სიტყვა “ანტიკა’’ ყველას სმენია. “ანტიკას’’ ვეძახით ისეთ რამეს, რაც მშვენიერებით გვხიბლავს. ეტიმოლოგიური ანალიზის საფუძველზე შეგვიძლია ვთქვათ რომ “ანტიკა’’ იგივე ყოფილა, რაც “ძველი’’. ძველი არის ის, რაც უკვე მობერდა, სიცოცხლის უნარი დაჰკარგა, რასაც მოაკლდა მნიშვნელობა და ფასი, რაც უვარგისი და გადასაგდებია, მაშ როგორ მოხდა, რომ “ანტიკა’’, რომელიც ეტიმოლოგიურად “ძველს’’ნიშნავს სილამაზის, მოხდენილობისა აღმნიშვნელია და არა უვარგისობის?

უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი გარემოება. “ანტიკურის სახელით ცნობილია ბერძნულ-რომაული კულტურა. თვითონ ბერძნები და რომაელები კი ანტიკური ერები არიან, რომლებსაც თანამედროვე კაცობრიობის შეგნებაში დიდი პატივისცემა აქვთ დამსახურებული. მიზეზი ამისა ის არის, რომ მთელი თანამედროვე ცივილიზაცია ამ ერების კულტურის ნიადაგზე წარმოიშვაა. ძველმა ბერძნებმა დიდი ხანია პოლიტიკური არსებობა დაკარგეს. მათ დაკარგეს თვით ფიზიკური არსებობაც კი, მაგრამ ის, რაც ამ ერებმა შექმნეს, მთელი თანამედროვე კაცობრიობის განვითარებას დაედო საფუძვლად, მათ გამოჭედეს პირველად ის პრინციპები, რომელთა შეთვისება და განვითარება გახდა შემდეგ მთელი ისტორიული პროცესის შინაარსი. [დანელია, 1983 :39]

ბერძნული კულტურა აღმოსავლეთის ხალხთა კულტურის ბუნებრივ გაგრძელებას წარმოადგენს. ეს გარემოება განპირობებული იყო უკვე საბერძნეთის გეოგრაფიული მდებარეობით. მცირე აზიის დასავლეთ სანაპიროს, სადაც ჩაისახა პირველად ბერძნული ფილოსოფია, უძველესი დროიდან გაცხოველებული ურთიერთობა ჰქონდა მეზობელ აღმოსავლეთის ხალხებთან, რომელნიც ბერძნებმა გაიცნეს კიდევ ფინიკიელების მეშვეობით. ამიტომ გასაკვირი არაა ის ფაქტი, რომ ბერძნებმა თავისი კულტურის ბევრი ელემენტი, მათ შორის, ფილოსოფიაც აღმოსავლური ერებისგან შეითვისეს.

ალექსანდრიელი ებრაელი ფილონი, ამტკიცებდა რომ პლატონმა თავისი ფილოსოფია ებრაელთა საღმრთო წერილიდან გადმოიღო, მსგავს შეხედულებას ავრცელებდნენ იმ დროს ეგვიპტელი მღვდელთმთავარნიც, მათი სიტყვით, ბერძენმა ფილოსოფოსებმა თავიანთი თეორიები ეგვიპტურ საღმრთო წიგნში ამოიკითხეს. თანდათან ამ შეხედულებამ საბერძნეთშიც მოიპოვა ადგილი.რადგან ეს უკანასკნელი პოლიტიკურად აღარ არსებობდა და ბერძნული ეროვნული კულტურაც გამოიფიტა. [დანელია, 1983 :61]

არსებობდა მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც პლატონი ბერძნულ ენაზე მოსაუბრე მოსე წინასწარმეტყველი იყო, ამ აზრს გამოთქვამდა ბერძენი ნუმენიოსი ძვ.წ. მე-2 საუკუნეში. [დანელია, 1983:62]

ამდენად, პლატონი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მოღვაწეა ფილოსოფოსთაგან, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია მისი ხედვა, აღქმა სამყაროსი და დამოკიდებულება სხვადსხვა მოვლენებსა თუ პროცესებზე. პლატონი არისტოკრატიული წრიდან გამოვიდა და ამ წრეს შერჩა ბოლომდე, ეს გარემოება ბეჭედს ასვამს მის მიერ სოფისტების შეფასებასაც, რადგან ის საყვედურობს მათ, უპირველეს ყოვლისა, იმას, რომ სოფისტები ფულს იღებენ სწავლებისათვის და ამდენად, სიბრძნე მოსაგებ ხელობად აქციეს. პლატონის აზრით, ფულისა და ანგარიშის ჩარევა საქმეში, აბინძურებს ამ უკანასკნელს და უთანასწორებს მას უბრალო ხელობას. სიბრძნის სწავლება არ შეიძლება ხელობად ვაქციოთ, ამდენად, მეტად მნიშვნელოვანია პლატონური სიბრძნე როგორ აღიქმება იგი და ეროსთან მიმართებით როგორ არის გამოხატული, რომლის საფუძველშიც მოკლედ იდეების, არსისა და შემეცნების თეორიას შევეხები. [დანელია, 1983 :254]

