საქართველოში პარტიების საარჩევნო პროცესში (მათ შორის წინაასარჩევნო კამპანიაში) მონაწილეობის საკანონმდებლო შესაძლებლობები და პარტიათა თანასწორობის პრინციპთან მისი ურთიერთმიმართება

უპირველეს ყოვლისა, მინდა აღვნიშნო, რომ დემოკრატიული სახელმწიფოს პირობებში, პარტიის შექმნა არ წარმოადგენს თვითმიზანს, არამედ პარტია გახლავთ მოქალაქეების გავლენის მთავარი ინსტრუმენტი პოლიტიკაზე, რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზებასაც .

ზემოაღნიშნული ძირითადი საკითხიდან გამომდინარე, უპრიანი იქნება, განვიხილოთ “თანამედროვე პარტიული ცხოვრების“ სხვადასხვა ასპექტი და ვიმსჯელოთ თითოეულ სეგმენტზე... ამ შემთხვევაში, ესენია: პარტიების საარჩევნო პროცესში მონაწილეობის შესაძლებლობები (წინასაარჩევნო კამპანია), ასევე, პარტიათა თანასწორობის პრინციპი და ბოლოს კი, მოცემულ საკითხთა ურთიერთმიმართებაზეც გავამახვილებთ ყურადღებას... ამასთან ერთად, შუალედურ და დასკვნით ნაწილში შემოგთავაზებთ გარკვეულ რეკომენდაციებს, რომლებიც საკანონმდებლო რეგულაციების ცვლილებასთან ან დახვეწასთან მოდის კავშირში.

როგორც პროფესორი ირაკლი კობახიძე, მიუთითებს: საქართველოში მოქმედებს სამი სხვადასხვა დონის საჯარო წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელთა არჩევა განსხვავებული საარჩევნო სისტემების საფუძველზე ხორციელდება:

საპარლამენტო არჩევნები. საქართველოში საპარლამენტო არჩევნები ტარდება 4 წელიწადში ერთხელ. საქართველოს პარლამენტი აირჩევა საყოველთაო, თანასწორ და პირდაპირ არჩევნებში, ფარული კენჭისყრით. პარლამენტის 150 წევრიდან 75 წევრი აირჩევა პროპორციული, ხოლო 75 წევრი – მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე.

პროპორციული სისტემის საფუძველზე ჩატარებულ საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო სიების წარდგენის ექსკლუზიური უფლებით სარგებლობენ კანონით დადგენილი წესით რეგისტრირებული პოლიტიკური პარტიები და პოლიტიკური პარტიების საარჩევნო ბლოკები.

საქართველოს პარლამენტის არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მისაღებად, პარტია გადის საარჩევნო რეგისტრაციას საქართველოს ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში. რეგისტრაციის მიზნით, პარტია მისი ხელმძღვანელი პირის (პირების) მიერ ხელმოწერილი განცხადებით მიმართავს საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარეს. ამასთან, პარტია, რომელსაც არ ჰყავს წარმომადგენელი საქართველოს პარლამენტში, ვალდებულია ცესკოს წარუდგინოს საქართველოს პარლამენტის არჩევნებში პარტიის მონაწილეობის მხარდამჭერი სულ ცოტა 30 000 ამომრჩევლის სია. ცესკო და ცესკოს თავმჯდომარე ამოწმებენ პარტიის მიერ წარდგენილი სარეგისტრაციო დოკუმენტების მხოლოდ ფორმალურ შესაბამისობას საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებთან, რის საფუძველზეც იღებენ გადაწყვეტილებას პარტიის რეგისტრაციის ან პარტიისთვის რეგისტრაციაზე უარის თქმის თაობაზე.

