x
image
ზურმუხტისთვალება
Mediator image
ფრიდრიხ ნიცშე - ანტიქრისტე (I ნაწილი)
image


თარგმნა ნატალია ჯანელიძემ.



შესავალი


ეს წიგნი მხოლოდ მცირეოდენს ეკუთვნის. შეიძლება მათგან არც არავინ დაბადებულა, მაგრამ თუ ვინმე არსებობს, ის ჩემი ზარატუსტრას გამგებია; როგორ შემეძლო ავრეულიყავი იმათში, ვისი ყურთასმენაც დღეს იღვიძებს? მე ზეგინდელი დღე მეკუთვნის, ზოგიერთნი ჩემი სიკვდილის შემდეგ მოევლინებიან ქვეყანას.



კარგად ვიცნობ პირობებს, რა პირობებითაც მე მიგებენ და რომელთა შემდეგაც აუცილებლად მიგებენ. მე მათ კარგად ვიცნობ, სულიერ სფეროში დაუნდობლობამდე სამართლიანი უნდა იყო, რათა ჩემს სერიოზულობას და ვნებას გაუძლო. ცხოვრებაში მთებზე ნაწრთობი უნდა იყო, რათა შენ ქვემოთ აღიქვა პოლიტიკის მედროვეთა ლაყბობა და ხალხის ეგოიზმი. გულგრილიც უნდა გახდე და არასდროს იკითხო, საჭიროა თუ არა ჭეშმარიტება, ან თუ იქცა ის ვინმესთვის ბედისწერად. კითხვებისადმი უზომო მიდრეკილება, რისთვისაც დღეს არავის გააჩნია სათანადო სიმამაცე. სიმამაცე აკრძალულისთვის, ლაბირინთის წინასწარ განსაზღვრისთვის და არც გამოცდილება, მშვიდი სიმარტოვით მიღებული. ახალი ყური ახალი მუსიკისათვის, ახალი თვალი უშორესისთვის, აქამდე დადუმებული, ახალი სინდისი ჭეშმარიტებისთვის და ნება ეკონომიისა ახალი, ამაღლებული სტილისთვის! აღმაფრენასთან შეზავებული ძლიერების შენარჩუნება... მოწიწება, სიყვარული საკუთარი თავის მიმართ; უცილობელი სიყვარული საკუთარი თავის მიმართ.


მაშ ასე! მხოლოდ ესენი არიან ჩემი მკითხველები, ჩემი ნამდვილი მკითხველები, წინასწარგანსაზღვრული მკითხველები: რაში მეხება დანარჩენი? დანარჩენი - კაცობრიობაა. - ძალა უნდა შეგწევდეს მასზე მაღლა დადგე, აღმატებული სულიერებით - უგულებელყოფით.



თავი 1.


დავაკვირდეთ ჩვენს თავს. ჩვენ ჰიპერბორიელები ვართ, - კარგად ვიცით, რა მოშორებით ვცხოვრობთ სხვებისაგან. "ვერც ხმელეთით და ვერც წყლით ვერ გაიკვლევ გზას ჰიპერბორიელებისკენ - ჯერ კიდევ პინდარე იყო ჩვენზე ამ აზრისა. დასალიერში, ჩრდილოეთის, ყინულის სიკვდილის მიღმაა - ჩვენი სიცოცხლე, ჩვენი ბედნიერება... ბედნიერება ჩვენ აღმოვაჩინეთ, ჩვენ ვიცით გზა ათასწლეულების ლაბირინთიდან თავის დაღწევისა. ნუთუ თანამედროვე ადამიანმა იპოვა ის? სხვა ვინ იპოვიდა? "მე არც შესვლა ვიცი და არც გამოსვლა, მე ის ვარ, გზას რომ ვერსაით იკვლევს, " - ასე ოხრავს და კვნესის თანამედროვე ადამიანი... ამ თანამედროვეობის სენით ვარ შეპყრობილი, გაზარმაცებული მშვიდობით, მხდალი კომპრომისით, თანამედროვე "კის" და არას" სათნოებით. ეს ტოლერანტობა და გულის სიფართოვე, რომელიც ყველაფერს პატიობს, რადგან ყველაფერი "ესმის", ჩვენთვის არის სიროკო. ყინულში ცხოვრებას ვამჯობინებ, ვიდრე თანამედროვე სათნოებათა და სამხრეთის სხვა ქარებს შორის. ჩვენ საკმარისად მამაცნი ვიყავით, არც თავს ვზოგავდით და არც სხვა რაიმეს, მაგრამ კარგა ხანს არ ვიცოდით, საით უნდა წარმართულიყო ჩვენი სიმამაცე. ჩვენ პირქუშნი გავხდით და ფატალისტები დაგვარქვეს. ჩვენი ფატუმი - ეს იყო სისავსე, დაძაბულობა, ძალ–ღონის მოკრება. ჩვენ საქმე და ელვა გვწყუროდა, მორჩილთა და უძლურთა ბედნიერებისაგან შორს ვიდექით, ჩვენს ჰაერში ავდარი იყო, ბუნება, რომელსაც ჩვენ წარმოვადგენთ, წყვდიადად იქცა, - რადგან წინ არ ჩანდა გზა, ფორმულა ჩვენი ბედნიერებისა: ერთი "კი", ერთი "არა", ერთი სწორი ხაზი, ერთი მიზანი.



თავი 2.


რა არის კარგი? - რაც აამაღლებს ძალაუფლების გრძნობას, ნებას ძალაუფლებისას, ძალაუფლების შეგრძნებას თვით ადამიანში.

რა არის ცუდი? - ის, რასაც სისუსტე შობს.

რა არის ბედნიერება? - გრძნობა იმისა, რომ ძალაუფლებამ იმატა, რომ წინააღმდეგობა გადაილახება.

არა კმაყოფილება, არამედ ძალაუფლება, არა მშვიდობა, არამედ ომი, არა სათნოება, არამედ გაწაფულობა (სათნოება რენესანსის სტილში, virtu, მორალისგან თავისუფალი სათნოება).

სუსტნი და უიღბლონი უნდა დაიხოცონ.

რა არის ყოველგვარ მანკიერებაზე მავნებელი? - ქმედითი თანაგრძნობა უიღბლოთა და სუსტთა მიმართ - ქრისტიანობა.



თავი 3.


პრობლემა, რომელსაც მე წარმოვაჩენ, არის არა ის, რომ კაცობრიობამ უნდა შეცვალოს არსებათა თანმიმდევრობა (ადამიანი ამ თანმიმდევრობის დასასრულია), არამედ ის, თუ რა ტიპის ადამიანი უნდა მოაშენოს, როგორი ტიპი უნდა სურდეს, რა ტიპის ადამიანია სიცოცხლისა და მომავლის ღირსი.


ეს მაღალი ხარისხის ტიპი უკვე საკმარისად არსებობდა, მაგრამ მხოლოდ ბედნიერი შემთხვევითობის წყალობით, გამონაკლისის სახით, და არა როგორც სასურველი. პირიქით - მის წინაშე მხოლოდ შიში სუფევდა. ის აქამდე მოვლენილ საშინელებად აღიქმება. სასურველი კი მისი ანტიპოდი იყო, რომელსაც უვლიდნენ და ამრავლებდნენ - შინაური ცხოველის მსგავს ტიპს, ავადმყოფ ცხოველს - ქრისტიანს.



თავი 4.


კაცობრიობა არ წარმოადგენს განვითარებას უკეთესობისკენ, უძლიერესისკენ, ან უმაღლესისკენ, რისიც დღესაც სწამთ. "პროგრესი" თანამედროვე იდეაა, ანუ მცდარი იდეა. დღევანდელი ევროპელი, ფასეულობის თვალსაზრისით, გაცილებით დაბლა დგას აღორძინების ხანის ადამიანზე. წინსვლითი განვითარება კატეგორიულად არ გულისხმობს ამაღლებისა და გაძლიერების აუცილებლობას. დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში, სხვადსახვა კულტურას შორის, მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევაში ხერხდება უფრო მაღალი ტიპის გამოჩენა.

ამგვარი ბედნიერი შემთხვევითობა დროდადრო ხდებოდა და შეიძლება მომავალშიც მოხდეს.

ამ იღბლიანთა შორის შეიძლება ხელსაყრელ პირობებში აღმოჩდნენ თაობები, ტომები, ხალხები.



თავი 5.


ქრისტიანობა არ საჭიროებს მართვა–მოკაზმვას. მან უმაღლეს ტიპს სამკვდრო–სასიცოცხლო ბრძოლა გამოუცხადა, მისი სამი ძირითადი ინსტინქტი უარყო, ამ ინსტინქტებიდან ბოროტი გამოყო, -ძლიერი ადამიანი უვარგისად გამოაცხადა, "ბიწიერ ადამიანად". ის ყველა დამცირებულის, უიღბლოს მხარეზე დადგა. ძლიერი და სიცოცხლისუნარიანი ინსტინქტების წინააღმდეგობიდან კი თავისი იდეალი შექმნა. მან ბუნებით, სულიერად უძლიერესთა გონება წაახდინა, რადგანაც მათი უმაღლესი სულიერი ღირებულებები ცოდვად, ცდუნებად და ცდომილებაში შეყვანად შერაცხა.

სავალალო მაგალითი: დაღუპული პასკალი, რომელსაც ღრმად სწამდა, რომ მისი გონების დაღუპვის მიზეზი პირველი, თანშობილი ცოდვაა, მაშინ როდესაც ის მხოლოდ ქრისტიანობით მოისპო.



თავი 6.


მტკივნეული და საშინელი სანახაობა წარმომიდგა: ადამიანის გაფუჭებას ფარდა ავხადე. ჩემს ბაგეებში ეს სიტყვა ერთი ეჭვისგან მაინც არის თავისუფალი: თითქოს ის მორალურ ბრალდებას შეიცავდეს. ეს სიტყვა, - მსურს, კიდევ ერთხელ გავუსვა ხაზი, მორალის აზრს და თან იმდენად, რომ "წარდგენა - გაფუჭება" ჩემთვის იქაა ყველაზე ძლიერ საგრძნობი, სადაც აქამდე "სათნოებისკენ" და "ღვთიურობისკენ" საკმაოდ შეგნებულად ილტვოდნენ. ადვილი მისახვედრია, რომ წახდენა დეკადანსად აღიქმება: მე ვამტკიცებ, რომ ღირებულებები, რომელშიც კაცობრიობა თავისი უმაღლესი სურვილების ერთიანობას მოიაზრებს - დეკადენტური ღირებულებებია.


მე გაფუჭებულად მივიჩნევ ცხოველს, ჯიშს, ან ინდივიდს, თუ ის თავის ინსტინქტებს დაკარგავს, თუ ის უპირატესობას ანიჭებს ან ირჩევს იმას, რაც მისთვის საზიანოა. "უმაღლესი გრძნობების", კაცობრიობის "იდეალების" ისტორია, - ვფიქრობ, ამას უნდა მოვკიდო ხელი, - იქნებოდა თითქმის ახსნა იმისა, რატომ არის ადამიანი ასეთი გაფუჭებული.


თვით სიცოცხლეც ჩემთვის ზრდის ინსტინქტია, გამძლეობა, ძალ-ღონის მოკრება და ძალაუფლების გაძლიერება, სადაც ამ ჩამონათვალის დანაკლისია, იქ დაცემაა.


მე ვამტკიცებ, რომ კაცობრიობის უმაღლეს ღირებულებებს ამის ნება აკლიათ, რომ ყველაზე წმინდა იდეალების მიღმა ნიჰილიზმია დამალული.



თავი 7.


ქრისტიანობას თანაგრძნობის, გულჩვილობის რელიგიას უწოდებენ. თანაგრძნობა და გულჩვილობა საპირისპიროა ტონუსის ამწევი ეფექტისა, რომელიც სიცოცხლის განცდის ენერგიას ჰმატებს. ის დეპრესიულ ზემოქმედებას ახდენს, ძალა სუსტდება, როდესაც ვინმე თანაუგრძნობ. თანაგრძნობით ძალის შესუსტება კი მატულობს და მრავლდება, რაც სიცოცხლისთვის ტანჯვის მომტანია, ტანჯვა კი გადამდები ხდება გულჩვილობით. გარკვეულ გარემოებაში, სიცოცხლეზე და სასიცოხლო ენერგიაზე თანაგრძნობით მიყენებული ზარალი ისეთი სიდიდისაა, რომ აბსურდულად აღემატება მისი გამომწვევი მიზეზის სიდიდეს (ნაზარეველის სიკვდილის შემთხვევა). ეს პირველი თვალსაზრისია, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანიც არსებობს.