როგორიცაა სული, ისეთია იდეები, აზროვნების, ცნების საგნები. სული უნდა გათავისუფლდეს ყოველივე გრძნობადობისაგან, რომ წმინდა აზროვნებით მისწვდეს საგნის თავისთავად არსებას. წმინდა აზროვნება იმეცნებს წმინდა არსებას, ნამდვილად არსებულს. სხეული ბოროტებაა, რომელშიც მოთავსებულია სული. სული ჭეშმარიტებას ვერ მისწვდება, როცა ამ ბოროტების ზეგავლენას განიცდის, როცა ჩვენ მივსდევთ ფულს, ომს ვნებებსა და სურვილებს. სხეულის გავლენით სულს არასოდეს შეუძლია შემეცნება წმინდა სახით, ვერ მისწვდება ჭეშმარიტებას. რაიმეს წმინდა სახით შემეცნება შეიძლება მხოლოდ მაშინ, თუ სული თვითონ არის აღებული წმინდა სახით და პირდაპირ ხედავს მის საგანს. სიცოცხლეში ჩვენ შეგვიძლია მივუახლოვდეთ ჭეშმარიტებას, სულის სრული გათავისუფლების შემდეგ კი უშუალოდ მივწვდებით მას. წმინდა სახით აღებული არსის შემეცნება, დამოუკიდებელი სულისგან, გვაძლევს ჭეშმარიტებას, აღნიშნავს აპლატონი. [წერეთელი, 1968 :295]

შემეცნება პლატონის აზრით, არის მოგონება, როცა ჩვენ შევიგრძნობთ რაიმეს, ვხედავთ, მაგ: ცხენს და ვიგონებთ ცხენობას, ე.ი ვსწვდებით ცნების საგანს, ამით ჩვენი აზრი (სული) გადადის ამ საგანზე, რომელიც იდეას წარმოადგენს. მოგონება-შემეცნება არის აზრის იდეაზე გადასვლა. აზრის ბუნებას პირდაპირ მივყავართ მის საგნამდე, რადგანაც ესეც ისეთივე ბუნებისაა. მსგავსი მსგავს იმეცნებს, ამას ჯერ კიდევ პარმენიდე, ემპედოკლე და სხვანი ამბობდნენ. აზრი, მცნება არ არსებობს საგნის გარეშე, აზრი სწორედ საგნის შესახებ აზრია, ამიტომ ცნების, საგნის-იდეის მოგონების ფაქტი არის იდეის არსებობის დამტკიცების საბუთი და მის გაგებას წარმოადგენს. იდეა ზოგადია, ისეთია, როგორც ცნება: ორივე ზოგადობის ბუნებისაა. ეს იდეის(ისე როგორც ცნების) ერთი მთავარი ნიშანთაგანია.

იდეები, მაგალითად, ტოლობა, სიდიდე, სიმცირე, სილამაზე, სიკეთე, სამართლიანობა და სხვა შეადგენენ “ჭეშმარიტ არსს’’, როგორც ჭეშმარიტი ცოდნის საგანს, რომელზედაც გადავდივართ მოგონების საშუალებით. ეს გადასვლა არის უკან წასვლა ადრე არსებულისაკენ. პლატონი პირდაპირ ამბობს, რომ იდეები: მშვენიერება, სიკეთე და სხვა ამათი მსგავსი არსებობენ გრძნობადზე ადრე, მათი არსებობა გრძნობადის არსებობაზე სრულია, აქედან პლატონის დასკვნით, რადგან მოგონება არის ფაქტი და იდეები ადრე არსებობდნენ - წინ უსწრებენ გრძნობადს, ამიტომ სული, რომელიც იდეების ცოდნას ადრევე შეიცავს, ადრე არსებულა, ადამიანის დაბადებამდე სადღაც, ე.ი სული ამ მხრივ უკვდავია-არ დაბადებულა სხეულთან ერთად. ეს დასკვნა ემყარება იმას, რომ პლატონისთვის დამახასიათებელია არსებულის ლოგიკურთად გაიგივება, პლატონისათვის ნამდვილად არსებული იდეები ობიექტური აზრებია, ლოგიკური ბუნების ზოგადი საგნებია. იდეა მისთვის არის ობიექტური, ობიექტურად არსებული აზრი. [წერეთელი, 1968 :297]

პლატონი გამოყოფს არსის ორგვარობას: ერთია თვალხილული(გრძნობადი) საგნები, მეორე კი-არაგრძნობადი, უხილავი საგნები. უხილავი საგნები უცვლელნი არიან, თვალხილულნი კი გამუდმებით იცვლებიან: ერთნი იგივენი რჩებიან მეორენი კი-გამუდმებით არაიგივენი არიან ასეთი ერთიმეორისაგან სრულიად განსხვავებული ორი არსებული, ორი არსის აღიარება დუალიზმს წარმოადგენს.

პლატონი დუალისტია არა მხოლოდ საერთოდ არსებულის გაგებაში, არამედ ადამიანის გაგებაშიც. ადამიანი ორი ნაწილისაგან-სულისა და სხეულისაგან შედგება. სული და სხეული ისე განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, როგორც იდეა და მოვლენა. სული იდეის მსგავსია, არაგრძნობადი, არათვალხილულია, სხეული კი -გრძნობადია. ისინი არსებითად განსხვავდებიან ერთიმეორისაგან, როგორც გრძნობადი და არაგრძნობადი.

შემეცნების ბუნებაც დუალისტურად ესმის პლატონს. ერთი მხივ, ჩვენ გვაქვს აზრები, რომლებიც იდეებს შეესატყვისება, ეს აზრები ცნებებია. ცნებებისაგან შედგენილი ცოდნა კი ჭეშმარიტია. მეორე მხრივ კი- ჩვენი შეხედულებები და წარმოდგენები გვაქვს. ეს ორი რამ არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. როცა სული შეგრძნებებს მისდევს, ის არასოდეს რჩება ერთი და იგივე, იგი მერყეობს, როგორც მთვრალი, როცა სული არ მისდევს შეგრძნებებს ე.ი. თავის თავთან იგივეობრივი რჩება, მაშინ ის იმყოფება უცვლელობის მარადიულობის, სიწმინდის სფეროში, სულის ასეთი მდგომარეობა არის აზროვნება იდეებზე. [წერეთელი, 1968 : 298]

პლატონი აღნიშნავს, რომ ცოცხლები მხოლოდ მკვდრებისაგან წარმოიშობიან, მკვდრები კი ცოცხლების სიკვდილით არიან მკვდრები. საპირისპირო სწორედ მისი საპირისპიროდან წარმოიშობა. ასეთ კავშირშია მშვენიერი და საზიზღარი, სამართლიანი და უსამართლო “თუ რაიმეს აქვს საპირისპირო, იბადება არა სხვანაირად, თუ არ იქიდან რაც მას უპირისპირდება’’ მაგ: დიდი ასეთი ხდება, რადგან ის ადრე მცირე იყო, დიდი მცირედან იბადება და პირიქით. მხოლოდ დიდი მცირდება და მცირე დიდდება, რაიმე არ შეიძლება გახდს მცირე, თუ დიდი არ იყო და პირიქით.

