს, ინდივიდუალურად, დადებით ეფექტს აძლევს მოთბო შავი ღვინო, ლუდი. მაგრამ, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ საზოგადოდ, ხმაზე ზემოქმედების გარდა, ალკოჰოლური სასმელი ანელებს რეაქციას და ასუსტებს თვითკონტროლს.
მღერის წინ, სასურველია, მგალობელმა გაიმღეროს. რეკომენდირებულია გამების მღერა - აღმავალი ბგერების ხანგრძლივი გამღერება - ახალი სუნთქვის აღებამდე. ამ შემთხვევაში მეტი მნიშვნელობა აქვს ინტონაციის სისუფთავეს, ვიდრე მღერის დინამიკას. გამების მღერა (ჩუმადაც) შესაძლებელია ისეთი გარემოების დროსაც, როდესაც სხეული მოძრაობს: სიარულისას, ტრანსპორტში ყოფნისას. ამ დროს ძირითადი ყურადღება უნდა მივაქციოთ ბგერის ერთ სიმაღლეზე შენარჩუნებას. გამების გარდა, კარგია, თუ მოვსინჯავთ მოძრავი ბგერებისგან შედგენილ ფრაზებს, აგრეთვე - მაღალ და დაბალ ბგერებს. თუ გამღერების საშუალება არ არის, შესაძლებელია ძალდაუტანებელი კითხვა ან ლაპარაკი. ხმა იმ კონდიციამდე მაინც უნდა მივიყვანოთ, რომ გალობის დაწყებისას ჩახველება არ მოგვიწიოს.
უნდა დავუკვირდეთ ჩვენი ხმის მზადყოფნას. თუ ვატყობთ, რომ ხმა ნაკლებადაა მზად მღერისთვის, ნაკლები ინტენსივობის, ძალდაუტანებელი სუნთქვა უნდა მივაწოდოთ ყელს.
ხმისათვის სუნთქვის მიწოდებისას უნდა ვეცადოთ, უპირატესად ჩვენი ფილტვების ქვედა, მუცლისმიერი - დიაფრაგმის ნაწილი გამოვიყენოთ. ეს უკანასკნელი ბევრად უფრო ტევადი და მძლავრი “საბერველია”, ვიდრე ფილტვების, მკერდის არეალში მდებარე ნაწილი. მაგრამ ფილტვების უკიდურესად გავსება ჩასუნთქული ჰაერით არ ღირს, რადგან ამ დროს ზედმეტი ენერგია იხარჯება ჰაერის ამ მასის შენარჩუნებაზე. ზედმეტი ჰაერის ან მკერდისმიერი არასასურველი ჩასუნთქვის მანიშნებელია მხრების წამოწევა.
მგალობლის დგომა სიმღერისას, მხოლოდ კრძალულების გამოხატულება არ არის. ადამიანი უკედ მღერის, როდესაც დგას. ხმაზე ცუდად მოქმედებს მღერისას თავის - ნიკაპის ზევით აწევა. სასურველია, მღერისას პირი გაღებული იყოს ისეთივე დონეზე, როგორც ლაპარაკის დროს - ბუნებრივად.
ბგერათწარმოქმნა უნდა იყოს უდანაკარგო - მაგალითად, უნდა ვერიდოთ, მივეჩვიოთ, ახალი ბგერის ჰ-თი აღებას. გარდა ჰაერის კარგვისა, ეს მეთოდი ბგერასაც აგვიანებს და ინტონაციის სისუფთავეზეც მოქმედებს. ვეცადოთ, ხმამ ახალი საფეხურის ბგერის აღებისას რყევა არ განიცადოს, განსაკუთრებით - თანხმოვნით დაწყებული მარცვლისას.