ცესკოს თავმჯდომარის მიერ რეგისტრირებულ პარტიებს უფლება აქვთ შექმნან საარჩევნო ბლოკები. საარჩევნო ბლოკი საჭიროებს დამატებით რეგისტრაციას ცესკოს თავმჯდომარის მიერ. ამასთან, პარტიას, რომელმაც გაიარა საარჩევნო რეგისტრაცია, უფლება აქვს, საარჩევნო ბლოკების რეგისტრაციის ვადის ამოწურვამდე შევიდეს უკვე რეგისტრირებულ საარჩევნო ბლოკში. საქართველოს პარლამენტის წევრთა მანდატები მიეკუთვნება მხოლოდ იმ პარტიულ სიას, რომელმაც მიიღო არჩევნებში მონაწილეთა ხმების არანაკლებ 5%-ისა. (ჯერ კიდევ დღეს მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად)

საქართველოს პარლამენტის მაჟორიტარი წევრების ასარჩევად, საქართველოს მასშტაბით იქმნება 75 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი. მაჟორიტარულ არჩევნებში პარლამენტის წევრობის კანდიდატების წარდგენის უფლება აქვს:

ა) არჩევნებში დამოუკიდებლად მონაწილე პარტიას;

ბ) არჩევნებში მონაწილე საარჩევნო ბლოკს.

საარჩევნო ოლქში არჩეულად ჩაითვლება კანდიდატი, რომელმაც მიიღო სხვებზე მეტი ხმა, მაგრამ არანაკლებ არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ხმების 30%-ისა. თუ არჩევნების პირველ ტურში საქართველოს პარლამენტის წევრი ვერ აირჩა, ცესკო პირველი ტურის შედეგების დამტკიცებასთან ერთად ნიშნავს არჩევნების მეორე ტურს, რომელშიც მონაწილეობს საუკეთესო შედეგის მქონე ორი კანდიდატი. არჩევნების მეორე ტურში არჩეულად ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელიც მეტ ხმას მიიღებს. თუ ორზე მეტ კანდიდატს ერთნაირი საუკეთესო შედეგი აღმოაჩნდა, არჩეულად ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელმაც პირველ ტურში ხმათა მეტი რაოდენობა მიიღო, ხოლო თუ ეს რაოდენობებიც ტოლი აღმოჩნდა, იმართება ხელახალი არჩევნები.

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნები. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო შედგება 4 წლის ვადით პროპორციული წესით არჩეული 12 და მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით არჩეული 6 დეპუტატისაგან. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო აირჩევა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების მიერ, საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი არჩევნების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით.

ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების არჩევნები. ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების – საკრებულოების არჩევნები ტარდება 4 წელიწადში ერთხელ. არჩევნები ტარდება შერეული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე.

მუნიციპალიტეტის საკრებულო შედგება პროპორციული სისტემის საფუძველზე არჩეული 10 წევრისა და შესაბამის ტერიტორიაზე არსებული ყველა თემიდან და ქალაქიდან მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე არჩეული თითო წევრისაგან.

თვითმმართველი ქალაქის საკრებულო შედგება მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე არჩეული 5 წევრისა და პროპორციული სისტემის საფუძველზე არჩეული 10 წევრისგან.

ქ. თბილისის საკრებულო შედგება მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე არჩეული 25 წევრისა და მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე არჩეული 12 წევრისგან.

საკრებულოს არჩევნებში საარჩევნო სიების წარდგენის ექსკლუზიური უფლებით სარგებლობენ პოლიტიკური პარტიები და პარტიების საარჩევნო ბლოკები, ხოლო მაჟორიტარი კანდიდატების წარდგენის უფლება აქვს აგრეთვე ამომრჩეველთა არანაკლებ 5-კაციან საინიციატივო ჯგუფს.