თუ თანაგრძნობას რეაქციების ღირებულებით გავზომავთ, რომლის გამომწვევიც ის ჩვეულებრივ არის ხოლმე, მაშინ კიდევ უფრო ნათელი ხდება მისი სახიფათო ბუნება სიცოცხლისათვის.


ის განვითარების კანონს ეწინააღმდეგება, რომელიც, თავის მხრივ, სელექციას გულისხმობს, ფარად უდგას დასაღუპავად განწირულს, ასევეა მფარველი ბეჩავთა, დაჩაგრულთა და ცხოვრებისგან განწირულთა. ცხოვრებას კი შავბნელს ხდის და საეჭვო ასპექტად წარმოაჩენს. ისიც გაბედეს, რომ გულჩვილობა-თანაგრძნობას სათნოება უწოდეს (ყოველგვარი კეთილშობილი მორალი სისუსტედ ითვლება), უფრო ღრმად შეტოპეს და თანაგრძნობისგან სათნოება შექმნეს, თითქოს საფუძველი და დასაბამი ყველა არსებულ სათნოებათა, ცხადია, მხოლოდ ნიჰილისტური ფილოსოფიის თვალსაზრისით, თავის ფარს სიცოცხლის უარყოფა რომ დააწერა - და ეს გასათვალისწინებელი ფაქტია.


მართალი იყო ამ მხრივ შოპენჰაუერი: თანაგრძნობა სიცოცხლის უარმყოფელია, ანუ სიცოცხლეს უფრო მეტად ხდის უარყოფის ღირსს. თანაგრძნობა ნიჰილიზმის პრაქტიკაა. ვიმეორებ: ეს დამთრგუნველი და გადამდები ინსტინქტი ანადგურებს ინსტინქტებს, რომლებიც მომდინარეობენ სიცოცხლის ამაღლებიდან და შენარჩუნებიდან. ბედკრულთა დაცვით და უბედურების მომრავლებით, ის დეკადანსის საიმედო იარაღი ხდება - თანაგრძნობა იტყუებს "არარასკენ"!.. თუმც "არარას" არ ახსენებენ, არამედ მას ისეთი სიტყვებით ჩაანაცვლებენ ხოლმე, როგორებიცაა "საიქიო", "ღმერთი", "ჭეშმარიტი ცხოვრება" ან "ნირვანა", "ცხონება" და "ნეტარება"... ეს მიამიტი რიტორიკა, რელიგიურ-ზნეობრივი იდიოსინკრაზიის სფეროდან, არც ისე უწყინარი მოგეჩვენებათ, როცა აღმოაჩენთ, რა ტენდენციაა შეფუთული მაღალფარდოვანი სიტყვების მოსასხამში: ეს ხომ სიცოცხლისადმი მტრულად განწყობის ტენდენციაა, შოპენჰაუერი სიცოცხლის მოძულე იყო, ამიტომ თანაგრძნობა მისთვის სათნოებად იქცა. არისტოტელე, როგორც ცნობილია, თანაგრძნობას მიიჩნევდა ავადმყოფურ და სახიფათო მდგომარეობად, რომელსაც დროდადრო სასაქმებლის მიღება არ აწყენდა: ტრაგედია მისთვის სასაქმებლის ტოლფასია.


სასიცოცხლო ინსტინქტიდან გამომდინარე, უნდა მოინახოს საშუალება ასეთი რაოდენობის გულჩვილობის დაგროვების აღსაკვეთად. ამ გროვის ერთ-ერთ მაგალითს შოპენჰაუერი წარმოადგენს (და, სამწუხაროდ, მთელი ჩვენი ლიტერატურული და არისტოკრატიული დეკადანსი, დაწყებული პეტერბურგიდან პარიზამდე, ტოლსტოიდან ვაგნერამდე). ნემსის ერთი ჩხვლეტაა საჭირო, რათა ეს გროვა დაიშალოს... - არაფერია ისეთი არაჯანსაღი ჩვენს არაჯანსაღ თანამედროვეობაში, როგორც ქრისტიანული თანაგრძნობა. ამ დაავადების ექიმობა ულმობლობას ნიშნავს, დანის ამოქმედებას - ასე რამ საჩვენოა, ჩვენი კაცთმოყვარეობის სახეობაა, ამით ვართ ჩვენ, ფილოსოფოსები - ჰიპერბორიელები!



თავი 8.


აუცილებლად უნდა ითქვას, ვის მივიჩნევთ დაპირისპირებულ მხარედ: თეოლოგებს და ყველაფერს, რაც თეოლოგების სისხლხორცეულს წარმოადგენს - მთლიანად ჩვენს ფილოსოფიას. ბედისწერა ახლოს უნდა გქონდეს ნანახი, უმჯობესია, საკუთარ თავზე განცდილი, სულაც ჩაძირული უნდა იყო მის მიერ, რომ აქ ვეღარაფერი დაინახო სახუმარო (თავისუფალი აზრის მკვლევართა და ფიზიოლოგთა თავისუფალი აზროვნება ნამდვილი ხუმრობაა ჩემს თვალში. მათ აკლიათ ვნება ამ საქმეში და არც ამასთან დაკავშირებული ტანჯვის შეგრძნება გააჩნიათ). ის საწამლავი წარმოდგენის ზღვარს სცდება და მეტისმეტად ძლიერია: თეოლოგების ამპარტავნებას ყველგან ვაწყდებოდი, სადაც თავს "იდეალისტად" ასაღებდნენ, იმ შემთხვევაშიც, როდესაც, მაღალი წარმომავლობის ნიღბით, თავს უფლებამოსილად თვლიან, სინამდვილეს ზემოდან გადმოხედონ და ის უცხოდ ჩათვალონ.


იდეალისტს, სულიერი მამის მსგავსად, ხელში მაღალი ცნებები აქვს მოქცეული (და არამარტო ხელში!). ის კეთილგონიერი ქედმაღლობით თამაშობს ისეთი ცნებებით, როგორებიცაა "გონება", "გრძნობა", "ღირსება", "კეთილდღეობა", "მეცნიერება", ზემოდან დაჰყურებს მათ და თან მავნე, მაცდუნებელ ძალებად მიიჩნევს, რომელთა თავზეც "სული" თვითკმარი სიწმინდით ნავარდობს: თითქოს სიცოცხლე უფრო არ ვნებდა თავის თავს მორჩილებით, უმანკოებით, მოკლედ, "წმინდანობით", ვიდრე მანკიერებით და უმსგავსობით... სულიწმინდა წმინდა წყლის სიცრუეა. სანამ "წმინდა მამანი", მოწოდებით სიცოცხლის უარმყოფელები, ცილისმწამებლები, სიცოცხლის მომწამლავნი ადამიანებად ითვლებიან, პასუხი კითხვაზე - "რა არის ჭეშმარიტება"? - არ იარსებებს. ჭეშმარიტება უკვე დააყენეს თავდაყირა, როდესაც უარყოფის შეგნებული ადვოკატი "ჭეშმარიტების" წარმომადგენელია.



თავი 9.


თეოლოგების ამ ინსტინქტს ომს ვუცხადებ: მის კვალს ყველგან ვაწყდები. ვისაც თეოლოგის სისხლი უჩქეფს ძარღვებში: მისი დამოკიდებულება ყველაფრისადმი ყალბია და უპატიოსნო. პათოსი, რომელიც აქედან აღმოცენდებოდა, რწმენად სახელდება, თვალები სამუდამოდ უნდა დახუჭო ყველაფერზე, რათა არ ეწამო განუკურნებელი სიცრუის ცქერით. ამ ცდომილი ოპტიკით ნებისმიერი საგნისადმი, ადამიანი თავისთვის იქმნის მორალს, სათნოებას და წმინდანობას, სუფთა სინდისს ყალბ ხედვას უკავშირებს, დაუშვებელი ხდება, რომ სხვა ხედვას გააჩნდეს ღირებულება, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც საკუთარ მსოფლხედვას მონათლავენ "წმიდათა წმიდა" სიტყვებით - "ღმერთი", "ხსნა", "მარადისობა". თეოლოგიის ინსტინქტის ამოთხრას ყველგან ვცდილობდი; დედამიწაზე არსებულ სიცრუეთა შორის, ის არის ყველაზე გავრცელებული, კერძოდ, მიწისქვეშა ფორმა სიცრუისა. ის, რასაც თეოლოგია ჭეშმარიტებად აღიარებს, აუცილებლად ყალბი იქნება: მასთან ჭეშმარიტებისთვის მხოლოდ ერთი კრიტერიუმი არსებობს. ღრმად ჩაბუდებულ თავდაცვის ინსტინქტს უკრძალავს, რომ რეალობა, რაიმე თვალსაზრისით, პატივისცემის ღირსად ჩათვალოს, ან თუნდაც რეალობას სიტყვის უფლება მიეცეს. რამდენადაც უფრო ვრცელდება თეოლოგიის გავლენა, იმდენად თავდაყირა დგება შეფასების კრიტერიუმი. - გარდაუვალი ხდება ორი ცნების - ჭეშმარიტის და მცდარის - ურთიერთჩანაცვლება, რაც სიცოცხლისთვის უაღრესად მავნებელია. რაც სიცოცხლეს აღამაღლებს, განამტკიცებს, ამართლებს და აღაზევებს, აქ სწორედ "მცდარს" უწოდებენ. თუ თეოლოგები წარჩინებულთა (ან ხალხის) ზემოქმედებით ხელს ხელისუფლებისკენ გაიშვერენ, უეჭველია, რომ ამას გარკვეული საფუძველი გააჩნია: ნება დასასრულისა, ნიჰილისტურ ნებას თვით სურს ძალაუფლება.



თავი 10.


გერმანელებს ჩემი სიტყვები კარგად ესმით: თეოლოგებმა ფილოსოფია შერყვნეს. პროტესტანტი მღვდელი გერმანული ფილოსოფიის პაპაა, თავად პროტესტანტობა თანშობილი ცოდვაა. პროტესტანტიზმის დეფინიცია: ქრისტიანობის ცალმხრივი დამბლა - ასევე, გონებისა... საკმარისია „ტიუბინგენის სკოლის“ ხსენება, რომ ნათელი ხდება: გერმანული ფილოსოფია თავის არსში მზაკვრული თეოლოგიაა. შვაბები - გერმანიის საუკეთესო ცრუპენტელები, - უდანაშაულოდ იტყუებიან... საიდან ის ზეიმი, კანტის გამოჩენას რომ მოჰყვა და მთელი სწავლული გერმანია მოიცვა, რომლის სამ მეოთხედს სამღვდელოებისა და მასწავლებლების შვილები შეადგენდნენ. საიდან ის დარწმუნება, რომ კანტი უკეთესობისკენ შემობრუნდა, დღესაც რომ ჩაგვესმის ეს ექო? გერმანული თეოლოგიის ინსტინქტმა ამოიცნო, რა გახდა ამიერიდან შესაძლებელი... საიდუმლო, შემოვლითი გზა ძველი იდეალებისკენ ღია იყო, ჭეშმარიტი სამყაროს ცნება, მორალის ცნება, როგორც სამყაროს ესენცია (ეს ორი უბოროტესი შეცდომა, რომელსაც ვერაფერი შეედრება) გაცოცხლდა, ეშმაკურ-ჭკვიანური სკეპსისის წყალობით, თუ არ დამტკიცდება, უარყოფილიც ვერ იქნება... გონება, გონებას მინიჭებული უფლება ამას ვერ სწვდება... „რეალობის მოჩვენებითი სახე“ სიცრუეში ჩაკარგული სამყაროსაგან შეიქმნა. კანტის წარმატება თეოლოგიის წარმატებაა: კანტი, ლუთერის მსგავსად, ლაიბნიცის მსგავსად, წარმოადგენდა ბუნიკს გერმანული სამართლიანობის საკმაოდ მყიფე ფეხზე.



თავი 11.


კანტის, როგორც მორალისტის წინააღმდეგ, დავამატებ კიდევ ერთ სიტყვას: სათნოება ჩვენ მიერ არის მოგონილი, ის ჩვენი პირადი თავდაცვაა და შინაგანი მოთხოვნილება. სხვა გაგებით, ის მხოლოდ საშიშროებას წარმოადგენს, რაც ჩვენს ცხოვრებას არ განაპირობებს, მხოლოდ ავნებს მას: სათნოება, დაფუძნებული მხოლოდ სათნოების ცნების პატივისცემაზე, - როგორც ეს კანტს სურდა, - საზიანოა. „სათნოება“, „მოვალეობა“, „სიკეთე თავისთავად“, სიკეთე უსახურობისა და საყოველთაობის ფორმით, - ეს ქიმერაა, რომელში მოქცეული სიცოცხლის უკიდურესი დაუძლურება, დაცემა კიონიგსბერგის ფილოსოფიაში აისახა. შენარჩუნებისა და ზრდის ყველაზე ღრმა კანონები საპირისპიროს გვთავაზობენ: თითოეულმა საკუთარი სათნოება უნდა იპოვოს, საკუთარი კატეგორიული იმპერატივი.


