ფსიქოლოგია ინტერნეტზე დამოკიდებულების აშლილობა 2019, 6 აგვისტო, 20:42
1996 წელს ფსიქიკური დაავადებების ოფიციალურ კლასიფიკაციაში ახალი განყოფილება გაჩნდა – ”კიბერნეტიკული უხასიათობა”, რომელიც გამოწვეულია ვირტუალურ რეალობაში ხანგრძლივად ყოფნის შედეგად მიღებული სტრესითა და დაღლილობით. ზოგი სპეციალისტი საუბრობს ე.წ. ”ინტერნეტ-დამოკიდებულების” სინდრომზე. სხვაგვარად მას ინტერნეტ ადიქცია (Internet Addiction Disorder ან IAD) ეწოდება. ამ სინდრომის მქონე ადამიანებს ნეტაჰოლიკებს (Netaholic) ან ინტერნეტზე დამოკიდებულებს უწოდებენ.
ინტერნეტზე დამოკიდებულების აშლილობა, რომელსაც სხვანაირად ინტერნეტის კომპულსიურ მოხმარებას და iDisorder-საც უწოდებენ, პირველად 1995 წელს ივან გოლდბერგმა წარმოადგინა როგორც აშლილობა და შეადარა პათოლოგიურ აზარტულ თამაშს - gambling-ს. გოლდბერგმა ინტერნეტდამოკიდებულება განმარტა როგორც, ქსელზე პათოლოგიური დამოკიდებულება, ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობა, რომელიც აიძულებს ადამიანს გადაამეტოს ინტერნეტის მოხმარებას და მოიცავს ქცევის დაღვევასა და იმპულსის კონტროლის პრობლემებს. ამის შემდეგ კვლევები ინტერნეტზე დამოკიდებულების შესახებ გაიზარდა, თუმცა როგორც აშლილობა ის DSM 5-ში არ არის შეტანილი, არამედ აღნიშნულია, რომ მომავალ კვლევებს და შესწავლას საჭიროებს. აღსანიშნავია, რომ DSM-ში ცალკე აშლილობად გამოყოფის მიუხედავად, ამერიკულ და ევროპულ კულტურებში ინტერნეტზე დამოკიდებულების განრცელების მაჩვენებელი შემაძრწუნებლად მაღალია - მოსახლეობის 8.2%. იმის გამო რომ სტანდარტიზებული კრიტერიუმები არ არის ჩამოყალიბებული ზოგი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ეს მაჩვენებელი 38%-ს უდრის.
ზოგადად ინტერნეტ დამოკიდებულება განიხილება, როგორც ტექნოლოგიებზე დამოკიდებულების ქვეკატეგორია. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ძალიან ბევრი შემთხვევა ფიქსირდება, სადაც დამოკიდებულება გამოიხატება სოციალურად მისაღები ობიექტის მიმართ. ესეც ერთ-ერთი მათგანია. გამომწვევი მიზეზების შესახებ ერთიანი ახსნის მოდელი არ არსებობს, მაგრამ მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ ინტერნეტზე დამოკიდებულების აშლილობის გამომწვევი მიზეზები გავს ნივთიერებებზე დამოკიდებულების აშლილობებისას. ზოგიერთი კვლევა უკავშირებს ამ დამოკიდებულებას ტვინის სტრუქტურის შეცვლას - კონკრეტულად კი თეთრი და რუხი ნივთიერებების რაოდენობის ცვლილებით ტვინის წინაფრონტალურ ნაწილში. ეს ნაწილი პასუხისმგებელია დეტალების დამახსოვრებაზე, ყურადღებასა და დაგეგმვაზე. ინტერნეტზე დამოკიდებულება, როგორც დამოკიდებულების სხვა აშლილობები, გავლენას ახდენს ტვინში სიამოვნების ცენტრზე. დამოკიდებულების ქცევა ტრიგერის როლს თამაშობს დოფამინის გამონთავისუფლებაში, დროთა განმავლობაში უფრო და უფრო მეტი აქტივობა სჭირდება, რომ იგივე სიამოვნებითი რეაქცია მიიღოს, რაც დამოკიდებულების განვითარებას იწვევს. კიდევ ერთი ამხსნელი მოდელი ამ აშლილობის განვითარების არის განმტკიცება. ინტერნეტი სთავაზობს მომხმარებელს მრავალფეროვან ჯილდოებს, რომლებიც ძირითადად მოულოდნელად ჩნდება. მაგალითად, ყოველ ჯერზე სოციალური მედიის მოხმარების დროს, თქვენ იგებთ სასიამოვნო ახალ ამბავს. განმამტკიცებლის ასეთი მიწოდება, გიბიძგებთ უფრო ხშირი მომხმარებელი გახდეთ. ამ თვალსაზრისით ონლაინ როლური თამაშები ძალიან საშიშია, რადგან ისინი არასდროს არ მთავრდება. ინტერნეტზე დამოკიდებულების პრედისპოზიცია ასევე დაკავშირებულია ისეთ ფსიქიკურ აშლილობებთან როგორებიცაა დეპრესია და შფოთვა. ასეთი ადამიანები ხშირად თავიანთი სიმპტომატიკის მოსახსენლად ინტერნეტს მიმართავენ. ასევე იქცევიან უკიდურესად მორცხვი და სოციალური კომპეტენციის არმქონე ინდივიდები, რადგან ინტერნეტში მათ არ მოეთხოვებათ პირისპირ ინტერპერსონალური ურთიერთობა და ამავდროულად ემოციურ დაკმაყოფილებას იღებენ. ინტერნეტ დამოკიდებულების აშლილობის რისკ-ფაქტორებში გასათვალისწინებელია სხვა დამოკიდებულების არქონა, სხვა ფსიქოპათოლოგიები ( დეპრესია, ოკა, ბიპოლარული აშლილობა, პათოლოგიური გემბლინგი), ასევე სიტუაციური ფაქტორები ( გადაღლა, ოჯახური კონფლიქტი, ძალადობა ბავშვობაში) და ა.შ.
ვინაიდან არ არსებობს ამ აშლილობის სტანდარტიზებული კრიტერიუმები, სხვადასხვა მკვლევარი განსხვავებულად განმარტავს მას, მაგრამ ძირითადად გამოიყოფა შემდეგი მახასიათებლები : სუბიექტის ქცევა გავლენას ახდენს მის ფიზიკურ და მენტალურ ჯანმრთელობაზე, ზიანს აყენებს მის ურთიერთობას ოჯახსა და მეგობრებთან, ხელს უშლის მუშაობაში, უქმნის ფინანსურ პრობლემებსა და უბიძგებს დანაშაულისკენ (De Postis, et al., 2009). ინტერნეტზე დამოკიდებულების განსაზღვრისას იყენებენ სიხშირის, ხანგრძლივობის, ინტენსივობის, გამოსვლის სიმპტომებისა და რეციდივის მაჩვენებელს. ინტერნეტ დამოკიდებულების ხუთი სახე გამოიყოფა:
124 შეფასება არ არის |