საარჩევნო კანონმდებლობის საერთო შეფასება პარტიების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტატუსისა და როლის თვალსაზრისით. საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოების არჩევნებში საარჩევნო სიების წარდგენის ექსკლუზიური უფლების პოლიტიკური პარტიებისთვის მიკუთვნებით ქართველი კანონმდებელი აღიარებს ამ უკანასკნელთა განსაკუთრებულ როლსა და მნიშვნელობას ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. თუმცა, მეორე მხრივ, სამართლებრივი აქტების საერთო ანალიზი გვაიძულებს ხაზი გავუსვათ სამწუხარო გარემოებას, რომ საარჩევნო კანონმდებლობა ძალზე სუსტად უზრუნველყოფს ქვეყანაში ქმედითი პარტიულ-პოლიტიკური კონკურენციის განვითარებას. საქართველოში მოქმედი საარჩევნო სისტემები არ არის მოწოდებული, ხელი შეუწყოს სტაბილური და ინსტიტუციონალიზებული პარტიული სისტემის ჩამოყალიბებას.

აქვე უნდა ვახსონოთ - ბლოკები, ამიტომაც ლოგიკური იქნება, შევეხოთ პარტიების თანასწორობის პრინციპს.

პარტიების თანასწორობის პრინციპის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკურ-სამართლებრივი მიზანია - პარტიულ-პოლიტიკურ კონკურენციაში გარკვეული ლოგიკა შეიტანოს და შესაბამისად, მას სისტემური ხასიათი შესძინოს. პარტიებისა და საარჩევნო ბლოკების თანასწორი პრივილეგირება აღნიშნული მიზნის მიღწევას, ბუნებრივია, გარკვეულ წინააღმდეგობას უქმნის. სამართალ-პოლიტიკური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილია, პარტია კანონმდებლობით პოლიტიკური კონკურენციის ერთადერთ სუბიექტად იყოს განხილული; ავტორის აზრით, აღნიშნული მოთხოვნის რეალიზების საუკეთესო საშუალება საარჩევნო კანონმდებლობიდან საარჩევნო ბლოკის ინსტიტუტის ამოღება გახლავთ.

მართლაც, მოცემულ დასკვნას დამატებითი განამტკიცებს ის ფაქტიც, რომ დროებითი საარჩევნო ბლოკების შექმნის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლება ამცირებს პარტიების მოტივაციას, სხვა პარტიებთან მყარ ორგანიზაციულ საწყისებზე გაერთიანდნენ. ცხადია, ეს ხელს უწყობს პარტიული სისტემის უკიდურესად დანაწევრებული მდგომარეობის შენარჩუნებას და ქმნის სერიოზულ საფრთხეს საქართველოში ინსტიტუციონალიზებული პარტიული სისტემის ჩამოყალიბებისათვის.პარტიების თანასწორობის პრინციპი - საკმაოდ ფართო ცნებაა და იგი ეხება არაერთ ასპექტს, მათ შორისაა კომერციული პოლიტიკური რეკლამის საკითხიც; საქართველოს კანონმდებლობა პოლიტიკურ პარტიებს ანიჭებს უფლებას, საარჩევნო კამპანია კომერციული პოლიტიკური რეკლამის დახმარებით წარმართონ. კანონმდებლის აღნიშნული გადაწყვეტილების შეფასებისას, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ მთელ რიგ ფაქტორებზე, რომლებიც კომერციული პოლიტიკური რეკლამის მიზანშეწონილობის წინააღმდეგ მეტყველებს: ტოტალურ კომერციულ საარჩევნო კამპანიას შეუძლია სპონტანური პოლიტიკური წარმატებისკენ გზა გაუხსნას პოლიტიკური პროცესის დებიუტანტებსაც კი, თუ მათ ზურგს მდიდარი ფინანსური რესურსები უმაგრებს. აქედან გამომდინარე, საარჩევნო კამპანიის ზედმეტი კომერციალიზაცია, ზოგადად, პოლიტიკური სისტემის სტაბილურობის შემაფერხებელ მოვლენად უნდა შევაფასოთ; ამასთან, კომერციული პოლიტიკური რეკლამა ხელს უშლის დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი ნების ჩამოყალიბების პროცესს. ფასიანი საარჩევნო კამპანიის წარმოებისას, გადამწყვეტ როლს ასრულებს არა აგიტაციის შინაარსი, არამედ სატელევიზიო ეთერში საარჩევნო სუბიექტის გამოჩენის სიხშირე. საარჩევნო სუბიექტი სარეკლამო კლიპების საშუალებით ამომრჩეველთან ამყარებს არსებითად “უშინაარსო” კომუნიკაციას, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის მის შესაძლებლობას, ელექტორატის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებაზე შეუსაბამოდ დიდი ზეგავლენა მოახდინოს. მასშტაბური სარეკლამო კამპანია მაყურებელს აიძულებს, იმოქმედოს არა საკუთარი ნების შესაბამისად, არამედ იმ ინსტიქტების საფუძველზე, რომლებსაც მასში რეკლამა აღძრავს; გარდა ამისა, კომერციული პოლიტიკური რეკლამა დამატებით წაახალისებს იმ განწყობას, რომ ფული პოლიტიკაში შეუსაბამოდ დიდ როლს თამაშობს. როგორც ხედავთ, კომერციულ პოლიტიკურ რეკლამას ახლავს მკვეთრი ნეგატიური გამოვლინებები, სწორედ ამიტომაც, საზღვარგარეთის მთელი რიგი ქვეყნების კანონმდებლები მკაცრად ზღუდავენ საარჩევნო სუბიექტების უფლებას, წინასაარჩევნო კამპანია ფასიანი რეკლამის საშუალებით აწარმოონ.