ხალხი დაიღუპება, თუ მოვალეობა „მოვალეობის ცნებაში“ აერევა, არაფერი ანგრევს ისე ღრმად და ყოვლისმომცველად, როგორც „უპირო“ მოვალეობა, ყოველი შესაწირი აბსტრაქციის მოლოხისა. განა კანტის კატეგორიული იმპერატივი სიცოცხლისთვის საშიშად არ უნდა აღიქმებოდეს?.. ის თეოლოგების ინსტინქტმა შეიფარა თავისი ფრთის ქვეშ! მოქმედებას, რომლისკენაც ადამიანს სიცოცხლის ინსტინქტი უბიძგებს, სიამოვნების განცდაში თავისი სისწორის მტკიცებულება გააჩნია, ქრისტიანულ-დოგმატიკური ნიჰილიზმი კი თავისი შინაარსით მათ წინააღმდეგობად აღიქვამს.


რამ შეიძლება დაანგრიოს ადამიანი უფრო ჩქარა, ვიდრე იმან, რომ შინაგანი აუცილებლობის, ღრმად პირადი არჩევანის, სიამოვნების გარეშე იაზროვნოს ან რაიმე იგრძნოს! როგორც „მოვალეობის“ ავტომატი? სწორედ ეს არის დეკადანსის რეცეპტი, თვით იდიოტიზმისაც... კანტი იდიოტი გახდა. - და ის გოეთეს თანამედროვე იყო! და ეს საბედისწერო ობობა გერმანელ ფილოსოფოსად ითვლება, ითვლება ახლაც!.. ვერიდები, აზრი გამოვთქვა გერმანელი ფილოსოფოსების შესახებ. განა კანტი ფრანგულ რევოლუციაში ვერ ხედავდა სახელმწიფოს არაორგანული ფორმიდან ორგანულში გადასვლას? განა საკუთარ თავს არ უსვამდა კითხვას: თუ არსებობს ისეთი მოვლენა, რომელსაც არ გააჩნია ახსნა და მხოლოდ კაცობრიობის მორალური განწყობით აიხსნება? ერთხელ და სამუდამოდ არ უნდა დაემტკიცებინა კაცობრიობის ტენდენცია სიკეთისაკენ? კანტის პასუხი: „ეს რევოლუციაა“. არასწორი ინსტინქტი ყველაფერში და თითოეულში, არაბუნებრიობა როგორც ინსტინქტი, გერმანული დეკადანსი როგორც ფილოსოფია - ეს არის კანტი.



თავი 12.


თუ თავს დავანებებთ რამდენიმე სკეპრიკოსს, რომელიც პატიოსნების და სამართლიანობის მეტრად ითვლება ფილოსოფიის ისტორიაში, მაშინ დანარჩენები ინტელექტუალური სამართლიანობის მოთხოვნებს ვერაფრით დააკმაყოფილებდნენ, ეს უცნაური, უდიდესი მეცნიერები დედაკაცებივით იქცევიან, არგუმენტად მათ "მშვენიერი გრძნობები" მოჰყავთ: "ამაღლებული სული" - ჰაერსაბერად, ჭეშმარიტების კრიტერიუმად - "მრწამსი", ბოლოსდაბოლოს კანტი უკვე ცდილობდა, "გერმანული" უდანაშაულობა, გახრწნის ეს ფორმა, ინტელექტუალური სინდისის ნაკლებობა "პრაქტიკული" გონების ცნებით "გაემეცნიერებინა": გონება მან განზრახ, იმ შემთხვევისთვის გამოიგონა, როდესაც ზნეობა ხმამაღლა აცხადებს თავის მოთხოვნას - "შენ უნდა" - და გონებაზე ამ დროს საუბარიც არ არის. თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ ყველა ჯურის ხალხისთვის ფილოსოფოსი ქურუმის განვითარებულ ტიპს წარმოადგენს, აღარაფერია გასაკვირი საკუთარი თავის მიმართ თაღლითობაში, რაც ქურუმისგან მიღებული მემკვიდრეობაა. თუ "წმიდათა წმიდა" ამოცანები გაგაჩნია, - გამოსწორება, ხსნა, კაცობრიობის ცოდვათა გამოსყიდვა, - ვნებას გულში ატარებ და საიქიოს იმპერატივის რუპორად მიიჩნევ თავს, მაშინ, ამგვარი მისიით უფლებამოსილი, ყოველგვარი გონიერი შეფასების მიღმა იმყოფები. ასეთი დავალებით ნაკურთხს თავი თვითონვე მოგაქვს უმაღლესი რანგის წარმომადგენლად! რა ესაქმება ქურუმს მეცნიერებასთან?! ის ხომ მეტისმეტად მაღლა იმყოფება ამისთვის! - და ამგვარი ქურუმი დღემდე ბატონობდა! ის იყო ცნებების - "ჭეშმარიტის" და "არაჭეშმარიტის" განმსაზღვრელი.



თავი 13.


სათანადოდ შევაფასოთ, რომ ჩვენ, თავისუფალი სულის მატარებლები, უკვე წარმოვადგენთ "ღირებულებათა გადაფასებას", განსახიერებას ომის კიჟინას და გამარჯვებისას ჭეშმარიტების ყველა მოძველებულ ცნებაზე.


ინტელექტუალურობის თვალსაზრისით ყველაზე ღირებული აღმოჩენილ იქნა მხოლოდ მოგვიანებით: უდიდესი მიღწევა - მეთოდებია. ყველა მეთოდი, ყველა წინაპირობა ჩვენი მეცნიერებისა, უგულებელყოფილი იყო ათასწლეულების მანძილზე. მათ გამო მავანნი გაირიცხნენ "პატიოსანი" ადამიანების რიგებიდან. ადამიანის მიდრეკილებას მეცნიერებებისადმი ჩანდალად ნათლავდნენ, "ღმერთის მტრად", "ჭეშმარიტების მოძულედ" და "შეშლილად".


კაცობრიობის მთელი პათოსი ჩვენს წინააღმდეგ იყო მომართული, - მათ მიერ წვდომა იმისა, რა უნდა იყოს ჭეშმარიტება, რა არის ჭეშმარიტების სამსახური, ყოველი "შენ უნდა" ჩვენ წინააღმდეგ იყო მომართული. ჩვენი საქმიანობის ობიექტები, თვით საქმიანობა, მთელი ჩვენი მოდგმის უნდობლობით გაჯერებული ფრთხილი არსებობა უღირსად და ზიზღის აღმძვრელად ეჩვენებოდათ. საბოლოოდ, სამართლიანობის თვალსაზრისით, შეიძლება საკუთარი თავისთვის კითხვა დაესვათ - ხომ არ იყო ეს ესთეტიკური გემოვნება, რომელიც კაცობრიობას ამდენი ხნის განმავლობაში სიბრმავეში ამყოფებდა: ის ჭეშმარიტებისაგან ფერწერულ ეფექტს თხოულობდა და შემმეცნებლისაგანაც იმავეს ელოდა, რათა მის გრძნობებზე უფრო ძლიერად ემოქმედა.


ო, როგორ ამოიცნეს ეს, ღმერთის ინდაურებმა!



თავი 14.


ჩვენ ხელახლა, სხვაგვარად მოგვიწია სწავლა. ყველა სფეროში უფრო თავდაბლები გავხდით. ადამიანი "სულისა" და "ღვთის" შესაქმედ აღარ მიგვაჩნია, ჩვენ იგი ცხოველთა სამყაროს მივაკუთვნეთ და ცხოველად ვთვლით, ყველაზე ეშმაკ ცხოველად, - ამის შედეგია მისი სულიერება. მეორე მხრივ, ჩვენ ვდევნით პატივმოყვარეობის გრძნობას, რომელიც შეიძლება ასე გამჟღავნდეს: ცხოველთა სამყაროს განვითარების ფარული მიზანი, თითქოსდა, ადამიანია. მაგრამ იგი სულაც არ წარმოადგენს შემოქმედის გვირგვინს. მის გვერდით ყოველი არსება, სრულყოფილების თვალსაზრისით, იმავე საფეხურზეა...


ამას ვამტკიცებთ, მაგრამ გადაჭარბებულად! ადამიანი, სხვებთან შედარებით, უიღბლო არსებაა, ავადმყოფური, საკუთარი ინსტინქტის სახიფათოდ უარმყოფელი, მაგრამ, ცხადია, ყველაზე საინტერესო; დეკარტემ პირველმა გაბედა გამოეხატა ამაზე აზრი, ეს სიმამაცე უდავოდ პატივისცემის ღირსია: ცხოველი არის machina: ჩვენი ფიზიოლოგია ცდილობს ამ დებულების დამტკიცებას, მაგრამ, ლოგიკური თანმიმდევრობით, ადამიანს ვერ გავწევთ გვერდზე, როგორც ეს დეკარტემ გააკეთა: რაც დღესდღეობით "ადამიანში" იგულისხმება, ეს მისი მექანიკური გაგებაა.ადამიანი, წარსულიდან მოყოლებული, მემკვიდრეობით, "თავისუფალი ნების" უმაღლეს კატეგორიას განეკუთვნებოდა, მაგრამ ახლა მას "ნება" საერთოდ წავართვით, რადგან ამ ნების მიღმა ვეღარ ვგულისხმობთ ძალას და უნარს. ძველებური გაგებით, სიტყვა "ნება" მხოლოდ იმას ემსახურება, აღნიშნოს რაღაც რეზულტატი, ინდივიდუალური რეაქციის გარკვეული სახეობა, რომელსაც აუცილებლად მოჰყვება გარკვეული რაოდენობის, ნაწილობრივ საწინააღმდეგო, ნაწილობრივ თანხმობის გამომხატველი გაღიზიანება! ნება ზემოქმედებას აღარ ახდენს, ის აღარც მამოძრავებელი ძალაა... წინათ ადამიანის ცნობიერებაში, მის "გონში" ხედავდნენ მისი მაღალი, ღვთიური წარმომავლობის დასტურს, რათა მისი სრულყოფა განხორციელებულიყო, ურჩევდნენ, კუს მსგავსად, გრძნობები შიგნით შეემალა, შეეწყვიტა კავშირი მიწიერთან, მოეცილებინა მიწიერი გარსი, მხოლოდ ამ გზით მოხერხდებოდა "წმინდა სულის" კრისტალიზაცია. ამის შესახებ საკუთარი აზრი გაგვაჩნია: ცნობიერება, "გონი" ორგანიზმის შედარებითი "არასრულყოფილების" სიმპტომია. ეს არის ერთგვარი მცდელობა, მოსინჯვა, მცდარი სვლა, უაზრო ძალ-ღონის ხარჯვა, ნერვების ამაო დაძაბვა: ჩვენ უარყოფთ "სრულყოფილებას", როგორც ასეთს, რადგან ის შეგნებულად კეთდება. "წმინდა სული" - ეს "წმინდა სისულელეა". ჩვენ თუ ანგარიშს არ გავუწევთ ნერვულ სისტემას და გრძნობებს მოვაცილებთ "მიწიერ გარსს", ანგარიშში მოვტყუვდებით - სხვა არაფერი!



თავი 15.