როგორ შეიძლება ერთი საპირისპირო მეორეში გადავიდეს, თუ მათ შორის არ არის რაღაც საშუალო. სიცოცხლე და სიკვდილი ერთიმეორისაგან წარმოიშობა, ისე როგორც ძილი და სიფხიზლე. რა არის მათ შორის საშუალო? სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის ერთია გაცოცხლება, -მეორე მოკვდინება. აქ პლატონის მიერ გამეორებულია ჰერაკლიტეს დებულებები, თუმცა საბოლოოდ, პლატონმა ამ უკანასკნელის საწინააღმდეგო დებულება ჩამოაყალიბა, და აღნიშნა, რომ შეუძლებელია რაიმე მისი საწინააღმდეგონდან წარმოიშვას. შეუძლებელია რაიმე იყოს ან გახდეს თავისი საპირისპირო. სიდიდე არ შეიძლება დიდიც იყოს და პატარაც. სიდიდე არასოდეს არ იღებს სიმცირეს და პირიქით, ისინი ერთიმეორეს სწორედ უპირისპირდებიან, საწინააღმდეგოსგან რაიმე ან მოისპობა, ანდა მას ადგილს დუთმობს. [წერეთელი, 1968 :303]

მოვლენათა ფორმა, მათი ნამდვილი აზრი არის იდეა, ხშირად აღნიშნავს პლატონი. ამიტომ იდეა საგანთა, მოვლენათა ფორმალური, ნამდვილი მიზეზია და მათ არსებას წარმოადგენს. იდეა არის პირველსახე საგნებისა. იდეა, როგორც პირველსახე, საფუძველიცაა, არსებაცა და მიზანიც მოვლენებისთვის, მაშასადამე, იდეა, პლატონის ფილოსოფიის მიხედვით, არის მიზეზი საგნებისა. ეს მიზეზი არის არსის მიზანიც და საფუძველიც. იდეა არის არსება საგნისა. იდეა გარკვეულობაა და ამიტომ მოვლენებიც გარკვეულობას შეიცავენ.

პლატონი აღიარებს ერთგვარ იერარქიას არსშიც და შემეცნებაშიც, ამ მომენტის ნათლად წარმოსადგენად შესაძლოა დავეყრდნოთ პლატონის “სახელმწიფოს’’, “ფილებისს’’ და “ნადიმს’’.

შემეცნება ერთგვარი წრეა-ჩრდილებიდან ნამდვილ საგნებამდე და პირიქით, ჩრდილები, როგორც ჩრდილები, იმით გაიგება, რომ ვიცით ნამდვილი საგნები. ნამდვილ საგნებამდე ასვლა ჩრდილებიდან იწყება. შეგრძნებებიდან გამოსულნი ავდივართ ჭეშმარიტ ცოდნამდე, რომლის საფუძველზედაც გასაგები ხდება შეხედულებები, წარმოდგენები. შემეცნების საფეხურები არსებულის საფეხურებით განისაზღვრება. საგანი ცოდნას განსაზღვრავს, ცოდნა ცოდნააა საგნის შესახებ. უსაგნო ცოდნა არ არსებობს, კიდევ მეტი: საბოლოოდ ცოდნა, როგორც წმინდა აზრი და ნამდვილად არსებული ერთი და იგივეა. ჭეშმარიტება ნამდვილი არსია და პირიქით. სიკეთის იდეაში გაერთიანებულია ყველაფერი, ის არის მიზეზი და არსება არსებულისა აზრისა, ჭეშმარიტებისა და გონების, ყოველგვარი კეთილისა და მშვენიერის. [წერეთელი, 1968 :321]

როგორც აღვნიშნეთ, არსებობს არსის გარკვეულ საფეხურები და მისი შესატყვისი უნარები, რომლებიც შემეცნების საფეხურების გარკვეულ საფუძვლებს წარმოადგენენ, პლატონს, როგორც არსის, ისე ჩვენი შემეცნებითი მისწრაფების განვითარების საფეხურები დახასიათებული აქვს დიალოგში “ნადიმი’’, რომლის ძირითად თემასაც სიყვარული(ეროსი)შეადგენს. ეს სიყვარული არის “პლატონური’’ ნამდვილი სინამდვილის ფილოსოფიური სიყვარული. თვითონ ფილოსოფია ხომ სხვა არაფერია თუ არა სიბრძნის, ჭეშმარიტი ცოდნის სიყვარული, რომელიც, საბოლოოდ, იგივე არსია ჭეშმარიტების ფორმაში.

თვითონ გრძნობადი საგნები მიისწრაფვიან იდეებისკენ, როგორც სრული არსისკენ. ასევე ჩვენი შემეცნება ესწრაფვის იდეებს, საბოლოოდ, სიკეთის იდეას, რომელშიც არსი და აზრი ერთი და იგივეა, რადგან ის არის პირველი ძირი, მიზეზი და მიზანი ყველაფრისა; მაშასადამე, მისწრაფება არსშიც არის და შემეცნებაშიც, ორივეში მოქმედებს ის, რასაც ჰქვია სიყვარული, იგი ერთგგვარად აერთიანებს ორ ქვეყანას-გრძნობადსა და ზეგრძნობადს, არსებულსა და ნამდვილად არსებულს.