მე ვფიქრობ, უპრიანი იქნებოდა, მომხდარიყო ფასიანი პოლიტიკური რეკლამის

შემზღუდავი ნორმების რეცეფცია ქართულ რეალობაშიც.

ჩვენ ფაქტობრივად, გავაკეთეთ ზოგადი შეფასება პოლიტიკურ რეკლამების დატვირტთვასთან დაკავშირებით, მაგრამ, საინტერესოა უფრო დეტალური საკანონმდებლო ანალიზიც, რასაც ქვემოთ შემოგთავაზებთ, მაანმდე კი უკეთ ჩავწვდეთ წინასაარჩევნო კამპანიის არსს: წინასაარჩევნო კამპანია - ესაა კანონმდებლობით დადგენილ დროის შუალედში განხორციელებული კოორდინირებული, მიზანმიმართული საჯარო ღონისძიებების სისტემა, რომლის მიზანიცაა კანდიდატის მხარდამჭერთა მობილიზება და არჩევნებში მისი გამარჯვების უზრუნველყოფა. თუმცა, დღეს კამპანიის ჩატარება, გარკვეულწილად, მარკეტინგული მოვლენაა, განუწყვეტელი პროცესი, რომელშიც გათვალისწინებულია მასმედიის, ორგანიზაციების რეაქცია და ამომრჩეველთა აზრი. არსებობენ ამომრჩეველთა სეგმენტები, რომელთა მიერ გადაწყვეტილებების მიღებაზე გავლენას ახდენს სწორედ წინასაარჩევნო კამპანიის ჩატარების პერიოდი, რომელიც უშუალოდ წინ უძღვის არჩევნებს, ამიტომ თითოეული პოლიტიკური პარტიისთვის ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი პროცესია.

წინასაარჩევნო კამპანია შეიძლება განხორციელდეს ისეთი მექანიზმების გამოყენებით, როგორებიცაა: ბეჭვდითი სააგიტაციო მასალის გავრცელება, მასობრივი ღონისძიებები - კრებები და შეხვედრები ამომრჩეველთან, საჯარო დებატები და დისკუსიები, შეხვედრები, მანიფესტაციები და სხვა.