იმერულ-გურული საგალობლების შესრულებისას ხშირად იტაცებთ ბგერის გურული სიმღერისათვის დამახასიათებელი ჩამოქნევით “აღება”, რაც ამ სკოლის გალობის შეუჩვეველთა გაღიზიანებას იწვევს და ასეთ მანერას დაცინვით “კრიმანჭულს” უწოდებენ(ცხადია, კრიმანჭული სულ სხვა რამ არის). მაგრამ “ტრიოს” შემადგენლობით მღერისას ასეთი “ჩამოქნევით” ბგერის აღების სრულმა უარყოფამ შესაძლოა, საკუთრივ გურული გალობა გააუფერულოს კიდეც. ბგერის სხვადასხვა წინმსწრები ბგერებითა და მცირე ხანგრძლიობის “ხვეულებით” შემკობა ბერძნულ - ბიზანტიური გალობებისთვისაც საკმაოდ დამახასიათებელია. ბუნებრივია, რომ დროთა განმავლობაში მღერის პროფესიულმა მანერამ ორიგინალური საშემსრულებლო მანერა შეიმუშაოს. არც ისაა გამორიცხული, რომ ბგერის აღების ეს მეთოდი სწორედ საგალობლიდან დამკვიდრდა გურულ ხალხურ სიმღერაში (ამის ერთ-ერთ დასტურად შეიძლება, გამოდგეს ის ფაქტიც, რომ გურიის ეთნიკურად იდენტურ აჭარაში, სადაც გალობის ტრადიცია დაიკარგა, ბგერის ასეთი “ჩამოქნევით” აღება თითქმის არ გვხვდება). ცხადია, თითო ხმის რამდენიმე მგალობლის მიერ შესრულებისას ბგერის ამგვარ ჩამოქნევას უნდა ვერიდოთ.
მღერისას უნდა ვეცადოთ, ჰაერის ნაკადი მთლიანად ხარისხიან ბგერით ნაკადად ვაქციოთ. ვისწავლოთ მოვძებნოთ ჩვენი სახმო აპარატის ისეთი პოზიცია, რომლის მეშვეობითაც ჰაერის ეკონომიური მიწოდებით მივიღებთ მჟღერ ხმას, მაგრამ, ამავე დროს, სადასა და ბუნებრივს - ეს თვისებები ქრისტიანული ესთეტიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი თავისებურებაა. ვერიდოთ ზედმეტად ღია, წინწამოწეულ და მოხურულ, ხორხისკენ შეწეულ ბგერას. განსაკუთრებით - ამ უკანასკნელს, რადგან ამ შემთხვევაში ტრადიციული ევროპული აკადემიური მღერის მანერის ეფექტს ვიღებთ, რაც გალობას ერთგვარი ხელოვნურობის ბეჭედს ასვამს. ასეთ შთაბეჭდილებას ხშირად აძლიერებს ვიბრატოს ტექნიკაც - “ხმის კანკალიც” - რომელიც უმეტესად ხელოვნურად - მაღალ ხმაზე მღერისას უყალიბდებათ.
ხმის დინამიური და აგოგიური ეფექტები - სიძლიერის ცვლა, შენელება-აჩქარება, ზემონახსენებ ვიბრატოსთან ერტად გალობაში ისეთსავე ეფექტს ქმნის, როგორსაც - მართლმადიდებლური ხატისადმი რეალისტური სივრცობრიობის, ქანდაკების თვისებების მინიჭება, რაც მიუღებელია.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ჩვენი სახმო აპარატის ზედმეტი თვითკონტროლიც მავნებელია. ბგერით იოგებს ნაკლები ყურადღება უნდა მივაქციოთ. საზოგადოდ, ვიგალობოთ ძალდაუტანებლად.
გალობისას ყურადღება უნდა მივცაქციოთ ხმოვანი ბგერების წარმოთქმას. ერთ სიმაღლეზე ტექსტის წარმოთქმისას უნდა ვეცადოთ, ხმის სიმაღლე არ შეიცვალოს. განსაკუთრებით უნდა ვერიდოთ ხმოვანი “ა”-ს შემცველი მარცვლების ამაღლებულ ნოტებზე აქცენტირებას, რაც მუსიკალური ქსოვილიდან უხეშად “გამოვარდნილ” ბგერას წარმოშობს.
ქართულ გალობაში ხშირია ცალკეულ ბგერაზე თანხმოვნის გამღერება. მაგრამ ასეთი გამღერება არასდროს არ გვხვდება ფრაზის დასრულებისას. შეასბამისად, ფრაზა გამღერებული თანხმოვნით არ უნდა დავამთავროთ. ამასთან, ბოლო თანხმოვანი ხაზგასმით არ უნდა წარმოვთქვათ.
თამაზ გაბისონია
ჟურნალი ქართული გალობა, N4, დეკემბერი 2006 წ.