“ნადიმში’’ დახასიათებულია ეროსის აღმავლობის საფეხურები შემდეგნაირად. პირველი საფეხური არის ბავშვების ჩვეულებრივი დაბადების საფეხური, თავისი თავის გარკვეული გაგრძლება-წარმოება. ეს ერთგვარი უკვდავებაა, სიყვარული სწორედ უკვდავებაში მდგომარეობს. ქალის სიყვარული და ბავშვების შობა არის ერთგვარი უკვდავება და ბედნიერება, რომელიც სხეულებრივ სფეროშია. მეორე საფეხური არის პოეტური, მხატვრული და ტექნიკური შემოქმედება, აქ არის გრძნობადის ერთგვარი გარდაქმნა.ეს ორი საფეხური მშვენიერების დასაწყისი საფეხურებია. მათზე უფრო მაღალი და უფრო მშვენიერია მესამე საფეხური, ეს არის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოღვაწეობა, რომელიც შობს “შვილებს’’ კანონების, კეთილი ჩვევების, აღზრდისა და ბრძნული მმართველობის აზრით. ეს სამი საფეხური საგანთა წარმოების საფეხურებია.

შემდგომი საფეხურები წარმოადგენს ჭვრეტის საფეხურებს, რომლებიც სიყვარულის სხვადასხვა სიმაღლის სახით ხორციელდებიან იმისდა მიხედვით, თუ რის მიმართ არის ეს სიყვარული განხორციელებული. პირველი ამ შემთხვევაში არის მშვენიერი სხეულის სიყვარული, შემდეგი და უფრო მაღალი საფეხურია მშვენიერების სიყვარული საერთოდ სხეულებში, შემდეგ-სულის, მისი გაამოვლინებისა და “სახეები’’ სიყვარული, შემდგომი საფეხურია საგანთა ყველა სახის ცოდნის სიყვარული. ბოლო საფეხურია წმინდა სიყვარული, სიყვარული თვითონ მშვენიერებისა თავისთავად, რომელიც ყველა არსებულის საბოლოო არსებას წარმოადგენს და ემთხვევა თვითონ სიკეთესა და ჭეშმარიტებას. [წერეთელი, 1968 :323]

სოკრატე არაჩვეულებრივადაა მორთული, რაც ძალიან იშვიათად თუ ხდებოდა მის ცხოვრებაში.სანადიმოდ გამზადებულიყო... აგათონის გამარჯვება მისი პირველი ტრაგედიის დაწერის გამო -იყო მიზეზი ამ თავშეყრისა და სოკრატე ცდილობდა, რომ “მშვენიერს მშვენივრად მორთული ხლებოდა.’’

ექიმ ერიქსიმახოსის რჩევით, ნადიმზე ღვინოს არავინ მისძალებია...და მსჯელობა დაიწყეს ერთ-ერთ საინტერესო პრობლემაზე: რომ შემოქმედთა ენერგია იხარჯება სხვადასხვა ღმერთების, ან ნახევრადღმერთების შესახებ ჰიმნების შექმნისათვის, მაგრამ ეროსი არავის გახსენებია!...არავის შეუმკია ღისრებისამებრ. სოკრატემ მიიღო ერიქსიმახოსის აზრი, და თან დასძინა “ისედაც სულ გავიძახი “ეროტიკის’’გარდა არა გამაგება-მეთქი. ასვე თანახმა იქნებიან აგათონი, პავსანია, და მითუმეტეს არისტოფანე, რომლის მთელი შემოქმედება დიონისეს და აფროფიტეს უკავშირდება. ამდენად ეროსის ქების დაწყება ფედროსს ხვდა წილად. [პლატონი, 1964 :15]

ფედროსის მიხედვით, ეროსი დიდი და ყველაზე საოცარიცაა ღმერთთა და კაცთა შორის. მხოლოდ მას მიჰყავს კაცი ჭეშმარიტი გზით ამ ცხოვრებაში და არა გვარიშვილობას, დიდებას და.ა.შ. რატომ? იმიტომ, რომ მათ თავისთავად არ ძალუძთ შთაუნერგონ კაცს სირცხვილი ბოროტის ქმნისა და სწრაფვა კეთილისადმი, ხოლო ამ ორი რამის გარეშე ვერც სახელმწიფო, ვერც ინდივიდი ვერას შეჰქმნის დიდსა და მშვენიერს. მისი აზრით, მხოლოდ შეყვარებულთ შეუძლიათ თავი დასდონ ერთმანეთისათვის და არა მარტო მამაკაცებს, არამედ ქალებსაც. რომ შეიქმნას ისეთი ლაშქარი, რომელშიც მხოლოდ მიჯნურნი იქნებიან ვერაფერი შეძლებდა მეტოქეობის გაწევას მის მიმართ, რადგან ამ დროს “ეროსი ყველაზე უფრო ჯაბანსაც კი გმირულ სულს შთაბერავს ხოლმე’’. თუ ვინმეს მიჯნურო არ ისურვებდა იარაღის აყრას მისი თაყვანისმცემელი აუცილებლად მასთან ერთად დარჩებოდა, გასაჭირში მყოფ მიჯნურს მარტო არ დატოვებდა, თუნდაც საკუთარი სიცოცხლის ფასად დასჯდომოდა ყოველივე ეს.