ამომრჩეველთა შემოვლა სახლებში ე.წ. კარდაკარი ქართული წინასაარჩევნო კამპანიის განუყოფელი ნაწილია, პრინციპში ეს ის პერიოდია, როცა ხალხით და მათი პრობლემებით ინტერესდებიან. თუმცა, სამწუხარო რეალობაა, რომ არჩევნების შემდგომ აღარავინ ინტერესდება მოსახლეობით. ამომრჩეველს თავისი პრობლემების გამოთქმის საშუალება ოთხ წელიწადში ერთხელ ეძლევა და ისიც საეჭვოა რამდენად იქნება მათი აზრი გათვალისწინებული.

“საქართველოს საარჩევნო კოდექსის” თანახმად, საერთო მაუწყებელი, აგრეთვე სხვა მაუწყებელი, რომელიც საკუთარ ეთერში განათავსებს წინასაარჩევნო რეკლამას, ვალდებულია უსასყიდლოდ და არადისკრიმინაციულად გამოყოს საეთერო დრო ყოველ 3 საათში 90 წამის ოდენობით თითოეული კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტისათვის. საზოგადოებრივი მაუწყებელი, აგრეთვე სათემო მაუწყებელი, რომელიც საკუთარ ეთერში განათავსებს წინასაარჩევნო რეკლამას, ვალდებულია საკუთარ ეთერში განათავსოს წინასაარჩევნო რეკლამა ყოველ საათში 60 წამის ოდენობით თითოეული კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტისათვის.

მაუწყებლის ვალდებულებები საეთერო დროის თანაბრად განაწილების, დებატებში მონაწილეობისას ერთნაირი პირობების შექმნისა და საარჩევნო რეკლამისათვის თანაბარი პირობების დადგენის შესახებ ვრცელდება მხოლოდ იმ საარჩევნო სუბიექტების მიმართ, რომლებიც “საქართველოს საარჩევნო კოდექსით” ან “საქართველოს საარჩევნო კოდექსის” საფუძველზე – მაუწყებლის შეხედულებით ე.წ. კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტებად არიან მიჩნეული.

საარჩევნო სუბიექტებს შორის საეთერო დროის განაწილებისას, მაუწყებელი ვალდებულია კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტად აღიაროს პოლიტიკური პარტია ან ბლოკი: ა) რომელიც საქართველოს პარლამენტში წარმოდგენილია ფრაქციით (თუ საპარლამენტო ფრაქცია შედგება რამდენიმე პარტიის წარმომადგენლებისაგან და შესაბამისი სუბიექტები არჩევნებში დამოუკიდებლად მონაწილეობას გადაწყვეტენ, მათზე არ გავრცელდება მოცემული პრივილეგია ); ბ) რომელმაც უკანასკნელ საყოველთაო არჩევნებში პროპორციული სისტემის საფუძველზე მიიღო საქართველოს ამომრჩეველთა ხმების არანაკლებ 4%-ისა.

გარდა ამისა, მაუწყებელი უფლებამოსილია კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტად აღიაროს პოლიტიკური პარტია, რომელიც საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევების თანახმად, არჩევნების წელს ჩატარებული არანაკლებ 5 გამოკითხვის ან არჩევნებამდე ერთი თვის განმავლობაში ჩატარებული კვლევის შედეგების შესაბამისად, სარგებლობს ამომრჩეველთა არანაკლებ 4%-ის მხარდაჭერით. რაც შეეხება ადგილობრივ მაუწყებელს, იგი ვალდებულია კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტად აღიაროს პოლიტიკური პარტია ან ბლოკი: ა) რომელიც აკმაყოფილებს ზემოაღნიშნულ მოთხოვნებს; ბ) რომლის კანდიდატმა (კანდიდატებმა) მისი მომსახურების ზონაში შემავალ მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქში ბოლო საპარლამენტო არჩევნებში გაიმარჯვა, მეორე ტურში გავიდა ან მიიღო ხმების არანაკლებ 25%-ისა; გ) რომელმაც ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს არჩევნებში მიიღო ხმების არანაკლებ 25%-ისა.