ქრისტიანობაში არც მორალი და არც რელიგია ოდნავაც არ ეხება რეალობის თუნდაც რომელიმე ერთ წერტილს. მხოლოდ წარმოსახვითი მიზეზები ("ღმერთი", "სული", "მე", "გონი" - "თავისუფალი ნება" - ან არათავისუფალი), მხოლოდ წარმოსახვითი მოქმედება ("ცოდვა", "ხსნა", "შეწყალება", "სასჯელი", "ცოდვის გამოსყიდვა"), წარმოსახვითი ბუნებისმეტყველება ("ანთროპოცენტრისტული", სრული უკმარისობა ბუნებრივი მიზეზების გამომხატველი ცნებებისა), წარმოსახვითი ფსიქოლოგია (უუნარობა საკუთარი თავის ამოხსნისა, ინტერპრეტაცია სასიამოვნო-არასასიამოვნო საყოველთაო გრძნობებისა. მაგალითად, ინტერპრეტაცია hevus symphatikus–ის მდგომარეობისა, რელიგიურ-ზნეობრივი იდიოსინკრაზიისა სიმბოლური ენის საშუალებით: "მონანიება", "სინდისის ქენჯნა", "ეშმაკისეული ცდუნება", "ღვთის სიახლოვე"). ეს სუფთა ფუნქციათა სამყარო თავის სასარგებლოდ არ განსხვავდება ოცნებათა სამყაროსგან, რადგან ეს უკანასკნელი სინამდვილეს ასახავს, ფუნქციათა სამყარო კი სინამდვილეს აყალბებს, აუფასურებს და უარყოფს, მხოლოდ მას შემდეგ, რაც "ბუნების" ცნება "ღმერთის" ცნებას დაუპირისპირდა, სიტყვა "ბუნებრივი" ან "ბუნებისმიერი", ცხადია, უღირსი გახდა, - იმ სამყაროს სიძულვილი უდევს საფუძვლად, "ბუნებრივის" მიმართ ("სინამდვილის" მიმართ). ის გამოხატულებაა ღრმა ზიზღისა ნამდვილისადმი... ამით აიხსნება ყველაფერი. ვის გააჩნია სინამდვილისგან განდგომის მიზეზები? მას, ვინც მისგან იტანჯება. - მაგრამ ტანჯვა სიცოცხლისგან - ეს არის ტანჯული სინამდვილე. უკმაყოფილების გრძნობა კმაყოფილების გრძნობას გადაწონის და სწორედ ეს განაპირობებს ფიქტიური მორალისა და რელიგიის არსებობას: ამგვარი გადაწონის შედეგია დეკადანსი.



თავი 16.


ასეთი დასკვნის გაკეთებას გვაიძულებს "ღმერთის" ცნების ქრისტიანული გაგება. ხალხი, რომელსაც სწამს თავისი თავისა, საკუთარი ღმერთი გააჩნია. ის პატივს სცემს პირობებს, რომელთა წყალობითაც ამაღლებს საკუთარ სათნოებას.


მისი თვითკმაყოფილება ძალაუფლების გრძნობად განსახიერდება ისეთი ადამიანის მიმართ, რომლის მადლიერიც უნდა იყოს, ანუ ვინც მდიდარია - გაცემა სურს. ამაყ ხალხს სჭირდება ღმერთი, რომლისთვისაც მსხვერპლს გაიღებს. მსხვერპლშეწირვისთვის. რელიგია, ამგვარი წინაპირობით, მადლიერების გამოხატვის ფორმაა. მადლიერს, თავისი არსებობისთვის, "ღვთაების" მოთხოვნილება აქვს, ამ ღმერთს ერთნაირად უნდა შეეძლოს "გარგოს" და "გავნოს". ის სიკეთითაც არაფრთოვანებს და ბოროტებითაც.


ღვთაების არაბუნებრივი კასტრაცია მხოლოდ სიკეთისმქმნელ ღვთაებად სულაც არ იქნებოდა სასურველი. ბოროტი ღმერთი ისევეა საჭირო, როგორც კეთილი... საკუთარი არსებობისთვის მადლიერება ხომ არა მარტო ტოლერანტობაა და კაცთმოყვარეობა... ის რა ღვთაებაა, რომელსაც არაფერი გაეგება ისეთი გრძნობებისა, როგორიცაა რისხვა, შურისძიება, შური, დაცინვა, ეშმაკობა, ძალადობა? ღვთაება, რომლისთვისაც ასევე უცნობია გამარჯვებით ან განადგურებით სულში ანთებული გზნება? ასეთ ღმერთს ვერც გაუგებდნენ: ან კი რისთვის არის საჭირო ასეთი ღმერთი? ცხადია, თუ ხალხი მოახლოებულ დაღუპვას გრძნობს და მისი მომავლის იმედი სამარადისოდ ქრება, მორჩილება, მორჩილის სათნოება, როგორც პირველი აუცილებლობა, როგორც გადარჩენის წინაპირობა, იწყებს შეღწევას მის ცნობიერებაში და ღვთაებამაც სახე უნდა იცვალოს. ის ხდება გაქნილი, მშიშარა, "სულიერების" მქადაგებელი, სიძულვილის უარმყოფელი, ფრთხილი, "მოყვარისადმი და მტრისადმი" სიყვარულის მქადაგებელი. ის ქადაგებს დაუღალავად და თითოეულის სათნოების ხვრელში შეღწევას ცდილობს, თითოეულის ღვთაება ხდება, კერძო პირი, კოსმოპოლიტი... ოდესღაც ღვთაების ხალხი წარმოადგენდა, ხალხის ძლიერება, აგრესიულობის და ძალაუფლების წყურვილი, - ახლა კი ის მხოლოდ კეთილი ღმერთია... სინამდვილეში ღმერთებისათვის სხვა ალტერნატივა არ არსებობს! ეს ან ძალაუფლების ნებაა, და მაშინ ის კონკრეტული ხალხის ღმერთად გვევლინება - ან სრული უღონობა ძალაუფლების მიმართ, - მაშინ კი, ძალაუნებურად, კეთილი ხდება.



თავი 17.


სადაც ძალაუფლების ნება რაიმე სახით იკლებს, იქ, შესაბამისად, იწყება ფიზიოლოგიური ვარდნა, - დეკადანსი. დეკადანსის ღვთაება, კასტრირებული, ძლიერი, მამაკაცური ინსტინქტებისაგან დაცლილი, უნებურად იქცევა ფიზიოლოგიურად გადაგვარებულთა, სუსტთა ღვთაებად, თუმც ის თავს არა სუსტად, არამედ "კეთილად" მიიჩნევს. ზედმეტი მინიშნება არ სჭირდება იმას, თუ ისტორიის რა მონაკვეთში ხდება შესაძლებელი დუალისტური ფიქცია კეთილი და ბოროტი ღმერთის არსებობისა: იმავე ინსტინქტით, რომლითაც დამონებულის მიერ "ღმერთის" მცნება დაიყვანება ცნებაზე "კეთილი ღმერთი საკუთარ თავში" და მძლეთამძლე ღმერთი განიძარცვება საუკეთესო თვისებებისგან. ამ სახით ისინი შურს იძიებენ თავიანთ ბატონებზე და მისგან ეშმაკს ქმნიან. კეთილი ღმერთი, ისევ როგორც ეშმაკი, - დეკადანსის პირმშოა. დღევანდელ დღეს დაუშვებელია გულუბრყვილო ქრისტიანი თეოლოგების აყოლა და მათთან ერთად იმის დეკრეტირება, რომ ღმერთის მცნების შემდეგი განვითარება, დაწყებული "ისრაელის ღმერთიდან" ქრისტიანულ ღმერთამდე, პროგრესის გამომხატველი სიკეთის განსახიერებაა. თუმც ამას თვით რენანიც კი არ ერიდება. თითქოს რენანს გააჩნდეს ასეთი გამარტივების უფლება!


მაგრამ სწორედ საწინააღმდეგოა თვალში საცემი: თუ ღვთაების ცნებიდან ელიმინირებულია აღმავალი სიცოცხლის ყველა წინაპირობა, - ძლიერება, სიმამაცე, მბრძანებლობა, სიამაყე, თუ ის ნაბიჯ-ნაბიჯ ეშვება დაღლილთა კვერთხ-სიმბოლომდე და განწირულთა გადარჩენის ღუზის ფუნქციამდე, თუ ის ღარიბთა, ცოდვილთა, ავადმყოფთა ღმერთი ხდება უპირატესად (par excellence), მაშინ პრედიკატი "მხსნელი" ღვთიურობის აღმნიშვნელი საერთო პრედიკატია. რას მიანიშნებს ამგვარი გარდასახვა - "ღვთიურობის" ასეთი რედუქცია? ცხადია, "ღვთის სასუფეველი" უფრო მეტი მნიშვნელობით იტვირთება. წინათ ღმერთს მხოლოდ თავისი "რჩეული" ხალხი ჰყავდა. იმ დროს ის ისევე მიმოდიოდა, როგორც მისი ხალხი, უცხო ქვეყანაში მოგზაურობდა, ვერსად პოულობდა სიმშვიდეს, სანამ ის ყველგან მკვიდრი არ გახდა, - უდიდესი კოსმოპოლიტი, - სანამ თავის მხარეს ურიცხვი ხალხი არ მოიზიდა, თითქმის ნახევარი სამყარო. მაგრამ "უმრავლესობის" ღმერთი, დემოკრატი ღმერთთა შორის, წარმართთა ამაყი ღმერთი ვერ გახდა: ის ებრაელთა ქუჩაბანდის ღმერთად დარჩა, ყველა ბნელი ადგილისა და კუნჭულისა, მსოფლიოს არაჯანსაღი საცხოვრებლისა!


მისი სამეფო კვლავ ქვესკნელია, ჰოსპიტალი, გეტოს სამყარო... თვითონაც ფერმკრთალია, სუსტი, ნამდვილი დეკადენტი... ფერმკრთალთა შორის ფერმკრთალნი, მეტაფიზიკის ბატონები, ცნებების ალბინოსებიც კი მასზე გაბატონდნენ.


მეტაფიზიკოსები მუდმივად აბამდნენ ქსელს მის ირგვლივ, სანამ, მათი მოძრაობებით დაჰიპნოზებული, ობობად არ გარდაისახა და თვითონაც ერთგვარი მეტაფიზიკოსი არ გახდა. ახლა ის თავის სამყაროს ქსოვდა, - როგორც სპინოზა ამბობს, - ფერს იცვლიდა, ძალუმად წვრილდებოდა და ფერს კარგავდა. ის გახდა "იდეალი", "წმინდა სული", "აბსოლუტი", "საგანი თავის თავში"... ღვთიურობის დაცემა: ღმერთი გახდა "საგანი თავის თავში".



თავი 18.


ღმერთის ქრისტიანული გაგება შემდეგია! ღმერთი (როგორც დავრდომილთა, როგორც ობობა, ღმერთი როგორც გონი) - ეს არის ღმერთის ცნების ყველაზე გაუკუღმართებული გაგება, რომელიც კი ოდესმე არსებულა დედამიწაზე. იქნებ ეს არის საზომი სიღრმისა, სადამდე შეიძლება დაეცეს ღვთაების ტიპი დამავალი განვითარების პროცესში. სიცოცხლის უარყოფამდე გადაგვარებული ღმერთი, ნაცვლად იმისა, რომ ემსახურებოდეს სიცოცხლის გასხივოსნებას და მარადიულ "კი"–ს სიცოცხლისადმი. ღმერთი, რომელიც ასახიერებს სიცოცხლის, ბუნების მიმართ მტრობას! ფორმულა - ღმერთი უარმყოფელი ყველაფრისა, რაც "სააქაოსია"! ღმერთი "არარას" განმდიდებელი, "არარას" ნების გამღმერთებელი.



თავი 19.


ჩრდილო ევროპამ, ძლიერმა რასებმა ვერ აირიდეს ქრისტიანული ღმერთი, რაც მათ რელიგიურ ნიჭიერებას ვერაფრით მიაგებს პატივს, გემოვნებაზე რომ არაფერი ვთქვათ: ისინი უნდა გამკლავებოდნენ დეკადანსის ავადმყოფურ, უღონო ნაშიერს. მაგრამ ჩანს, რომ მათ თავს რაღაც წყევლაა: ინსტინქტებში შეისისხლხორცეს მიხრწნილობა, ავადმყოფობა, წინააღმდეგობრიობა და მას შემდეგ ვეღარ შეძლეს ახალი ღმერთის შექმნა! თითქმის ორი ათასწლეული და არც ერთი ახალი ღვთაება, არამედ ისევ და ისევ, თითქოს კანონით, ultimatum და maximum ღმერთის მწარმოებელი ძალისა, შემოქმედი სული (creatus spiritus) ადამიანში და კვლავ შესაბრალისი ღმერთი ქრისტიანული მონოტონოთეიზმისა! ეს დაცემის ჰიბრიდი, წარმოქმნილი ნულიდან, რომელშიც თავმოყრილია და სანქცირებულია დეკადანსის ცნებები და წინააღმდეგობები, სულის სიმხდალე და დაღლილობა.



თავი 20.