ამრიგად, ყველა ერთხმად აღიარებს, რომ ეროსი უძველეს ღმერთთა რიცხვს ეკუთვნის. უძველესი რომ არის ეროსი უდიდეს სიკეთეთა მომნიჭებელიცაა ჩვენთვის, მართლაც, რა შეედრება კმაწვილი კაცის ბედნიერებას როცა მას კეთილშობილი მიჯნური ეტრფის ან თვითონ უყვარს ვინმე გატაცებით. [პლატონი, 1964 :17]

თვითონ ღმერთებიც კი დიდ პატივს სცემდნენ უანგარო და თავგანწირულ სიყვარულს. მაგ: ალკესტიდა უდროოდ განწირული მეუღლის ნაცვლად ჩავიდა ჰადესში, ალკესტიდას საქციელმა ისე მოხიბლა არა მარტო მოკვდავნი, არამედ უკვდავნიც, რომ პელეასის ასულის თავდადებით აღფრთოვანებულმა ღმერთებმა მისი სული უყოყმანოდ გამოიწვიეს ჰადესიდან. ღმერთები უდიდესი რუდუნებით მიეპყრნენ აქილევსს, რომელმაც ყველაფერი ანაცვალა იმ კაცს, რომელსაც იგი უყვარდა და ნეტარების კუნძულებზე გააგზავნეს აქილევსი და პატივი მიაგეს, რადგან თუ ღმერთებს ატყვევებს თავგანწირვა მიჯნურისა საყვარელი არსების გულისათვის, მათ გაცილებით უფრო ხიბლავთ ამ უკანასკნელის თავდადება თავისი მიჯნურის მიმართ, რადგან მასში, ვისაც უყვარს, მეტია ღვთაებრივი, ვიდრე მასში, ვინც უყვართ. პირველი ხომ თვით ღვთაების მიერაა შთაგონებული. ამიტომ ღმერთებმა აქილევსს უფრო მეტი პატივი მიაგეს, ვიდრე ალკესტიდას.

ეროსი ყველაზე პატივსაცემი ღვთაებაა უკვდავთა შორის, რადგან ყველაზე მეტად მას ძალუძს სათნოებასა და ნეტარებას აზიაროს კაცი, როგორც ამ ქყვეყნად, ისე საიქიოშიც. [პლატონი, 1964:19]

რადგან სიყვარულის ქალღმერთი ორია: ერთი უფროსი უდედოდშობილი ე.ი. ციური, ხოლო მეორე-ზევსისა და დიონეს ასული და ამდენად მიწიერი, ამიტომ პავსანია ფიქრობს, რომ ეროსიც ორგვარია: ციური და მიწიერი. ხოტბის ღისრი მხოლოდ ის ეროსია, “რომელიც ლამაზი სიყვარულისთვის აღგვაგზნებს’’.

“სამარცხვინოა მისი სიყვარული, ვინც ბრმად უთანაგრძნობს ავს და ლამაზია მისი სიყვარული, ვინც შეგნებულად უთანაგრძნობს კარგს’’. ავი-ისეთი “მიწიერი’’ მიჯნურია, რომელიც სხეულისეული ვნებებით აღვსილა და იმას ვეღარ ითვალისწინებს, რომ სიყვარული, რომლის საგანი-სხეულია, სხეულის ჭკნობასთან ერთად იღუპება, ხოლო “ ტრფიალი მშვენიერის სულისა მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მისი ერთგული რჩება’’. “მიწიერი’’ეროსის მიმდევრებმა ლაფში ამოსვარეს სიყვარული.

თუ ვინმეს იყვარებ იმის საფუძველზე რომ იგი მდიდარია და სავსებით საწინააღმდეგო-ღატაკი შეგრჩა ხელში ეს გაწბილება მართლაც, რომ სამარცხვინოა, რადგან ეს ნიშნავს, რომ ყველაფერს იკადრებ ფულის გულისთვის, რაც ყოვლად მიუღებელია, მაგრამ თუ შენი მიჯნური კეთილშობილურ პიროვნებად გესახებოდა და მოტყუვდი...ეს გაცრუება მაინც მშვენიერია რადგან ცხადია: ყველაფერს იკისრებ სათნოებისათვის. მშვენიერია სიყვარული, რომელსაც სათნოებისადმი სწრაფვა ასაზრდოებს.

ერიქსიმახოსის სიტყვაში, ეროსი ძლევამოსილი, ყოვლისშემძლე ღმერთია უთუოდ. ის აწესრიგებს წლის დროებს, ჰარმონიულად აზავებს სითბოსა და სიცივეს, სინესტესა და სიმშრალეს. მეცნიერებაც იგივე ეროსია. მაგალითად, მედიცინა, რომელიც ჰარმონიულად აწესრიგებს სხეულის ნაწილებს და სხვა. იგი არჩევს ეროსის ორ სახეს მიწიერსა და ციურს. იმ ეროსს, რომელიც სიკეთის დამკვიდრებას ემსახურება, თავისი კეთილგონიერებითა და სამართლიანობით, უძლიერესს, ჭეშმარიტად ყველა ნეტარების მომნიჭებლად თვლის. ასევე ერიქსიმახოსის აზრით, სწორია ის მოსაზრება რომ, ეროსი ორია. მისი ხედვით, ეროსის საუფლო მხოლოდ კაცთა სულებით კი არ შემოიფარგლება, სადაც მის ერთადერთ მიზანს მშვენიერებისადმი სწრაფვა წარმოადგენს, არამედ ის მრავალს სხვა რამესაც ისახავს მიზნად, მრავალს საგანზეც ავრცელებს თავის ძალმორჭმულობას, როგორც მაგალითად, გვამზე ყოველი ცხოველისა, დედამიწის ყველა ნაყოფზე.