გარდა ამისა, ადგილობრივი მაუწყებელი უფლებამოსილია კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტად აღიაროს პოლიტიკური პარტია, რომელიც მისი მომსახურების ზონაში შემავალ ტერიტორიაზე ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევების თანახმად, არჩევნების წელს ჩატარებული არანაკლებ ზედიზედ 4 კვლევის შედეგების შესაბამისად, სარგებლობს ამომრჩეველთა არანაკლებ 25%-ის მხარდაჭერით.

“საქართველოს საარჩევნო კოდექსის” მე-731 მუხლის მე-8 ნაწილი ადგენს საზოგადოებრივი აზრის კვლევის საიმედოობის საკმაოდ მკაცრ კრიტერიუმებს, რაც კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტების განსაზღვრისას საინფორმაციო საშუალებების თვითნებობის საფრთხის თავიდან აცილებას ისახავს მიზნად. კერძოდ, კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტების გამოვლენის მიზნით ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევა უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ მოთხოვნებს: ა) უნდა ეფუძნებოდეს წარმომადგენლობითი შემთხვევითი შერჩევის აღიარებულ მეცნიერულ მეთოდოლოგიას, რომელიც უზრუნველყოფს შედეგების არანაკლებ 95%-იან საიმედოობას და რომლის ცდომილების ფარგლები 3%-ს არ აღემატება; ბ) უნდა გამოქვეყნდეს საზოგადოებრივი აზრის კვლევის მეთოდოლოგიის საიმედოობისა და შედეგების ობიექტურობის გადამოწმების შემდეგ; გ) იმავე ან სხვა შესადარებელი საზოგადოებრივი აზრის კვლევის შედეგებში მნიშვნელოვანი განსხვავებების ან ცვლილებების არსებობისას, შესაძლებელი უნდა იყოს ამ განსხვავებების ან ცვლილებების დამაჯერებელი მეცნიერული ახსნა; დ) არ უნდა წარმოადგენდეს საზოგადოებრივი აზრით მანიპულირებას ან თანხის მოზიდვის საშუალებას, არ უნდა იქნეს ჩატარებული ტელეფონის, ფოსტის ან/და ინტერნეტის მეშვეობით; ე) უნდა ეფუძნებოდეს გამჭვირვალე მეთოდოლოგიას, რომელიც იძლევა შედეგების დამოუკიდებელი გადამოწმების შესაძლებლობას.

გარდა ამისა, საზოგადოებრივი კვლევის შედეგების გამოქვეყნებისას სავალდებულოა მიეთითოს: ა) ორგანიზაცია, რომელმაც ჩაატარა საზოგადოებრივი აზრის კვლევა; ბ) საზოგადოებრივი აზრის კვლევის დამკვეთი ან დამფინანსებელი; გ) კვლევაში გამოყენებული კითხვების ზუსტი ფორმულირება და მიმდევრობა; დ) საველე კვლევის ჩატარების დრო; ე) გამოკითხულთა რაოდენობა და შერჩევის მეთოდი; ვ) რა არეალში ან რა კატეგორიის ადამიანებში ჩატარდა შერჩევა; ზ) ეფუძნება თუ არა კვლევა ყველა გამოკითხულის აზრს; თ) იმ რესპონდენტთა რაოდენობა, რომლებმაც უარი განაცხადეს კვლევაში მონაწილეობაზე, არ გასცეს კითხვას პასუხი ან რომელთა გამოკითხვაც ვერ მოხერხდა; ი) შერჩევის ზომა; კ) ცდომილების ფარგლები; ლ) ინფორმაცია სხვა ნებისმიერი ფაქტორის შესახებ, რომელმაც, შესაძლოა, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა შედეგებზე.