არ მსურს, ქრისტიანობის გაკიცხვისას, მონათესავე რელიგიის მიმართ უსამართლო ვიყო. ის კიდეც აღემატება მიმდევრების რაოდენობით ქრისტიანობას. ვგულისხმობ ბუდიზმს. ორივენი ნიჰილისტური რელიგიებს განეკუთვნებიან, როგორც დეკადანსის რელიგიები და ერთმანეთს კი უცნაურად არიან დაცილებულნი. თუ ახლა მათი შედარება რამენაირად ხერხდება, ქრისტიანობა ამისთვის უაღრესად მადლიერი უნდა იყოს ინდოელი მეცნიერებისა. ბუდიზმი ასჯერ უფრო რეალურია, ვიდრე ქრისტიანობა. ის წარმოადგენს მემკვიდრეობითობას პრობლემების დაყენებისა, ობიექტურად და ცივი გონებით. განეკუთვნება ფილოსოფიური მოძრაობის შემდგომ პერიოდს, რომელიც ასწლეულობით გრძელდებოდა. როდესაც ბუდიზმი გამოჩნდა, "ღმერთის" ცნების დადგენის პროცესი უკვე დამთავრებული იყო. ბუდიზმი ერთადერთი პოზიტივისტური მიმართულებაა რელიგიის ისტორიაში. შემეცნების თეორიაშიც კი (მკაცრი ფენომენალიზმით) არ მოუწოდებს ცოდვის წინააღმდეგ ბრძოლისკენ, მაგრამ რეალობის სრული აღიარებით, ის ამბობს: "ბრძოლა ტანჯვის წინააღმდეგ". მორალური ცნებებით თავის მოტყუება მას უკვე გავლილი აქვს და ამაშია მისი მკაცრი გამიჯვნა და განსხვავება ქრისტიანობისაგან. ის, ჩემი სიტყვებით რომ ვთქვა, სიკეთისა და ბოროტების იქით მხარეს დგას.


აი, ორი ფიზიოლოგიური ფაქტი, რომელსაც ის ეყრდნობა და ითვალისწინებს: პირველი - გადაჭარბებული გამღიზიანებლობა, რომელიც გამოიხატება განსაკუთრებულ სენსიტიურობაში ტკივილის მიმართ. მეორე - გაძლიერებული სულიერი ცხოვრება, დიდხანს ყოფნა ლოგიკურ პროცედურათა სფეროში, რასაც იქით მიჰყავს, რომ პიროვნების ინსტინქტი, თავის საზიანოდ, "უპიროს" უთმობს ადგილს (ორივე მდგომარეობა ცნობილია გამოცდილებით, თუნდაც ზოგიერთი ჩემი მკითხველისათვის, რომელიც ჩემსავით ობიექტურია), ამ ფიზიოლოგიური პირობების საფუძველზე კი დეპრესიული განწყობა აღმოცენდა. სწორედ მის წინააღმდეგ გაილაშქრა ბუდამ თავისი ჰიგიენით. ის უწესებს ადამიანებს სუფთა ჰაერზე ცხოვრებას, მოგზაურობას, ზომიერებას და არჩევითობას საკვების მიღებისას, სიფრთხილეს ყოველგვარი სპირტიანი სასმელების მიმართ. ასევე, აფექტებზე წინდახედულობას, რასაც ნაღველის გამოყოფა და სისხლის გახურება მოჰყვება. - არავითარი ზრუნვა არც საკუთარ თავზე და არც სხვაზე. ის ითხოვს წარმოდგენებს, რომლებიც ან აწყნარებენ, ან ამხიარულებენ. იგონებს საშუალებებს, რომლებიც დაეხმარებიან, გადაეჩვიოს სხვებს. სიკეთეს მხოლოდ "კარგად ყოფნაში ხედავს" და იმაში, რაც ჯანმრთელად ყოფნას უწყობს ხელს. გამორიცხულია ლოცვა და ასკეტურობა. არავითარი კატეგორიული იმპერატივი, არავითარი საერთო იძულება, სამონასტრო ცხოვრების შიგნითაც კი, იძულება მხოლოდ გაღიზიანებას იწვევს. ამიტომ არის აკრძალული ბრძოლა სხვაგვარად მოაზროვნეებთან, ბუდას მოძღვრება მიმართულია შურისძიებისა და სიძულვილის წინააღმდეგ ("მტრობით მტრობას ბოლო არ მოეღება" - ეს არის ბუდიზმის გულისამაჩუყებელი რეფრენი), მოთხოვნა სავსებით სამართლიანია: აფექტები სრულად მიუღებელი იქნებოდა დიეტური მიზნების აღსრულებისთვის. თუ ის სულიერ გადაღლილობას წააწყდება, რაც გამოიხატება გადაჭარბებულ ობიექტურობაში (ანუ ინდივიდუალური ინტერესების შესუსტებაში, "ეგოიზმის" დაკარგვაში), მას ასე ებრძვის: მკაცრად მიაწერო სულიერი ინტერესები პიროვნების ხასიათს. "ეგოიზმი" ბუდას მოძღვრებაში მოვალეობად არის ქცეული. აუცილებელი ხდება ერთი რამ: შეიცნო, როგორ განთავისუფლდე ტანჯვისაგან, - ეს დებულება არეგულირებს და ზღუდავს სულიერ დიეტას (შეიძლება ღირდეს, გავიხსენოთ ის ათენელი, კერძოდ კი სოკრატე, რომელმაც "წმინდა მეცნიერულობას" ომი გამოუცხადა და პირადი ეგოიზმი მორალური პრობლემების სფეროში აიყვანა).



თავი 21.


მეტისმეტად რბილი კლიმატი, თვინიერება და ლიბერალურობა ტრადიციაში, მილიტარიზმის არარსებობა - ეს ჩამონათვალი ბუდიზმის წინაპირობაა. ეს პირობები ხდის მას მიმზიდველს და ამ მიმდინარეობის კერას მაღალი წოდების წარმომადგენლები და სწავლულები ქმნიან: უღრუბლო სულიერი განწყობა, სიმშვიდე, სურვილებისგან დაცლა, როგორც უმაღლესი მიზანი, რომელსაც აღწევენ კიდეც. ბუდიზმი ის რელიგია არ არის, სადაც სრულყოფილებისთვის იღწვიან: სრულყოფილება აქ ნორმალური მოვლენაა.


ქრისტიანობაში წინა პლანზეა დამონებულთა და დაჩაგრულთა ინსტინქტები: უმდაბლესი ფენა მასში ეძებს ხსნას. აქ მოწყენილობასთან ბრძოლის საშუალება არის "საქმიანობა", ძირითადი საქმიანობა კი არის ვარჯიში ცოდვის კაზუისტიკაში, თვითკრიტიკაში, სინდისის ინკვიზიციაში, ყოვლადძლიერის სახელად "ღმერთის" მიმართ აქ მუდმივად ინარჩუნებენ აფექტს (ლოცვის საშუალებით). უზენაესი მიუწვდომლად ითვლება, "საჩუქრად" და "მოწყალებად". ქრისტიანობას აგრეთვე აკლია "ღიაობა", "გულწრფელობა"! ბნელი ადგილი, ქუჩაბანდი - ეს ეხმიანება მის სულისკვეთებას, ქრისტიანობას ეზიზღება სხეული, ჰიგიენა ავხორცობად არის ჩათვლილი. ეკლესია ზურგს აქცევს სისუფთავეს და სისალუქეს. (პირველი ზომები, მავრების განდევნის შემდეგ, იყო აბანოების დახურვა, რომელთა რიცხვი კორდობაში ორას სამოცდაათს შეადგენდა). არსში ის არის ულმობელი და სასტიკი თავის თავისა და სხვების მიმართ, მოძულე სხვაგვარმოაზროვნეთა, ის არის თვით ნება დევნისა. პირქუში ამაღელვებელი წარმოდგენები აქ წინა პლანზეა წამოწეული. უაღრესად სასურველი და უმაღლესი სახელით შემკული მდგომარეობა - ეპილეპტოიდური ვითარებაა. დიეტა მორგებულია იმაზე, რომ ავადმყოფურ მოვლენებს გაუწიოს მფარველობა და ნერვები უკიდურესად გააღიზიანოს. ქრისტიანობა - ეს სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაა მიწიერ ბატონებთან, "წარჩინებულებთან" და, ამავე დროს, ფარული მეტოქეობა მათთან (მათ სთავაზობენ "სხეულს", "ხორცს", თავისთვის კი მხოლოდ "სული" ნებავთ) : ქრისტიანობა - ეს არის გონის, სიამაყის, სიმამაცის, თავისუფლების სიძულვილი, სულის გადახრა; ქრისტიანული - გრძნობების ზიზღია, მიმართული გრძნობების სიხარულისა და ზოგადად სიხარულის წინააღმდეგ.



თავი 22.


როდესაც ქრისტიანობამ თავისი პირვანდელი ნიადაგი მიატოვა, ანუ დაბალი ფენები და ანტიკური სამყაროს ნაძირალები, როდესაც ის ძალაუფლების მოსაპოვებლად არენაზე გამოჩნდა, ხალხის ბრბოში აღმოჩნდა, მხოლოდ ჩაგრულთა ფენას ვეღარ დაეყრდნობოდა, მაგრამ მას დიდი შერკინება ელოდა შინაგანად გაველურებულ, ერთმანეთთან მოქიშპე ძლიერ ხალხთან, რომელსაც ბედი არ სწყალობდა. უკმაყოფილება საკუთარი თავით, ტანჯვა აქ არ იწვევს განსაკუთრებულ გაღიზიანებას და მტკივნეულ განცდას ბუდისტების მსგავსად, პირიქით, აქ სჭარბობს ტკივილის მიყენების სურვილი და შინაგანი დაძაბულობის მოხსნა მტრული განწყობითა და მოქმედებით.


ქრისტიანობას სჭირდებოდა ბარბაროსული ცნებები და შეფასებები, რათა მათზე ებატონა: ასეთია პირმშოს მსხვერპლი, სისხლის შესმით შესრულებული ზიარება, გონისა და კულტურის სიძულვილი. ყველა სახის წამება, გრძნობადი და არაგრძნობადი, კულტის პომპეზურობა.


ბუდიზმი მოგვიანებით მოსული ხალხების რელიგიაა, კეთილი, სათნო რასებისთვის, რომლებმაც სულიერების უმაღლეს მწვერვალს მიაღწიეს და ტკივილისადმი განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან (ევროპა არ არის ამისთვის ჯერ მომწიფებული), ის ერთგვარი შემობრუნებაა მშვიდობისა და მხიარულებისკენ, სულის დიეტისკენ, სხეულის გაკაჟებისკენ. ქრისტიანობა კი ველურ ცხოველებზე ბატონობას ელტვის. ამისთვის ერთადერთი გზა არსებობს, - ისინი უნდა დაასუსტო ისე, რომ ავად გახდნენ. დასუსტება ქრისტიანული რეცეპტია მოთვინიერებისთვის, "ცივილიზაციისთვის".



თავი 23.


ბუდიზმი, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ასჯერ უფრო ცივი, მართალი და ობიექტურია. ის საჭიროდ არ თვლის თავისთვის ტანჯვა-წამების შექმნას ცოდვის ინტერპრეტაციით, როგორც მისი წესიერების დასტურისას. ის ამბობს მხოლოდ იმას, რასაც ფიქრობს: "მე ვიტანჯები", ბარბაროსებისთვის კი "ტანჯვა" წარმოადგენს "არაწესიერ" რაღაცას! მას ჯერ განმარტება სჭირდება, თავის თავს ტანჯვაში რომ გამოუტყდეს (მისი ინსტინქტი უმალ ტანჯვის უარყოფაზე მიუთითებს, ტანჯვის დაფარვასა და ატანაზე), სიტყვა "ეშმაკმა" აქ "სიკეთის მადლის" მნიშვნელობა მიიღო: მისი სახით არსებობდა ზეძლიერი, საშინელი მტერი, - აღარც მორცხვობა და დაფარვა იყო საჭირო, რომ გეტანჯა ასეთი მტრის არსებობით.