ამრიგად, ამ დიად და საოცარ ღმერთს ემონება ყველაფერი, რასაც კაცურს ვუწოდებთ ჩვენ, ანდა ზეკაცურს. საჭიროა ანგარიში გაეწიოს ორივე ეროსს, რადგან ისინი ყველგან არიან. [პლატონი, 1964:27]

არისტოფანე თავის სიტყვაში მსჯელობას იწყებს იმ ფაქტით, რომ ოდესღაც ჩვენი ბუნება განსხვავდებოდა ახლანდელისგან, არსებობდა კაცთა სამი სქესი და არა ორი. არსებობა და თვითმყოფადობა ამ სამი სქესისა იმან განაპირობა, რომ მამრობით საწყისს მზემ მისცა დასაბამი, მდედრობითს-დედამიწამ, ხოლო მესამეს, აკუმს- მთვარემ, რომელსაც თავადაც ბევრი რამ აქვს საერთო დედამიწასა და მზესთან. ზევსის გადაწყვეტილებით, კი ეს არსებობა შეიცვალა, რაც შემდეგში მდგომარეობდა: ორად გაკვეთა თითოეული მათგანი, ამდენად როცა შუა გაკვეთილი აღმოჩნდა კაცის სხეული, თითოეულმა ნახევარმა, მეორის წყურვილით გახელებულმა, ძებნა დაუწყო თავის ტყუპისცალს, შეხვედრისას ისინი კვლავ ერთარსად იქცეოდნენ, რადგან არაფრის გაკეთება არ სურდათ ერთმანეთის გარეშე... ამდენად, მისი აზრით, უკლებლივ ყველა, კაცთა მოდგმა, ბედნიერი იქნებოდა მაშინ, როცა თითოეული მათგანი თავის საფერს იპოვის და ამდენად, ჩვენს პირვანდელ ბუნებას დავუბრუნდებით. და თუ ამას მივიჩნევთ უმაღლეს სიკეთედ, მაშინ აქედან გამომდინარე უნდა დავასკვნათ, რომ ყველაზე დიდი ბედნიერება, რასაც ამქვეყნად შეიძლება ეწიოს კაცი-ესაა შეძლებისამებრ მიეახლო ამ უმაღლეს სიკეთეს, ე.ი. ჰპოვო შენი გულისწორი. თუკი წრფელნი ვიქნებით ღმერთების მიმართ, ის დაგვიბრუნებს ჩვენს ძველ ბუნებას, განგვკურნავს და გვაზიარებს ნეტარებასა და ბედნიერებას.

არისტოფანე თვლის, რომ ეროსი ყველაზე კაცთმოყვარე ღმერთია უკვდავთა შორის და მკურნალი ყველა იმ ადამიანური სნეულებისა, რომლის შემდეგაც შესაძლებელი ხდება ზიარება უდიდეს ნეტარებისა.

ეროსი ამჟამად უსამართლოდაა მივიწყებული. კაცნი, რომ წვდებოდნენ მის ძალას, აუცილებლად უზარმაზარ ტაძრებსა და ბომონებს აღუმართავდნენ და დიდ მსხვერპლსაც გაიღებდნენ მისთვის. მისი აზრით, ადამიანები ერთ მთელ ინდივიდუმს წარმოადგენდნენ, მაგრამ ცოდვებისათვის გათიშა ისინი ღმერთმა. სიყვარული სხვა არაფერია თუ არა გათიშულ ნახევართა ერთ არსად შერწყმა და გამრთელება კაცთა ბუნებისა. [პლატონი, 1964 :34]

აგათონი სხვაგვარად სხვამს საკითხს, რომ საჭიროა გავარკვიოთ რას წარმოადგენს თვითონ ეროსი და შემდეგ შევეხოთ მის საქმეებს. ეროსი-მისი ხედვით, უმრწესი და მარადჭაბუკი ღვთაებაა. ჰომეროსის სიტყვები ახსენდება:

“ფეხის გულები ნაზია მისი, არა მიწაზე,

კაცთა თავებზე მიირხევა ნელის რონინით’’.

ეროსი კაცთა თავებსაც არ აკარებს ფეხს, ულბილეს საგნებს ეყრდნობა იგი და ამდენად, უნაზესი უნდა იყოს თავისთავად. ის დაუძინებელი მტერია სიმახინჯისა, ბინას იდებს მხოლოდ იქ, სადაც სილამაზეა, სადაც ყვავილები ყვავიან და სურნელება იკმევა ირგვლივ. თუ ადამიანს შეეხო იგი, როგორი უცხოც არ უნდა იყოს ეს პიროვნება მუზებისთვის, მასში აუცილებლად გაიღვიძებს პოეტი. “მან მიაღწია სახელს და დიდებას, ვისაც ეროსი ჰყავდა მოძღვრად, ხოლო ვისაც შთაგონება ეროსისგან არ მიუღია დავიწყების ჩრდილს მიეცა სამარადისოდ. ეროსი სიყვარულია მშვენიერებისადმი, ის “უმშვენიერესი და უკეთესი ჰეგემონია ჩვენი’’ [პლატონი, 1964:41]

სოკრატეს მოსწონს აგათონის მიერ საკითხის ასეთი დასმა, რომ უპირველესად საჭიროა გაირკვეს რას წარმოადგენს ეროსი და მხოლოდ შემდეგ შევეხოთ მის საქმეებსო.

არის თუ არა ეროსი სიყვარული რაიმეს მიმართ?( აქ იგი გამორიცხავს დედის ან მამის სიყვარულს, რადგან ეს სასაცილოდ მიაჩნდა) რასაკვირველია, ეროსი სიყვარულია რაიმეს მიმართ, მაგრამ “ისურვებდა თუ არა დიდი სიდიდეს ან ძლიერებას -ძლიერი? კითხულობს ის, - ეს შეუძლებელია, რადგან თუ ვინმეს რამე სურს, უნდა ის, რაც მას არ გააჩნია -ეროსიც სწორედ სიყვარულია მისი, რაც მას არ გააჩნია.

აგათონის მიხედვით, ეროსი სიყვარულია მშვენიერებისადმი. გამოდის, რომ ეროსს მშვენიერება არ გააჩნია, არ ფლობს მას. ამის შემდეგ სოკრატე დიომატას ალაპარაკებს ეროსისა და მისი ძლევამოსილების შესახებ.