საზოგადოებრივ მაუწყებელს ეკისრება ვალდებულება, გარდა კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტებისა, წინასაარჩევნო რეკლამის განთავსების მიზნით, უფასო საეთერო დრო გამოუყოს ყველა სხვა პარტიასა და საარჩევნო ბლოკსაც. აღნიშნული დრო ე.წ. არა-კვალიფიციურ საარჩევნო სუბიექტებს შორის ნაწილდება თანაბრად. კოდექსის მოცემული მოთხოვნა, რომელიც ამომრჩევლის წინაშე წარდგომის მინიმალურ შესაძლებლობას უკლებლივ ყველა საარჩევნო სუბიექტს ანიჭებს, უნდა განვიხილოთ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად საეთერო დროის განაწილების საერთო წესის დემოკრატიულობისა და სამართლიანობის აღიარებისათვის ბოლოს შევეხები ერთ საინტერესო საკითხსაც, რომელიც ისევ და ისევ პარტიების არჩევნებში მონაწილეობას შესაძლებლობებს ეხმიანება. პარტიები, სხვადასხვა ტაქტიკური სვლებით ცდილობენ სასურველი რეზულტატების მიღებას და ამ თვალსაზრისით, ძალზედ მნიშვნელოვანი გახლავთ საარჩევნო სიების ფორმირების საკითხიც. საარჩევნო სიის კონკრეტული ტიპი - ეს არის კონკრეტული რესურსი და შესაძლებლობა პარტიისთვის, რომელიც ხდება მნიშვნელოვანი წარმატების ან წარუმატებლობის საწინდარი.

საარჩევნო სიების ფორმირების რამდენიმე შესაძლო მოდელის განხილვა სასარგებლო იქნება ილუსტრაციისთვის: არჩევნების დროს და საარჩევნო სისტემის გათვალისწინებით, ადგილობრივ ორგანიზაციებს შესაძლოა თავად ჰქონდეთ უფლება საარჩევნო სია შიდა არჩევნების/გადაწყვეტილების გზით შექმნან.

მეორე შესაძლებლობაა (იქნება ეს ეროვნული თუ ლოკალური არჩევნები) წინასწარი საარჩევნო სიების შექმნა (კანდიდატების ნომინაცია) ადგილობრივი, რეგიონული თუ სხვა ტიპის ორგანიზაციების მიერ, რომელიც პარტიული ყრილობის მიერ განსაზღვრული წესების მიხედვით დამტკიცდება. ასევე, შესაძლებელია, რომ ყრილობის მსვლელობისას დაშვებული იყოს საარჩევნო სიაში კანდიდატთა თანმიმდევრობის შეცვლა.

კიდევ ერთი ალტერნატივა, ეს დამოუკიდებელი პანელებისა და კომისიების გამოყენებაა. ეს შუალედური, შესაძლოა გარდამავალი მოდელიცაა და მას უკვე ბევრი პარტია იყენებს ევროპაში. ასეთი „სპეციალური კომისიები“ პარტიის ლიდერის, რამდენიმე მთავარი მმართველი ორგანოს წევრისა და პარტიისგან დამოუკიდებელი (თუმცა ასოცირებული) ავტორიტეტული პირებისაგან კომპლექტდება. ისინი საარჩევნო სიაში მოხვედრის კანდიდატებთან გასაუბრებების და მათი ბიოგრაფიის შესწავლის შედეგად, წინასწარ საარჩევნო სიას ქმნიან, რომელსაც დასამტკიცებლად ყრილობას წარუდგენენ ხოლმე. ყრილობა კი ამტკიცებს ან უარყოფს ამ სიას, ანდაც, ხმის მიცემის სხვადასხვა მოდელების საშუალებით ადგილებს უნაცვლებს წარდგენილ კანდიდატებს.

საარჩევნო სიების ფორმირების დემოკრატიზაცია მტკივნეული პროცესია, რადგანაც მაღალ პოლიტიკურ კულტურას და პარტიული ლიდერების მხრიდან პოლიტიკური კონტროლის დაკარგვის რისკის მიღებას მოითხოვს. მიუხედავად ამისა, თუკი პოლიტიკურ ორგანიზაციას სურს რეალურ პარტიად იქცეს, საარჩევნო სიებზე ლიდერთა ვიწრო ჯგუფის აბსოლუტური კონტროლის არ არსებობა ნორმალურ მოვლენას უნდა წარმოადგენდეს.