ქრისტიანობას საფუძვლად უდევს სიფაქიზის ზოგიერთი ელემენტი, რაც უფრო აღმოსავლეთისთვის არის დამახასიათებელი. "ჭეშმარიტების" არსებობა-არარსებობა მას სულაც არ აწუხებს, მაგრამ მისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია, ჭეშმარიტების "რწმენა" არსებობდეს. ჭეშმარიტება და რწმენა, ირწმუნო, რომ "რაღაცა" ჭეშმარიტია, ეს ორი, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული სამყაროა, და მასთკენ მიმავალი გზებიც სრულიად განსხვავებულია. ამის ცოდნა აღმოსავლეთში თითქმის სიბრძნის ტოლფასია: ასე ესმით ეს ბრაჰმანებს, ასე ესმის პლატონს და ასევე ესმით ეს ეზოთერული სიბრძნის შეგირდებს. თუ წარმოიდგენთ, რომ ბედნიერება მდგომარეობს ცოდვის ხსნაში, მაშინ არ არის აუცილებელი, რომ ადამიანი იყოს ცოდვილი, არამედ მან უბრალოდ თავი უნდა "იგრძნოს" ცოდვილად. მაგრამ თუ რწმენა აუცილებელი რამ არის, მაშინ დისკრედიტირებულია ისეთი ცნებები, როგორებიცაა "გონება", "შემეცნება", "კვლევა" და ჭეშმარიტებისკენ მიმავალი გზა ჩარაზულია. გაცილებით დიდი სასიცოცხლო სტიმულია იმედი, ის გაცილებით უფრო ძლიერია, ვიდრე რეალურად არსებული ბედნიერების ცალკეული ფაქტი. იმედით შეიძლება დაეხმარო წამებულს, სინამდვილე მას ვერ დაგმობს. მას ვერც აღსრულება უგულებელყოფს: საიქიოს - იმედი (უბედურთა სწორედ ამ სახით დახმარება ითვლებოდა ბერძნებთან ბოროტებად, ყველაზე ძლიერ ბოროტებად ბოროტებათა შორის, მზაკვარ ბოროტებად, რომელიც ბოროტებათა სკივრში ჩარჩა). იმისთვის, რომ შესაძლებელი გახდეს სიყვარული, ღმერთი პიროვნება უნდა იყოს. უმდაბლესი ინსტინქტები რომ ამოქმედდეს, ღმერთი ახალგაზრდაც უნდა იყოს, რათა ძალები აღაგზნოს. საჭირო იყო, წინა პლანზე წამოეწიათ ქალებისთვის მშვენიერი წმინდანი, კაცებისთვის კი - მარიამი. ეს მხოლოდ ვარაუდია, რომ ქრისტიანობა იმ მიწაზე იბატონებს, სადაც კულტის ცნება ჩამოყალიბდა აფროდიტესა და ადონისის კულტით. უბიწოების მოთხოვნა კიდევ უფრო აძლიერებს რელიგიური ინსტინქტის შინაგან გზნებას - ის კულტს მხურვალებას ჰმატებს, მას საოცნებოს და სულიერს ხდის. სიყვარული არის ისეთი მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი საგნებს ვერ ხედავს ისეთად, როგორიც ისინი სინამდვილეში არიან. აქ მოქმედებს ილუზიის ძალა, რომელიც ერთდროულად გარდაქმნის და ატკბობს, სიყვარულით მეტის ატანა და გადატანა შეიძლება. მთავარია, გამოიგონო რელიგია, რომელიც აღვსილი იქნება სიყვარულით. ამით დიდი სიძნელეები დაიძლევა: მათ ვეღარც ამჩნევ. აი, რისი თქმა შეიძლება სამ ქრისტიანულ სათნოებაზე: რწმენაზე, იმედსა და სიყვარულზე. მე მათ ქრისტიანულ "ეშმაკობას" ვუწოდებ. ბუდიზმი უფრო მომწიფებულია და, ამასთანავე, უფრო პოზიტივისტური საიმისოდ, რომ ამგვარ ხრიკებს მიმართოს.



თავი 24.


აქ მე მხოლოდ ქრისტიანობის წარმოშობას ვეხები. ამასთან დაკავშირებით, პირველი დებულება შემდეგია: ქრისტიანობის გაგება მხოლოდ იმ ნიადაგის შესწავლით შეიძლება, რომელზედაც ის აღმოცენდა. ის არ გულისხმობს მოძრაობას, რომელიც იუდეველთა ინსტინქტს ეწინააღმდეგება. ეს თანმიმდევრულობაა და მისი შიშისამღძვრელი ლოგიკის შედეგი. მხსნელის ფორმულაში: "ხსნა იუდეველთაგან მოდის". მეორე დებულება გვაუწყებს, რომ გალილეველის ფსიქოლოგიური ტიპი ამოცნობას ექვემდებარება, მაგრამ იმისთვის, რისთვისაც ის გამოიყენება, ანუ კაცობრიობის "მხსნელის" ტიპად, ეს მიღწევა რეალური ტიპის სრული გადაგვარებით (დამახინჯებით და მისი გადატვირთვით უცხო მახასიათებლებით).


ებრაელობა მსოფლიო ისტორიაში ყველაზე საბედისწერო ხალხია, რადგანაც "ყოფნა-არყოფნის" საკითხის პირისპირ "ყოფნა" ამ ხალხმა შეგნებულად აირჩია, ნებისმიერ ფასად. მაგრამ ამ ფასად მივიღეთ ბუნების, ყოველგვარი ბედნიერების, რეალობის, მთელი შინაგანი თუ გარე სამყაროს რადიკალური დამახინჯება. ისინი გაემიჯნენ ყველა პირობას, რომელშიც ხალხს აქამდე უნდა ეცხოვრა. მათ საკუთარი თავისაგან შექმნეს ბუნებრივი პირობების საწინააღმდეგო ცნება, გამოუსწორებლად შეცვალეს, ერთმანეთის მიყოლებით, რელიგია, კულტი, მორალი, ისტორია, ფსიქოლოგია, რაც სრულიად ეწინააღმდეგება ბუნებრივ ფასეულობებს. ამავე ფენომენს ჩვენ კიდევ ერთხელ ვხვდებით და თანაც გამოუთქმელად გადიდებულ პროპორციებში, თუმც ეს მხოლოდ ასლია.


ქრისტიანულ ეკლესიას ვერ ექნება პრეტენზია ორიგინალობაზე, შედარებით ცნებასთან - „წმინდანების ხალხი“. სწორედ ამით წარმოადგენენ იუდეველები საბედისწერო ხალხს მსოფლიო ისტორიაში: მათი ზემოქმედებით კაცობრიობა ისე გაირყვნა, რომ ადამიანი დღესაც ანტიიუდეველად გრძნობს თავს და თანაც იცის, რომ ის იუდაიზმის ლოგიკური განვითარების შედეგია.


ჩემს „მორალის გენიალოგიაში“ პირველად წარმოვადგინე ფსიქოლოგიური წინააღმდეგობა მორალის ორ სახეობას შორის: კეთილშობილ მორალსა და მტრულ, ფარულ სიძულვილს (ressentiment) მორალს შორის, სადაც მეორე პირველის უარყოფის საფუძველზე წარმოიშვა. მაგრამ ეს უკანასკნელიც მთლიანად წარმოადგენს იუდეურ-ქრისტიანულ მორალს. მან ყველაფერი უარყო, რაც დედამიწაზე სიცოცხლის აღმავალ მოძრაობას, წარმატებას, ძალას, სილამაზეს, თვითდამკვიდრებას უდგას მხარში.


მტრული სიძულვილის ინსტინქტს, რომელიც გენიად იქცა, სხვა სამყარო უნდა გამოეგონა: მისი თვალსაწიერიდან სიცოცხლის დამკვიდრება ბოროტებად ითვლებოდა, უაღრესად. ფსიქოლოგიური შემოწმებით ებრაელობა სიცოცხლის დამკვიდრების შეუდარებელი ძალით არის დაღდასმული. გაუსაძლის პირობებში ჩავარდნილი, ის ნებაყოფლობით, თვითგადარჩენის მიზნებიდან გამომდინარე, მაქსიმალურად უხმობს ჭკუას და დეკადანსის ინსტინქტის მხარეზე დგება, - არა იმიტომ, რომ მისი გავლენის ქვეშ იმყოფება, არამედ დეკადანსში მან ის ძალა ამოიცნო, რომელიც საკუთარ თავს შეუნარჩუნებს მთელ ამ დაპირისპირებულ სამყაროსთან ბრძოლაში. ებრაელი დეკადენტის სრული ანტიპოდია: მაგრამ მან შეძლო მისი განსახიერება ილუზიის დონემდე, მსახიობური გენიით non plus- ultra. ის ყველა დეკადენტური მოძრაობის სათავეში მოექცა (როგორც პავლეს ქრისტიანობა), რათა მისგან უფრო ძლიერი რამ შეექმნა, ვიდრე სიცოცხლის მღაღადებელი მოძრაობა.

ადამიანის იმ სახეობისათვის, რომელიც იუდეველობასა და ქრისტიანობაში ძალაუფლებისკენ მიილტვის, ანუ ქურუმის სახეობისთვის, - დეკადანსი მხოლოდ საშუალებაა: ადამიანთა ამ კატეგორიას საკუთარი სასიცოცხლო ინტერესები აქვს, რომ კაცობრიობა დააავადოს, ცნებები - „კეთილი“ და „ბოროტი“, "ჭეშმარიტი" და "მცდარი" სიცოცხლისთვის სახიფათოდ გადააყალბოს და სამყაროს ცილი დასწამოს.



თავი 25.


ისრაელის ისტორია დაუფასებელია იმ მხრივ, რომ ის სწორედ იმ პროცესის ამსახველია, როდესაც ბუნებრივ ფასეულობებს ყოველგვარი ბუნებრიობა ეცლებოდა. ამ პროცესს ხუთი ფაქტით აღვნიშნავ: თავდაპირველად, მეფეების ხანაში, ისრაელსაც ეკავა ყველა საგნის მიმართ სწორი ანუ ბუნებრივი პოზიცია. მისი იეჰოვა ძალაუფლების ცნობიერების განსახიერება იყო, სიხარულისა და იმედის, მისგან ელოდნენ გამარჯვებასა და ხსნას, მისი წყალობით ენდობოდნენ ბუნებას, მათი აღქმით, ის იძლეოდა იმას, რაც ხალხს სჭირდებოდა, პირველ რიგში წვიმას.


იეჰოვა - ისრაელის ღმერთი და, შესაბამისად, ღმერთი სამართლიანობისა: ასეთია ნებისმიერი ხალხის ლოგიკა, რომელიც ძლიერია და სუფთა სისხლით იყენებს მას. საკულტო დღესასწაულებზე ხალხის თვითდამკვიდრების ეს ორივე მხარე მჟღავნდება. ის მადლიერია საუკეთესო ბედისთვის, ასე მაღლა რომ აიწია, ის მადლიერია წელიწადის დროების წრიული მონაცვლეობისთვის, წარმატებებისთვის მიწათმოქმედებაა და მესაქონლეობაში. ეს ვითარება ძალაში რჩებოდა მაშინაც, როცა სევდიანად და სავალალოდ ყველაფერს ბოლო მოეღო: ქვეყნის შიგნით ანარქიით და ქვეყნის გარეთ ასირიელებით, მაგრამ ხალხი მეფეს ყველაზე მაღლა აყენებდა და აფასებდა, როგორც კარგ მეომარს და, ამავე დროს, მოსამართლეს. პირველ რიგში, ამ განწყობას ასე აღიქვამდა ისაია, -ეს ტიპიური წინასწარმეტყველი (ანუ წამიერი მომენტის კრიტიკოსი და სატირიკოსი), მაგრამ ოცნება აუსრულებელი დარჩა. მოძველებულ ღმერთს, ღონედაცლილს, უწინდებურად აღარ შეეძლო მოქმედება. მასზე უარი უნდა ეთქვათ და არ მოხდა, მისი ოცნება შეცვალეს და ბუნებრიობა გამოცვალეს. ამ ფასად კი მისი შენარჩუნება შესძლეს. იეჰოვა - „სამართლიანობის“ ღმერთი - ისრაელთან ერთიანობას აღარ გამოხატავს, ის ხალხის თვითშეგნების გამოხატვასაც აღარ ემსახურება: ის მხოლოდ პირობითი ღმერთია. მისი ცნება ქურუმ-აგიტატორთა ხელში იარაღი გახდა. ისინი ყოველგვარ ბედნიერებას განმარტავდნენ, როგორც ღვთის საჩუქარს, უბედურებას კი, როგორც სასჯელს, ღვთის მიმართ ჩადენილი ცოდვებისთვის და ურჩობისთვის. სიყალბით და სიცრუით გაჟღენთილმა მანერამ თითქოსდა „სამყაროს ზნეობრივი წესრიგისა“, ერთხელ და სამუდამოდ დაყენა თავდაყირა „ბუნების“, „მიზეზის“ და „ქმნადობის“ არსებული ცნებები. როდესაც „საზღაურითა“ და „დასჯით“ გააქრეს ბუნებრივი მიზეზობრიობა, საჭირო გახდა არაბუნებრივი მიზეზობრიობის შექმნა. სწორედ ამას მოჰყვა მთელი შემდეგი „არაბუნებრიობა“. ღმერთი, რომელიც მოითხოვს, და არა ღმერთი, რომელიც ეხმარება, იძლევა რჩევას, რომელიც ძირითადად „სიტყვაა“ ყოველგვარი სიმამაცის ბედნიერი ინსპირაციისთვის და რწმენისთვის საკუთარი თავისა. მორალი აღარ წარმოადგენს იმ პირობების გამოხატულებას, რომლებიც სიცოცხლისთვის და ხალხის ზრდისთვის არის აუცილებელი, მისი სიღრმისეული სასიცოცხლო ინსტინქტისთვის. ის გადაიქცა აბსტრაქტულ ცნებად და დაუპირისპირდა სიცოცხლეს. მორალი, ძირფესვიანად მომსპობი ფანტაზიისა, მისი შემრყვნელი, გადაიქცა ნებისმიერი საგნის ბოროტად ხედვის საფუძვლად. რა არის ებრაული და რა არის ქრისტიანული მორალი? ეს არის შემთხვევა, თავისი უდანაშაულობისაგან დაცლილი, უბედურება, „ცოდვის“ ცნებით წაბილწული, კეთილდღეობა, როგორც საფრთხე და საშიშროება, როგორც „ცდუნება“, ფიზიოლოგიურად ცუდი განწყობა, მოწამლული სინდისის ქენჯნით.