ეროსი არც მშვენიერია და არც კეთილი, მაგრამ არც მახინჯია და არც ბოროტი. რადგან არაა სწორი თქმა იმისა, რომ რაც მშვენიერი არ არის მახინჯია უთუოდ, ის რაც კეთილი არ არის-ბოროტია. ეროსს რაღაც შუალედური ადგილი უჭირავს მათ შორის.

ეროსი ღმერთი არაა. რადგან ყოველი ღმერთი ნეტარია და ფლობს სიკეთესა და მშვენიერებას. ეროსს კი სურს ის, რაც კეთილია და მშვენიერი ე.ი. ის, რაც მას არ გააჩნია. “განა შეიძლება მშვენიერებასთან და სიკეთესთან წილნაყარი არ იყოს ღმერთი?- რასაკვირველია, არა!

ეროსი არც მოკვდავია და არც უკვდავი, ის რაღაც საშუალოა მოკვდავსა და უკვდავს შორის-“დიდი დემონია იგი, სოკრატე, ხოლო ყოველ “დემონურს’’ ხომ საშუალო ადგილი უჭირავს ღმერთსა და კაცს შორის. ის შინაგანი კავშირით აერთებს ყველას და ყველაფერს’’ სივრცეს ავსებს ღმერთთა და კაცთა შორის, კაცთა ლოცვა-ვედრებას და შესაწირებს გადასცემს ღმერთებს, ხოლო ღმერთთა ნება-სურვილს და წყალობას ამცნობს კაცთა.

აფროდიტეს დაბადებისადმი მიძღვნილი ნადიმი გახდა საფუძველი ეროსის შექმნისა. აფროდიტეს დაბადების დღეს წარმოიშვა იგი და ამიტომაც განუყრელი მხლებელი და მსახურია ამ ქალღმერთის. ეროსი თაყვანისმცემელია მშვენიერებისადნი თვითონ აფროდიტე კი მშვენიერია. ის ნაზი და კეთილი კი არ არის, არამედ უხეში, უსუფთაო და უხამურია, მიწაზე გორავს შიშველ-ტიტველი (ეს დედის ბუნებიდან გამომდინარე) მამის ბუნებიდან გამომდიინარე, გამუდმებით მშვენიერის და კეთილის ძიებაშია... გამუდმებით გონიერებას ეტრფის, ეძებს და უნარიც გააჩნია მისი პოვნის.

რადგან ეროსი პოროსისა და პენიას ვაჟია-რადგან მამა ბრძენი და მდიდარი ჰყავს დედა კი არც ბრძენია და არც მდიდარი, ამიტომ მას სიბრძნესა და უმეცრებას შორის საშუალო ადგილი უჭირავს. ყოველი ღმერთი ისედაც ბრძენია და არ ესწრაფვის სიბრძნის მოხვეჭას, არ უყვარს სიბრძნე. უმეცარსაც არ უყვარს სიბრძნე, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ მას მშვენიერებაც აკლია, სიკეთეც, სიბრძნეც, თვლის, რომ ყველაფერი აქვს და არც ილტვის მისკენ. მხოლოდ ის, რაც შუალედურია სიბრძნესა და უმეცრებას შორის არის სიბრძნისკენ მსწრაფველი და მისი მოყვარული. “სიბრძნე ხომ უმშვენიერეს ფენომენთა რიცხვს ეკუთვნის, ხოლო ეროსი მშვენიერებისადმი სიყვარულია, მაშასადამე, ეროსს უეჭველად უყვარს სიბრძნე’’.

სოკრატეს აზრით, სიყვარული თავისი ნახევრის ან მთელი თავისი თავის ძებნა კი არაა, არამედ სიკეთსადმი სიყვარულია. ადამიანებს უყვართ სიკეთე და აქვთ სურვილი იმისა, რომ ეს სიკეთე მათ მუდამ ეკუთვნოდეთ, ამიტომ “სიყვარული არის სურვილი სიკეთის მარადიული ფლობისა’’ სიყვარული სურვილია უკვდავებისა. მოკვდავი ბუნება უკვდავებას ეზიარება მაშინ, როცა “ყოველი მიხრწნილი სიცოცხლის ნაცვლად განუწყვეტლივ ახალი სიცოცხლე დარჩება ამქვეყნად’’. ე.ი. ყოველი მოკვდავი უკვდავებას ეზიარება იმით, რომ ტოვებს ახალს, თავისსავე მსგავსს. ამიტომ უკვდავების სურვილით შეპყრობილი, ყველა სულდგმული პატივს სცემს და აფასებს თავის შთამომავლობას, და “საკუთარ ნაშიერთა გამოზრდისათვის ყველაზე სუსტნი და უმწეონიც კი მზად არიან ყველაზე ძლიერთ შეებან და თავიც დასდონ მათი გულისათვის. წყურვილი სიკეთის და ბედნიერების -აი რა არის თითოეული ჩვენგანისთვის სიყვარული, ასე დიდი და მაცდური გრძნობაა, მაგრამ ერთნი მისკენ სხვადასხვა გზებით ილტვიან, სიმდიდრის, გიმნასტიკისა თუ სიბრძნის ტრფიალით აღვსილნი. ამიტომ მათთვის არ იტყვიან უყვართო და არც მიჯნურთ უწოდებენ. მეორენი კი მთელის არსებით ეძლევიან ერთ გარკვეულ სახეს სიყვარულისას, ამიტომაც იღებენ მთელი გვარის საერთო სახელს და მხოლოდ მათ მიმართ იხმარება სიტყვა: სიყვარული. [პლატონი, 1964:55]

დიოტიმას აზრით, სიყვარული სრულიადაც არ არის სურვილი მშვენიერისა, არამედ ჩასახვისა და შობისა მშვენიერში. ჩასახვას და შობას-ღვთაებრივ აქტად მიიჩნევს იგი. ესაა უკვდავი საწყისის გამოვლენა მოკვდავ არსებაში. შობა მახინჯში არ ძალუძს ეროსს, მშვენიერში კი ძალუძს. ამის დასადასტურებლად დიოტიმას ასეთი მაგალითი მოჰყავს: როცა ორსული არსება მშვენიერს უახლოვდება “ნეტარებით ივსება იგი, სიხარულად იღვრება, შობს და წარმოშობს...ხოლო როცა მახინჯს უახლოვდება დრტვინვით იკუმშება, უკუიქცევა და აღარ შობს’’...