დასკვნის სახით ვიტყოდი, რომ საქართველოში არჩევნებს სამწუხაროდ იგებს ის, ვისაც მეტი ფინანსური რესურსი აქვს. მოსახლეობის ის ნაწილი, რომლისთვისაც გადაწყვეტილების მიღებაში მნიშვნელოვან როლს წინასაარჩევნო კამპანია თამაშობს, აუცილებელია რომ არ წამოეგოს კანდიდატების არალეალურ დაპირებებს და არ გახდეს ლამაზად შეფუთული პიარ-კამპანიის მსხვერპლი. ეს ტენდენცია რომ შეიცვალოს, მოსახლეობამ უნდა დასვას კითხვები, ვალდებულნი გახადონ კანდიდატები უკეთესად მოემზადონ ხალხთან შეხვედრისას, წინასაარჩევნო კამპანია დაგეგმონ ხალხის რეალური პრობლემების გაცნობის შედეგად.ამით შევძლებთ, რომ პოლიტიკურმა პარტიებმა აღარ იფიქრონ იმაზე თუ როგორ მოისყიდონ მოსახლეობა ფულით და არარეალური დაპირებებით. სხვა შემთხვევაში, ყოველი შემდგომი არჩევნების მოგება დამოკიდებული იქნება ფინანსური რესურსის რაოდენობაზე და არა ხალხის საერთო სურვილზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ლოლაძე, ბ., ღია საზოგადოების ფონდი, გერმანული საარჩევნო მოდელი და მისი საქართველოში იმპლემენტაცია, ანალიზი, თბილისი, 2018.

2. კვაშილავა ბ., კონსტიტუციური წყობისა და საარჩევნო სისტემის გავლენა პოლიტიკური პარტიების განვითარებაზე პოსტსოციალისტური ევროპის დემოკრატიებში, საარჩევნო სისტემა და პარტიები, თბილისი, 2016.

3. ბაღდავაძე, ლ. (2012). ერთკაციანი პარტიების პოლიტიკური სისტემა საქართველოში. ბოლო ნახვა 14.11.2016. ინტერნეტ-პორტალი: https://www.ambebi.ge/article/47928-erthkaciani-partiebis-politikuri-sistema-saqarthveloshi- 219-partiaa-daregistrirebuli/

4. კობახიძე, ი., პოლიტიკურ გაერთიანებათა სამართალი, თბილისი, 2008.

5.ცუცქირიძე, ლ., ესეები პოლიტიკური პარტიების შესახებ, © აღმოსავლეთ ევროპის ცენტრი მრავალპარტიული დემოკრატიისათვის

6.ნარსია, შ., საქართველოს პარტიული სისტემის მომავალი: ბიპოლარიზაცია, „მესამე ძალის“ გაძლიერება თუ მრავალპარტიული სისტემა, საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტი, თბილისი, 2018.

7.http://www.parliament.ge/files/1055_16721_957521_saarchevno_sistemebi.pdf

8. Daalder, H. (2001). The rise of parties in Western democracies. In L. Diamond & G. Gunther (Eds.), Political parties and democracy, Johns Hopkins University Press

9.Lijphart, A. (1996). Constitutional choices for new democracies. In L. Diamond & M. F. Plattner (Eds.), The global resurgence of democracy., Johns Hopkins University Press

10.Powell, Jr. G. B. (2000). Elections as instruments of democracy: Majoritarian and proportional visions. Yale University Press

11. საქართველოში არჩევნების პერიოდში ადმინისტრაციული
რესურსების ბოროტად გამოყენების კვლევის ანგარიში, საარჩევნო სისტემების საერთაშორისო ფონდი, თბილისი, 2017.