თავი 26.


ღმერთის ცნება გაუკუღმართებულია, მორალის ცნება გაყალბებული. ისრაელის ისტორია შეიძლება ამოღებული იქნეს მსოფლიო ისტორიის საგანძურიდან! ის საერთოდ მოსაშორებელია! სამღვდელოებამ გაყალბებისგან სასწაული შექმნა, მის მტკიცებულებას კეთილი ნაწილი წარმოადგენს! თავისი ხალხის წარსული მან რელიგიაში გადაიტანა, ირონიით, ძველი გამოცემების და ისტორიული სინამდვილის სრული წაბილწვით, ანუ წარსულისგან გადარჩენის უნიჭო მექანიზმი შექმნა, იეჰოვას წინაშე დანაშაულის ჩადენისა და დასჯისა, მის მიმართ ღვთისმოსაობისა და მისგან წყალობის მოლოდინისა. ისტორიის გაყალბების ამ აქტს ათასწლეულების მანძილზე უფრო მძაფრად ვიგრძნობდით, ისტორიის საეკლესიო ინტერპრეტაციას ჩვენში ისტორიული სამართლის მოთხოვნა რომ არ დაეჩლუნგებინა. ფილოსოფოსები მუდმივად უმეორებდნენ ეკლესიას: „სამყაროს ზნეობრივ-მორალური“ წყობის სიცრუე მთელ უახლეს ფილოსოფიასაც გასდევს წითელ ზოლად. რას ნიშნავს „სამყაროს ზნეობრივ-მორალური“ წყობა? იმას, რომ არსებობს მხოლოდ ღვთის საბოლოო ნება ადამიანისათვის, რისი გაკეთების უფლება აქვს, და რისი-არა. ხალხის და ცალკეული ადამიანის ღირებულება გაიზომება იმით, თუ რამდენად არის ის ღვთის ნების მორჩილი, ღმერთი დამსჯელიც არის და მწყალობელიც და, ამდენად, ხალხისა და ცალკეული ადამიანის ბედის განმსაზღვრელი. სინამდვილე კი, ამ უბადრუკი სიცრუის ნაცვლად, გვაუწყებს: წარმატებული ხდება პარაზიტი ადამიანი, ქვეყნად არსებული ყველანაირი ჯანმრთელი საწყისის ხარჯზე. მღვდელი ღმერთის სახელს ბოროტად იყენებს: ვითარებას, როდესაც საეკლესიო ქურუმი არის ფასეულობის განმსაზღვრელი, ის „ღვთის საუფლოს“ უწოდებს; საშუალებას, რომლითაც ეს ვითარება მიიღწევა ან შენარჩუნდება, ის უწოდებს „ღვთის ნებას“ ; გულგრილი ცინიზმით ზომავს ხალხებს, დროებს, ცალკეულ პიროვნებებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად გამოადგებიან ისინი სამღვდელოების ძალაუფლებას. სინამდვილეში ისრაელის ისტორიის სახელოვანი დროის გამო, იმ დროებისა, როდესაც სამღვდელოება არაფერს წარმოადგენდა. ისრაელის ისტორიის თავისუფალი, მძლავრი და პოზიტიური ისტორიული სიმბოლოებისაგან მან საბრალო, გაიძვერა და მლიქვნელი, ან სულაც „უღმრთო“ ადამიანის სიმბოლო შექმნა. იმ დიდი მოვლენების ფსიქოლოგია იდიოტურ ფორმულამდე გაამარტივეს: „ღვთის მორჩილი“ ან „არამორჩილი“. ერთი ნაბიჯიც წინ: „ღვთის ნება“, ეს ნიშნავს, რომ ქურუმთა ძალაუფლების შენარჩუნების პირობები საყოველთაოდ უნდა იყოს ცნობილი. ამისათვის კი საჭიროა „ზეშთაგონება“. საჭიროა დიდი ლიტერატურული გაყალბება და საამისოდ აღმოჩენილი „საღვთო წერილი“... რა მოხდა? ის ზარზეიმით ხდება საჭირო მთელი თავისი იერარქიული წყობით, მონანიების დღეებით, მწარე გოდებით „ცოდვების“ თაობაზე.


„ღვთის ნება“ საყოველთაოდ ცნობილია: მთელი უბედურება ისაა, რომ ხალხი „საღვთო წერილთან“ გაუცხოებულია... მოსემ უკვე აღმოაჩინა „ღვთის ნება“. მაშ, რაღა მოხდა? საბოლოოდ, მკაცრი პედანტიზმით, დიდისა და ყოველი წვრილმანის გათვალისწინებით, ჩამოაყალიბა ქურუმმა თავისი სურვილი, რაში მდგომარეობს მისთვის „ღვთის ნება“ (არც ხორცის უგემრიელესი ლუკმა იყო
დავიწყებული, რადგან ქურუმი ხომ ბიფშტექსების ცნობილი შთანმთქმელია).. და მას შემდეგ ცხოვრება ისე მოეწყო, რომ სამღვდელოების გარეშე ის არც კი წარმოიდგინება: ცხოვრების ნებისმიერი მოვალეობისას - დაბადებისას, ქორწინებისას, ავადმყოფობის თუ სიკვდილის დროს, რომ არაფერი ვთქვათ „მსხვერპლზე“ („სერობაზე“), როცა წმინდანი - პარაზიტი გამოჩნდება, რათა ის
ბუნებრიობისაგან განიწმინდოს, როგორც თვითონ უწოდებს -„აკურთხოს“.

ეს გასაგებიც არის: ყოველი ბუნებრივი ადათი, ყოველი ყოველგვარი მოთხოვნილება, რაც სიცოცხლის ინსტინქტიდან გამომდინარეობს, მოკლედ ყველაფერი, რასაც თავისი ღირებულება გააჩნია საკუთარ თავში, ქურუმის პარაზიტიზმის წყალობით (ან ე.წ. „სამყაროს ზნეობრივი წყობით“) კარგავს ფასს და ღირებულების საწინააღმდეგო ხდება: ის საჭიროებს დამატებით სანქციებს. აუცილებელია ღირებულებათა შემქმნელი და დამდგენი ძალაუფლება, რომელიც უარყოფს ბუნებრივს და ღირებულების ახალი ცნება შემოაქვს.


საეკლესიო ქურუმი აუფასურებს ბუნებას და მას სიწმინდეს აცლის: ის, საერთოდაც, ამ ფასად არსებობს. ღვთისადმი დაუმორჩილებლობა, დაუმორჩილებლობა ქურუმისადმი, „კანონისადმი“, რამაც „ცოდვის“ სახელწოდება მიიღო. „ღმერთთან შერიგების“ საშუალებები თავისთავად ის საშუალებებია, რომლებიც საფუძვლიანად უზრუნველყოფს ქურუმისადმი მორჩილებას, „მხსნელი“ - მხოლოდ ქურუმია. ყოველ საზოგადოებაში, რომელიც ქურუმის პრინციპით არის ორგანიზებული, „ცოდვების“ არსებობა გარდაუვალია: ისინი წარმოადგენენ ძალაუფლების ფაქტორს.


ქურუმი ცოდვებით არსებობს, „ცოდვების ჩადენის“ ფაქტი მისი საარსებო საშუალებაა. უმაღლესი დებულება გვაუწყებს: „ღმერთი შეუნდობს მას, ვინც ინანიებს“, გერმანულად: „ვინც ქურუმს ემორჩილება“.



თავი 27.


ასეთ მცდარ ნიადაგზე, სადაც ყველაფერი ბუნებრივი, ყოველგვარი ბუნებრივი ღირებულება, ყოველი რეალობა თავის წინააღმდეგ გაბატონებულ კლასში ღრმად ჩაბუდებულ ინსტინქტებს აღძრავდა, აღმოცენდა ქრისტიანობა, რეალობასთან სამკვდრო - სასიცოცხლოდ დაპირისპირებული. მან ბევრად გადააჭარბა აქამდე არსებულ ვითარებას.


„წმინდა ხალხი“, რომელმაც მხოლოდ ქურუმისეული ღირებულებები შეინარჩუნა, ქურუმისეული სიტყვები, შემაძრწუნებელი თანმიმდევრობით დაშანთა ყველაფერი, რასაც დღემდე ძალა გააჩნდა: „უწმინდური“, „სამყარო“, „ცოდვა“. საკუთარი ინსტინქტისთვის ამ ხალხმა წინ წამოსწია უკანასკნელი
ფორმულა, რომელიც თვითუარყოფამდე მიდიოდა: ქრისტიანობის სახით ის რეალობის უკანასკნელ ფორმულას გმობდა - „წმინდა ხალხი“, „რჩეული ხალხი“ - ანუ თვით იუდეურ რეალობას. შემთხვევა პირველი რანგისაა: მეამბოხე პატარა მოძრაობა, რომელიც იესო ნაზარეველის სახელით მოინათლა, ებრაული ინსტინქტის კიდევ ერთხელ გამოვლინებაა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქურუმის ინსტინქტია, რომლისთვისაც ქურუმის რეალობა მიუღებელია და ამიტომ ის არსებობის უფრო განყენებულ ფორმას იგონებს, სამყაროზე ნაკლებად რეალური წარმოდგენისას, ვიდრე ის იყო, რომელიც ეკლესიით არის განპირობებული. ქრისტიანობა უარყოფს ეკლესიას...


მე არ მესმის, ვის წინააღმდეგ იყო მიმართული ამბოხება, რომლის მოთავედ, სამართლიანად თუ გაუგებრობით, იესო ითვლება, თუ არა ებრაული ეკლესიის წინააღმდეგ, სიტყვა „ეკლესიის“ დღევანდელი გაგებით. ეს ამბოხი იყო „კეთილთა და სამართლიანთა“, ისრაელის წმინდანების“, საზოგადოებრივი იერარქიის წინააღმდეგ - არა მათი მანკიერების, არამედ კასტის, პრივილეგიის, ფორმულის წინააღმდეგ. ეს იყო ურწმუნოება „უმაღლესი ადამიანების მიმართ“. უარყოფა ყველაფრისა, რასაც სამღვდელოება და თეოლოგობა წარმოადგენს, მაგრამ იერარქია, რომელიც თუნდაც წამით ეჭვს ბადებდა, წარმოადგენდა იმ სიმახინჯეს, რომელზედაც იუდეველები „შუა წყალში“ დგომას ახერხებდნენ. ეს იყო წვალებით მიღწეული ერთადერთი საშუალება მათი გადარჩენისა, ნარჩენი მათი განცალკევებული პოლიტიკური არსებობისა: ეს თავდასხმა იუდეველთა სიღრმეში ჩაბუდებულ ინსტინქტზე თავდასხმის ტოლფასი იყო, ხალხის ყველაზე უდრეკ სასაცილო ნებაზე, რომლის მსგავსი არ ყოფილა დედამიწაზე.

ეს ანარქისტი წმინდანი, რომელმაც უბრალო ხალხი გაბატონებული წესრიგის
წინააღმდეგ აიყოლია - განდევნილები, „ცოდვილები“ და ებრაელთა შორის „ჩანდალად“ ჩათვლილები, - თუ ევანგელეს ვენდობით, თავისი მოწოდებებით დღესაც გაუდგებოდა საპატიმროს გზას, ის ნამდვილი პოლიტიკური დამნაშავე იყო, რადგან ასეთი რამ მხოლოდ აბსურდამდე მისულ პოლიტიკურ საზოგადოებაშია დასაშვები.

ამან ის ჯვარცმამდე მიიყვანა. მტკიცებულებად გამოდგება ჯვარზე გაკეთებული წარწერა: ის თავისი დანაშაულის გამო დაიღუპა, როგორც უნდა ვეცადოთ, უსაფუძვლო იქნება მტკიცება, რომ ის სხვათა დანაშაულის გამო დაიღუპა.



თავი 28.