დიოტიმა გვიჩვენებს აგრეთვე იმ საინტერესო გზას, რომელზედაც ადამიანის სული ამაღლდება მის უმაღლეს სტადიამდე-უმაღლესი მშვენიერების ხილვამდე. ეს გზა იწყება მშვენიერი სხეულისადმი ლტოლვით, შემდეგ კი უნდა მიხვდეს, რომ მშვენიერება “ერთი რომელიმე სხეულისა მეორე სხეულს ენათესავება’’. მან ყველა მშვენიერი სხეული უნდა შეიყვაროს ერთად, მაგრამ შემდეგ მშვენიერება სულისა სხეულის მშვენებაზე მაღლა უნდა დააყენოს. ეს ამაღლებული სული არ ისვენებს, ვიდრე გამობრძმედილი არ მიადგება ერთ-ერთ ჭეშმარიტ მოძღვრებას, მოძღვრებას აბსოლუტური მშვენიერების შესახებ. ბოლოს კი ის იხილავს მშვენიერს თავისთავადს, მიწყივ ერთსახოვანს, თავისთავში არსებულს, რომელთანაც წილნაყარი ყველა კონკრეტული მშვენიერება იბადება და კვდება, მაშინ, როცა თვითონ არავითარ ცვლილებას არ განიცდის. აქვე დასძენს დიოტიმა, რომ “თუ სიცოცხლეს რაიმე აზრი აქვს ჩემო სოკრატე, ამ აზრს აბსოლუტური მშვენიერების ჭვრეტა იძლევა მხოლოდ’’. ამის განხორციელების შესაძლებლობას კი ეროსი გვაძლევს. ამიტომ სოკრატე თვითონ ადიდებს და ეთაყვანება ეროსს, მის სიმამაცესა და ძალმორჭმულებას და სხვებაც იგივეს ურჩევს, რადგან:

მშვენიერებას მარადიულს, ხელთუქმნელსა და წარუდინებელს, თავისუფალს ავსებისა და განლევისაგან, მშვენიერებას, სახიერს თავის ყველა გამოვლინებაში, ყველა დროში, ყველა ასპექტში, ყოველი ადგილისა და ყოველი სულდგმულისათვის. მშვენიერება არ წარსდგება მის წინაშე ამა თუ იმ ხატის, ხელის, თუ სხეულის სხვა რომელიმე ნაწილის, ანდა სიტყვისა თუ ცოდნის სახით, არც მიითვლება მის მიერ, როგორც ცალკე რამ ფენომენი, მეორეში-ვთქვათ, რომელიმე სულდგმულში მიწაზე, ცაში თუ სხვარამეში-გამოვლენილი. არა, ეგ იქნება მშვენიერება თავისთავთან მიწყივ ერთსახოვანი, თავისთავში არსებული და თავისთავადი, რომელთანაც წილნაყარი ყველა სხვა კონკრეტული მშვენიერება იბადება და კვდება, მაშინ როდესაც ის არც ივსება და არც ილევა, არც სხვა სახის ცვილებას განიცდის რასმე. ასე რომ, ვინც ხილულ გრძნობათა საგანთა მშვენიერებიდან მართებულად გაგებული მამათმავლობის გზით მიიქცევა მაგ უმაღლესი მშვენიერების ჭვრეტად, ის მალე ეზიარება საბოლოო მიზანს თავისას, რადგან ჭეშმარიტი გზა სიყვარულისა, რომელზეც თვითონ მიდის ან მოძღვარს მისდევს, ესაა გზა მშვენიერ საგანთაგან უმაღლეს მშვენიერებაზე თანდათანობით გადასვლა და თითქოს, საფეხურების მიჰვება კიბისას, ერთი მშვენიერი სხეულიდან ორზე ორიდან კი ყველა მშვენიერ სხეულზე უნდა გადადიოდეს კაცი, ამდენად:

“ჭეშმარიტი გზა სიყვარულისა ესაა გზა მშვენიერ საგანთაგან უმაღლეს მშვენიერებაზე თანდათანობით გადასვლა... კაცი მშვენიერ სხეულთაგან-მშვენიერ საქმეებზე, და მშვენიერ საქმეებიდან კი მშვენიერ მოძღვრებაზე უნდა გადავიდეს, რათა ეზიაროს იმ მოძღვრებას, რომელიც სხვა არა არის რა, თუ არა მოძღვრება აბსოლუტური მშვენიერების შესახებ’’ [პლატონი, 1964:62]

“თუ სიყვარული უბრალო ცხოველობაა მაშინ იგი არ არის ლამაზი, მშვენიერი, თუ იგი უსხეულო ვნებაა, მაშინ იგი არაა ცოცხალი, ხორცშსხმული. იგი ერთსა და იმავე დროს მშვენიერი სულის სურვილიცაა და ლამაზი სხეულის წყურვილიც. მშვენიერი სული ლამაზი სხეულისთვის ლტოლვილი და ლამაზი სხეული მშვენიერი სულისათვის ვნებული’’ [ გრიგოლ რობაქიძე ]

გამოყენებული ლიტერატურა

• დანელია სერგი - “ანტიკური ფილოსოფიის ნარკვევები’’ 1983 წლის გამოცემა
• წერეთელი სავლე-“ ანტიკური ფილოსოფია’’ 1968 წლის გამოცემა
• პლატონი “ნადიმი’’ 1964 წლის გამოცემა, თარგმანი ბაჩანა ბრეგვაძისა.