სავსებით სხვა საკითხია, აცნობიერებდა თუ არა იგი ამ წინააღმდეგობებს, თუ ის სხვების მიერ აღიქმებოდა, როგორც წინააღმდეგობა. სწორედ აქ შევეხები პირველად „მხსნელის“ ფსიქოლოგიის პრობლემას. ვაღიარებ, რომ იმ წიგნების რიცხვი საკმაოდ მცირეა, რომელთა წაკითხვა ასე მიძნელდებოდეს, როგორც სახარებისა.


ცოდნისმოყვარე, განსწავლული გერმანული სული, სიძნელეების განმარტებისას, დაუვიწყარ ტრიუმფს იზეიმებდა. ის დრო შორეულ წარსულშია, როდესაც მე, სხვა ახალგაზრდა მეცნიერთა მსგავსად, ნატიფი ფილოლოგი, კეთილგონიერი სიზანტით, შეუდარებელი შტრაუსის ნაწარმოებებით ვტკბებოდი. მაშინ 20 წლისა ვიყავი: ახლა ამისთვის მეტისმეტად სერიოზული ვარ, რა მესაქმება იმ
წინააღმდეგობრიობასთან, რომელსაც „თქმულება“ შეიცავს. ან როგორ შეიძლება წმინდანის ხოვრებას თქმულება დაარქვა. წმინდანების ცხოვრება ყველაზე ორაზროვანი ლიტერატურაა, რომელიც კი საერთოდ არსებობს: მეცნიერული მეთოდების გამოყენება აქ, სადაც დოკუმენტების სრული არარსებობაა, თავიდანვე განწირულად მესახება, სუფთა მეცნიერულ უსაქმურობად.



თავი 29.


რაც შემეხება მე, მაინტერესებს მხსნელის ფსიქოლოგიური ტიპი. ის შეიძლება ევანგელებში იყოს შემონახული. მიუხედავად ევანგელური გაყალბებისა, რომლითაც მისი ხასიათი უცხო თვისებებით არის შემკული: ასე შემორჩა ლეგენდებში ფრანჩესკო ასიზელის ტიპი, ჭეშმარიტება არ მდგომარეობს იმაში, როგორ მოიქცა ის ან რა თქვა, ან როგორ გარდაიცვალა, მნიშვნელოვანია საკითხი, იძლევა თუ არა ლეგენდა მისი წარმოდგენის საშუალებას. მე ვიცი, რომ ყოფილა მცდელობა, ევანგელედან „სულის“ ისტორია ამოეკითხათ: ეს, ჩემი აზრით, ფსიქოლოგიური ფუქსავატობაა, რომელსაც სერიოზულად ვერ აღიქვამ. ბატონი რენანი, ფსიქოლოგიის მასხარა, იესოს ტიპის ასახსნელად ორ სრულიად შეუსაბამო ცნებას გვთავაზობს: „გენიოსი“ და გმირი (heros), მაგრამ სახარებისათვის ყველაზე შეუსაბამო „გმირის“ ცნებაა. სწორედ ბრძოლის უუნარობა, მებრძოლის სულიერი განწყობის საპირისპირო მდგომარეობა გვევლინება აქ ინსტინქტად: ზნეობის დონეზეა აყვანილი წინააღმდეგობის გაწევის უუნარობა.


(„არ გაუწიო წინააღმდეგობა ბოროტს“ - სახარების ლაიტმოტივია და, გარკვეული აზრით, გასაღები); ქვეყნად ნეტარება მხოლოდ მორჩილებაშია, თვინიერებაში, უუნარობაში, რომ იყო ვინმეს მიმართ მტრულად განწყობილი. რას ნიშნავს „ხარება“? ჭეშმარიტი, მარადიული ცხოვრება ნაპოვნია. ეს არ არის დაპირება, ის აქ, თქვენშია: ცხოვრება სიყვარულში, სიყვარულში დათმობა, გამონაკლისის და დისტანციის გარეშე. თითოეული ღვთისშვილი, ყველა თანატოლია... იესოს უწოდო გმირი! და საერთოდ, რა გაუგებრობაა სიტყვა „გენიოი“, მთელი ჩვენი გაგება „სულისა“, მთლიანად გონის კულტურული ცნება - იმ სამყაროში, სადაც იესო ცხოვრობს, არავითარი აზრი არ აქვს.


ფიზიოლოგიის სიმკაცრით რომ ვთქვათ, ამას კარგად გამოხატავ სიტყვა „იდიოტი“. ჩვენ ვიცნობთ შეხებით გამოწვეულ ბრძოლას, გაღიზიანებას, რომელსაც მაგარი ნივთის შეხებისას ვგრძნობთ. წარმოვიდგინოთ მსგავსი ფიზიოლოგიური ჰაბიტუსი, გადმოთარგმნილი მის ბოლო ლოგიკურ
გამონათქვამში - როგორც სიძულვილის ინსტინქტი „რეალობის“ წინააღმდეგ, როგორც გაქცევა „მიუწვდომელში“, „აუხსნელში“, როგორც ზურგის შექცევა ყოველგვარი ფორმულისათვის, ყოველგვარი ცნებისთვის, რომელიც სივრცესთან და დროსთან არის დაკავშირებული, ყველაფრისთვის, რაც წესია და ადათი, რაც დაწესებულია; ეკლესია, როგორც სამყაროში „ყოფნა“, რომელსაც უკვე არანაირი რეალობა არ ეხება, ყოფნა „შინაგან, ჭეშმარიტ, მარადიულ“ სამყაროში... მხოლოდ „ღვთის სასუფეველია თქვენში“...



თავი 30.


სიძულვილის ინსტინქტი, მიმართული რეალობის წინააღმდეგ: ეს არის უკიდურესი მგრძნობიარობის შედეგი ტანჯვისა და გაღიზიანების მიმართ, რომელიც ყოველგვარ „შეხებას“ გაურბის და, ასევე, მტკივნეულად აღიქმება.


მეორე ინსტინქტი გამომრიცხავია ნებისმიერი არაკეთილგანწყობისა, მტრობისა, გრძნობის სფეროში კი - ყოველგვარი საზღვრებისა და დისტანციისა. შედეგი: ტანჯვისა და მგრძნობიარობის მიმართ უკიდურესი მგრძნობიარობა, რომელიც ყოველნაირ უკუქმედებას ან წინააღმდეგობის აუცილებლობას აღიქვამს, როგორც გამოუთქმელ ზიზღს (ან როგორც მავნეს, როგორც თვითგადარჩენის ინსტინქტის
უარმყოფელის), ნეტარებას (სიამოვნებას) კი ხედავს იმაში, რომ არავის და არაფერს გაუწიოს წინააღმდეგობა, - არც ბოროტებას და არც ბოროტს, - სიყვარული არის სიცოცხლის ერთადერთი და უკანასკნელი საშუალება.


ეს არის ორი ფიზიოლოგიური რეალობა, საიდანაც „ხსნის“ სწავლება აღმოცენდა. მათ ჰედონიზმის განვითარების უმაღლეს წერტილს ვუწოდებ, ავადმყოფურ საფუძველზე აღმოცენებულს.


მისი ახლო მონათესავე არის ბერძნული ეპიკურიზმი, ვიტალობის და ნერვიული ძალის საკმაოდ დიდი დანამატით.


ეპიკურიზმი "ხსნის" სწავლების წარმართული ფორმაა. ეპიკური არის ტიპური დეკადანტი, პირველად ჩემ მიერ აღიარებული ასეთად, - ტკივილის შიში, მცირეოდენი ტკივილისაც კი, შეუძლებელია ასეთ შემთხვევაში სხვა დასასრული, გარდა სიყვარულისა.



თავი 31.


პრობლემაზე პასუხი წინასწარ განვჭვრიტე. ეს განჭვრეტა ნიშნავს, რომ „მხსნელის“ ტიპი მხოლოდ დამახინჯებული სახით შემოგვრჩა, დამახინჯების ფაქტი სიმართლესთან ახლოსაა: ასეთი ტიპი შეუძლებელია შემონახულიყო სუფთა სახით, მთლიანობაში, მინამატის გარეშე. მას იმ გარემოს კვალიც უნდა დასტყობოდა, სადაც ეს უცხო სხეული გადაადგილდებოდა, უფრო მეტად ისტორიისა და, ასევე, პირველი ქრისტიანული მრევლის ბედისწერა: უკუქმედების პრინციპით, ის გაამდიდრეს ისეთი თვისებებით, რომლებიც გასაგები ხდება მხოლოდ პროპაგანდის და ბრძოლის მიზნით. ის იშვიათი და
ავადმყოფი სამყარო, რომელშიც სახარებას შევყავართ, - თითქოს ერთ-ერთი რუსული რომანიდან, სადაც თავს იყრიან საზოგადოების ნაძირალები, „ნერვული ტანჯვა“ და „იდიოტის“ ბავშვობა, - ყველა შემთხვევაში ეს ტიპი გარემოს უხეში უნდა გაეხადა: განსაკუთრებით პირველ მოსწავლეებს, რათა მათთვის რაიმე გასაგები გამხდარიყო: ყოფას, რომელიც სიმბოლურ გაუგებრობაშია განფენილი და საკუთარ, უხეშ ენაზე უნდა ყოფილიყო გადაყვანილი. ის გასაგები გახდა მათთვის მხოლოდ მას შემდეგ, როდესაც გასაგებ ფორმაში იქნა ჩამოსხმული. წინასწარმეტყველი, მესია, მომავალი მოსამართლე, მორალის მასწავლებელი, სასწაულმოქმედი, - ამდენი რამ მოქმედებდა ტიპის გაყალბებისათვის. ნუ გაიმეტებთ დაბალი შეფასებისთვის უდიდესი თაყვანისცემის ფაქტს, განსაკუთრებით, სექტანტურ თაყვანისცემას: ის შეალამაზებს ხოლმე ხშირად მტკივნეულობამდე უცხო, ორგანულ თვისებებს და იდიოსინკრაზიებს სათაყვანებელ არსებაში - ის მათ საერთოდ ვერ ხედავს.


შეიძლება დასანანი იყოს, რომ ამ უაღრესად საინტერესო დეკადენტის სიახლოვეს არ ცხოვრობდა ვინმე დოსტოევსკი, ან სხვა ვინმე, ვინც შეიგრძნობდა ასეთი ნაზავის ყოვლისმომცველ მომხიბვლელობას, - ავადმყოფის, ამაღლებულის და ბავშვურის. კიდევ ერთი თვალსაზრისი: ტიპს, როგორც დეკადანსის წარმომადგენელს, ფაქტობრივად, შეეძლო თავის თავში ბევრი რამის შეთავსება, თან წინააღმდეგობრივის: ეს არ არის გამორიცხული. მაგრამ ყველაფერი სწორედ ამის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს: თქმულება ასეთ შემთხვევაში უნდა ყოფილიყო სინამდვილესთან ახლოს და ობიექტური. ამიტომ ეს გაიძულებს, საპირისპირო ივარაუდო. ჩნდება უშველებელი უფსკრული მქადაგებელთან მთებზე, მინდვრებზე, ზღვაში, მისი გამოჩენა ისევე გაკვირვებს, როგორც ბუდას გამოჩენა, თუმც არა ინდურ ნიადაგზე და იმ თავდასხმის ფანატიკოსთან, თეოლოგებისა და ქურუმების ულმობელ მტერთან, რომლის მძვინვარებამაც რენანს „ირონიის“ უდიდესი ოსტატის სახელი მოუტანა.

მე კი ეჭვი არ მეპარება, რომ ღვარძლის უხვმა რაოდენობამ (და espriti- ისაც) ქრისტიანული აღგზნებული მდგომარეობიდან მასწავლებელში გადაინაცვლა: ცნობილია სექტანტების ურცხვობა, სახელდახელოდ რომ შეთითხნიან ხოლმე თავისთვის აპოლოგიას მასწავლებლისგან. როდესაც პირველ მრევლს მოსამართლე დასჭირდა, კაპასი, მრისხანე, ბრაზიანი, ეშმაკი თეოლოგი თეოლოგის წინააღმდეგ, მან თავისი მოთხოვნილების შესაბამისი საკუთარი ღმერთი შექმნა, ყოყმანის გარეშე. სწორედ მისმა ბაგეებმა გაახმოვანა სრულიად არაევანგელური ცნებები, რომელსაც დღესაც ვერ ელევიან: „მეორედ მოსვლა“, "საშინელი სამსჯავრო", დროში გაწელილი მოლოდინი და დაპირება.



ფრიდრიხ ნიცშე - ანტიქრისტე (ll ნაწილი)

0
555
2-ს მოსწონს
ავტორი:ზურმუხტისთვალება
ზურმუხტისთვალება
Mediator image
555
  
კომენტარები არ არის, დაწერეთ პირველი კომენტარი
0 1 0